Czarkowy

Czarkowy

wieś
Ruiny dworu w Czarkowach
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	buski
Gmina	Nowy Korczyn
Liczba ludności (2011)	378[1][2]
Strefa numeracyjna	41
Kod pocztowy	28-136[3]
Tablice rejestracyjne	TBU
SIMC	0256018[4]
Położenie na mapie gminy Nowy Korczyn Czarkowy
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Czarkowy
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Czarkowy
Położenie na mapie powiatu buskiego Czarkowy
50°18′10″N 20°42′27″E/50,302778 20,707500

Czarkowy – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie buskim, w gminie Nowy Korczyn^[4][5]. Leżą nad Nidą.

Do 1954 roku istniała gmina Czarkowy.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Przez wieś przechodzi zielony szlak turystyczny z Wiślicy do Grochowisk.

Historia

Czarkowy jako osada otwarta powstały przed 1250 r. bowiem wymienione są przez źródła pisane przed wspomniana datą. Wieś była własnością kolejno rodów Czartoryskich, Radziwiłłów, Moskorzewskich herbu Pilawa i Pusłowskich herbu Szeliga. Wśród właścicieli wymieniany jest Hieronim Moskorzowski, jeden z czołowych działaczy ruchu antytrynitarskiego^[6] i generał Karol Kniaziewicz.

Miejscowość związana z działalnością Braci Polskich. W Pracy „Szlakiem Braci Polskich” Józef Szymański wspomina o grobach arian, cyt: „Wśród cienistych lip znoszą się mogiły dawnych arianów”^[6]. W Czarkowach oprócz wspomnianego Hieronima Moskorzowskiego vel Moskorzewski mieszkał teolog i ideolog religijny braci polskich Andrzej Wiszowaty. Znajdował się tutaj jeden z najważniejszych zborów ariańskich po zamknięciu w 1638 r. zboru, akademii i drukarni w Rakowie^[7]

W l. 1654-1655 pastorem po śmierci Jana Ciachowskiego był Stanisław Lubieniecki (1623-1675), teolog i astronom. Z zachowanych przez niego notatek wynika, że do zboru należało wtedy ok. 45 rodzin czyli ok. 200 wiernych, przeważnie szlachty.^[8]

W końcu grudnia 1655 r. wieś stała się łupem rabusiów i pogromów antyariańskich. Zniszczono zbór i bibliotekę należącą do Stanisława Lubienieckiego, a większość wiernych schroniła się w Gorlicach. Po konstytucji sejmowej o wygnaniu arian z Rzeczypospolitej w 1658 roku, kilkakrotnie odbyto tutaj tajne synody ariańskie.^[6].

W 1783 r. wieś należąca wówczas do powiatu wiślickiego w województwie sandomierskim była własnością starosty skotnickiego Joachima Morsztyna^[9]. W 1864 r. na mocy dekretu cara Aleksandra II o uwłaszczeniu włościan wieś stała się własnością jej mieszkańców.

W XVIII w. rodzina Morsztynów wybudowała w Czarkowach barokowy pałac. Była tam też stara kopalnia siarki pod nazwą „Opatrzność Boska” zamknięta w XVIII w. Pałac i kopalnię w 1849 kupił Władysław Pusłowski, a jedenaście lat po jego śmierci, w 1870, przejął je w spadku starszy syn Zygmunt. W pałacu nad Nidą wychowywali się synowie Zygmunta i jego żony Marii: Emanuel zwany Nelem (studiował później matematykę w Paryżu i przyjaźnił się z Marcelem Proustem), Xawery, na którego wołano Sawa (prawo, filozofia i historia sztuki w Krakowie i Berlinie) i najmłodszy Włodzimierz (służył później w armii rosyjskiej). Młodopolski Kraków uwielbiał czerkowski salon artystyczno-polityczny, głównie za sprawą Zygmunta i jego kolekcjonerskich zbiorów, a gromadził książki, dokumenty, rękopisy i starodruki, meble, makaty, gobeliny, dywany, kolekcje porcelany, srebra, szkła, obrazy, rzeźby, sprowadzane z Paryża, Wiednia, Warszawy, Krakowa. W Czarkowach, u Zygmunta, bywali artyści: Matejko, Boznańska, Malczewski, Rostworowski, Puszet, Morstin, Mehoffer. Józef Mehoffer uwiecznił pałac Pusłowskich na rysunku w 1913^[10]. Rok później, we wrześniu 1914 roku wojska rosyjskie spaliły pałac Pusłowskich w Czarkowach wraz z olbrzymią kolekcją dzieł sztuki zgromadzoną przez Zygmunta Pusłowskiego. (m.in. domniemany rysunek głowy Chopina autorstwa Delacroix).

W XIX w. wieś była siedzibą gminy. Znajdowała się tu szkoła gminna. W 1827 r. Czarkowy miały 71 domów i 632 mieszkańców. W miejscowości funkcjonowała kopalnia siarki. Wydobywany tu surowiec był na miejscu oczyszczany. W 1873 r. w zakładzie działał kocioł parowy oraz dwa aparaty destylacyjne. Pud oczyszczonej siarki sprzedawany był na miejscu w cenie 1 rubla i 20 kopiejek. W zakładzie zatrudnionych było 120 robotników. Średnia produkcja roczna siarki miała wartość 40 000 rubli.

Zabytki

• Niewielki cmentarz wojenny z odsłoniętym w 1928 r. przez prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego pomnikiem „Ku chwale pierwszych bojów Józefa Piłsudskiego o niepodległość Polski”. Jest to wysoka na sześć metrów kamienna czworoboczna kolumna na schodkowej podstawie, zwieńczona zrywający się do lotu orłem z brązu. W 1945 r. Rosjanie wysadzili go w powietrze. Odbudowano go w 1992 roku^[11], a w 2012 roku miejsce to zostało poddane renowacji^[12]. Na cmentarzu wokół obelisku spoczywają żołnierze Legionów Polskich, żołnierzy Wojska Polskiego z 1939 r. oraz Armii Krajowej. Cmentarz został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.46 z 5.11.1990)^[13].
• 
• 
• 
• 
• 
• 

• Zespół dworski z parkiem, pozostałościami dworu oraz zabudowaniami gospodarczymi z przełomu XVIII i XIX w.

Osoby związane z Czarkowami

• Stanisław Lubieniecki – polski astronom, historyk i pisarz, lokalny pastor
• Hieronim Moskorzowski – działacz reformacyjny braci polskich
• Andrzej Wiszowaty -filozof, teolog, ideolog religijny braci polskich

Zobacz też

• Czarkowy Grąd

Przypisy

Bibliografia

• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880
• Elżbieta Dąbrowska, Studia nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym Ziemi Wiślickiej, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965

Linki zewnętrzne

• Czarkowy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 340 .
• Cmentarz w Czarkowach. malogoszcz.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-19)].
• Archiwalne widoki pałacu w bibliotece Polona