Czajka zwyczajna

Czajka zwyczajna

Vanellus vanellus[1]
(Linnaeus, 1758)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	siewkowe
Podrząd	siewkowce
Rodzina	sieweczkowate
Podrodzina	sieweczki
Rodzaj	Vanellus
Gatunek	czajka zwyczajna
Synonimy
Tringa Vanellus Linnaeus, 1758[2]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
bliski zagrożenia
Zasięg występowania
w sezonie lęgowym      występuje przez cały rok      spotykana na przelotach      zimowiska

Czajka zwyczajna^[4], czajka^[4], czajka pospolita^[5] (Vanellus vanellus) – gatunek średniego ptaka wędrownego z rodziny sieweczkowatych (Charadriidae). Jeden z bardziej rozpowszechnionych ptaków błotnych. Nie wyróżnia się podgatunków^[2][6]. Jest to gatunek bliski zagrożenia.

Zasięg występowania

Czajka zamieszkuje niemal całą Europę i umiarkowaną strefę Azji aż po Pacyfik (do Morza Japońskiego). Zimuje w Europie Zachodniej, na wyspach wschodniego Atlantyku, w północnej Afryce, basenie Morza Śródziemnego, na Bliskim i Dalekim Wschodzie oraz w Indiach. W Polsce występuje w całym kraju, choć nierównomiernie, bo najliczniej na wschodzie. Pojawia się też w niższych partiach gór. Zachodnio- i południowoeuropejskie populacje są osiadłe, ma na to wpływ łagodny klimat. Przeloty marzec–kwiecień oraz czerwiec i późniejsze miesiące.

Morfologia

Wygląd

Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. W szacie godowej przód głowy, szyi i wole czarne. Wierzch głowy również czarny, z potylicy wyrastają długie pióra tworzące charakterystyczny czub. U samca ma on 8–10 cm, u samicy tylko 5–7 cm. Boki głowy, pierś i brzuch białe. Wierzch ciała czarny z zielonkawym połyskiem, skrzydła czarne z połyskiem purpurowym. Pokrywy podogonowe rdzawe. W poprzek piersi ciągnie się czarny pas. Ogon biały, zaokrąglony, z czarną plamą na końcu. Na czarnych piórach głowy, szyi i piersi samicy widnieją drobne białe kropeczki.

Czajka w locie

W locie charakterystyczna sylwetka – zgięte, zaokrąglone od tyłu skrzydła od białego spodu lub wierzchu wyglądają jak litera „M”, zakończone są czarnym upierzeniem. Leci z prędkością 50 km/h. W szacie spoczynkowej zacierają się granice między białymi i czarnymi plamami, a głowa i podgardle stają się białawe. Młode osobniki są bardziej brązowe z bardzo krótkim czubkiem na głowie. Jest wielkości gołębia, ale ma znacznie dłuższe nogi.

Wymiary średnie

długość ciała ok. 30–35 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 65–85 cm
masa ciała ok. 130–330 g

Ekologia i zachowanie

Biotop

Bagna, wilgotne łąki, pastwiska, spuszczone stawy i brzegi zbiorników wodnych, jak również na suchych polach uprawnych, przy czym w pobliżu musi znajdować się woda. Unika wszelkich nierówności terenów jak pagórki czy zadrzewienia i krzewy zasłaniające widoczność, dlatego spotkać ją można na zupełnie odkrytym obszarze.

Toki

Na lęgowiska wracają wcześnie, bo już w lutym i marcu wraz ze skowronkami zwiastującymi wiosnę. W okresie godowym w marcu samiec wykonuje akrobatyczne loty godowe z widowiskowymi skokami. Czajka bije wtedy gwałtownie skrzydłami, na przemian wzbijając się i opadając. W powietrzu odwraca się na plecy, robi pętlę (looping), a towarzyszy temu świst skrzydeł i wydawany przenikliwy krzyk „kui kui kiuih kiuih”. Różni się on od ostrzegawczego okrzyku, dźwięcznego „kiwit kiwit”. Toki kończą się na ziemi, gdzie partnerzy biegają, kiwają się, kłaniają się sobie i rozpościerają ogony. W tym samym czasie samiec szykuje kilka jamek, a samica wybiera tę, która będzie przyszłym gniazdem. Samce mogą być monogamistami, jak również żyć w poligamii i posiadać do 4 partnerek. W drugim wypadku samiec wysiaduje gniazdo każdej partnerki po trochu.

Gniazdo

Nieosłonięte zagłębienie w ziemi w otoczeniu niskich roślin (nie krępujących ruchów), wyścielone skąpo trawą. Czasem tworzy kolonie lęgowe.

Jaja czajki

Pisklę

(c) Foto: Jonn Leffmann, CC BY 3.0

Stado liczące około 3000 osobników w Ystad w 2017 roku.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu–maju 4 (bardzo rzadko 3 lub 5) brązowożółte jaja w ciemniejsze plamy. W gnieździe jaja ułożone są ostrzejszymi końcami do środka.

Okres lęgowy

Jaja wysiadywane są przez okres 21–28 dni przez obydwoje rodziców, którzy w razie zagrożenia atakują drapieżnika z powietrza. Agresję przejawiają również, gdy chodzi o ochronę młodych. Wrzeszczą wtedy przeraźliwie i dziobią napastnika. Mogą nawet gonić drapieżnika i ofiarnie walczyć mimo poniesionych ran. W puchu pisklęta mają biały kołnierzyk na karku, od góry obrzeżony na czarno. Pisklęta, zagniazdowniki, kilka godzin po wykluciu biegają i zdobywają pokarm. Usamodzielniają się po 5 tygodniach, kiedy to umieją już latać. Włóczą się wtedy stadami po okolicy. Dojrzewają w pierwszym roku życia.

Najdłużej żyjąca czajka, której wiek oznaczył człowiek, miała 18 lat^[7].

Pożywienie

Owady i inne małe bezkręgowce jak pająki, robaki i mięczaki. Wyjątkowo zdarzają się małe ryby i żaby, również nasiona i źdźbła traw.

Pokarmu wyszukuje wśród niskiej roślinności lub na terenach zupełnie osłoniętych, zbierając go lub wydłubując z ziemi. Żeruje spokojnie chodząc lub podbiegając.

Status, ochrona i zagrożenia

Od 2015 roku IUCN klasyfikuje czajkę jako gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened); wcześniej, od 1988 roku zaliczała ją do gatunków najmniejszej troski (LC, Least Concern). Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2012 roku, mieści się w przedziale 5,6–10,5 milionów osobników^[3].

W Polsce objęta ochroną gatunkową ścisłą, wymaga ochrony czynnej^[8]. Na Czerwonej liście ptaków Polski uznana za gatunek zagrożony (EN)^[9].

Liczebność czajki w Europie spada; według szacunków organizacji BirdLife International z 2015 roku, europejska populacja zmalała o 30–49% w ciągu 27 lat (3 pokolenia). Podobny silnie spadkowy trend obserwowany jest również w Polsce – w latach 2000−2016 średni roczny spadek liczebności wynosił 6%^[10]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 populacja czajki na terenie kraju liczyła 64–87 tysięcy par lęgowych^[11].

Istotna jest wysokość roślin na lęgowisku, która nie powinna przekraczać na początku okresu lęgowego około 8 cm wysokości. Wysiadujące ptaki mogą dzięki temu się widzieć, ale też mieć widok na okolicę, co daje im poczucie bezpieczeństwa, a pisklęta mogą bez przeszkód biegać. Na te warunki ma wpływ człowiek, który stosując nawozy może zwiększyć gęstość, wysokość i szybkość wzrostu roślinności. Stosowane powszechnie chemikalia wybijają owady, główne pożywienie czajek. Pierwotne siedliska jak wilgotne łąki i torfowiska w wyniku osuszania ptak ten często musiał zamienić na tereny rolnicze. Do innych czynników wpływających na spadek liczebności czajki należy niski sukces lęgowy – wysokie straty w lęgach powodowane są przez drapieżne ssaki (np. lisy) i ptaki^[9]. Lęgi i same gniazda są zagrożone wycinaniem w czasie wcześniejszych żniw, kiedy to młode jeszcze nie zdążą się usamodzielnić.

Zobacz też

• ptaki Polski

Przypisy

Bibliografia

• Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
• Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
• Robert Jacek Dzwonkowski: Przyroda Polska. Warszawa: Mozaika, 2004. ISBN 83-89200-84-8.

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia, nagrania audio i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2020-04-29]. (ang.).
• Vanellus vanellus (Czajka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 47–52. ISBN 83-86564-43-1.