Czapka frygijska

Ten artykuł od 2014-07 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Frygijski bóg wegetacji Attis w czapce frygijskiej

Czapka frygijska, czapka wolności (gr. pilos, łac. pileus) – wełniane lub filcowe, ściśle przylegające nakrycie głowy w kształcie stożka, z opadającym do przodu szpicem.

Nazwa pochodzi od Frygii w Azji Mniejszej. Grecy uważali ją za nakrycie ludzi wschodu: Frygów, Traków i mitycznych Amazonek.

Rzymianie twierdzili, że czapka frygijska, nazywana przez nich pileus przybyła wraz z nimi z Troi. W Rzymie była symbolem wolności. Dostawał ją niewolnik w momencie wyzwolenia. Na monetach rzymskich bogini Roma nosi frygijkę. Postacie ubrane w pileus występują często w rzymskiej sztuce np. chłopiec na Ołtarzu Pokoju. W czapce frygijskiej przedstawiano od epoki hellenistycznej Mitrę.

Czapka frygijska stała się ponownie popularna w XI i XII w. Kształt frygijki przybrał jeden z typów średniowiecznych hełmów.

Czerwona czapka wolności z kokardą tricolore – symbol Wielkiej Rewolucji Francuskiej oraz emblemat komunistycznego ruchu oporu w okupowanej przez hitlerowców Francji

Prawdziwa kariera czapki wolności zaczęła się pod koniec XVIII wieku. Najpierw w czasie amerykańskiej wojny o niepodległość a później, rewolucji francuskiej. Czerwona czapka frygijska sankiulotów stała się nie tylko symbolem tej rewolucji, ale jednym z głównych, do dzisiaj, symboli narodowych Francji. Synonim Liberté – Marianna nosi zawsze czapkę wolności.

W okresie II wojny światowej czerwona czapka frygijska (Bonnet phrygien) z kokardą tricolore stałą się (obok barw narodowych i czerwonej gwiazdy) symbolem Wolnych Strzelców i Partyzantów Francuskich – komunistycznej organizacji ruchu oporu we Francji. Kiedy w lutym 1944 FTPF współtworzyły Francuskie Siły Wewnętrzne komuniści przyjęli odgórnie symbol FFI – Krzyż lotaryński. Mimo to, dla podkreślenia autonomii, na opaskach obok skrótu „FFI” i krzyża umieszczano stary skrót i czapkę wolności (rzadziej czerwoną gwiazdę)^[1][2].

Czapka frygijska była i jest umieszczana na monetach i banknotach wielu państw, m.in. USA, w Polsce po raz pierwszy na banknocie 25 złotowym z 1794 roku. W czasie powstania listopadowego w projekcie godła proponowanego przez historyka Joachima Lelewela miała zastąpić koronę^[3]. Występuje w symbolice państw, regionów i miast, szczególnie obu Ameryk (np. Kostaryki, Kolumbii, Salwadoru, Argentyny, stanu Nowy Jork, Wirginii).

W czapkach frygijskich przedstawione są smerfy – stworzeni przez Peyo bohaterowie komiksu i serialu animowanego. Z powodu kształtu, a przewrotnie pewnie i z powodu właściwości psychoaktywnych, czapką wolności nazywany jest grzyb łysiczka lancetowata.

Zobacz też

• szlafmyca – czapka o podobnym kształcie, ale służąca do spania

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Besala: Tyrani i błaźni. Od cezarów rzymskich i Henryka VIII Tudora do Stalina i Hitlera. Warszawa: Bellona, 2013. ISBN 978-83-11-12581-0.