Czarnków
| miasto i gmina | |||||
 Rynek w Czarnkowie | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Data założenia | XII wiek | ||||
| Prawa miejskie | 1397[1] | ||||
| Burmistrz | Andrzej Tadla[2] | ||||
| Powierzchnia | 10,04 km² | ||||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna | (+48) 67 | ||||
| Kod pocztowy | 64-700 | ||||
| Tablice rejestracyjne | PCT | ||||
Położenie na mapie powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |||||
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |||||
 52°54′16″N 16°33′51″E/52,904444 16,564167 | |||||
| TERC (TERYT) | 3002011 | ||||
| SIMC | 0966777 | ||||
| Hasło promocyjne: „Czarnków – miasto z charakterem” | |||||
Urząd miejski plac Wolności 664-700 Czarnków | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Czarnków (d. również Czarnków nad Notecią; niem. Czarnikau, w latach 1939–1945 Scharnikau[4]) – miasto w zachodniej Polsce, w województwie wielkopolskim, siedziba powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego oraz gminy wiejskiej Czarnków. Miasto położone jest nad rzeką Noteć, na skraju Puszczy Noteckiej. Czarnków położony jest na wzgórzach morenowych, dlatego teren wokół niego bywa nazywany Szwajcarią Czarnkowską. Znajduje się tu jedna z niewielu na nizinach skocznia narciarska (obecnie nieczynna). Miasto nie posiada połączeń kolejowych, mieszkańcy muszą korzystać ze stacji kolejowej w Pile, Wronkach, Trzciance lub Krzyżu Wlkp.
Według danych z 30 czerwca 2016 roku miasto liczyło 10 974 mieszkańców[3].
Położenie
Miasto Czarnków położone jest w północnej części województwa wielkopolskiego, w powiecie czarnkowsko-trzcianeckim. W Czarnkowie znajduje się siedziba władz powiatowych, miejskich, jak i gminnych.
Czarnków leży na granicy mezoregionów fizycznogeograficznych: Pojezierza Chodzieskiego i Kotliny Gorzowskiej w jej mikroregionie Dolinie Dolnej Noteci. Mezoregion Pojezierza Chodzieskiego charakteryzuje się krajobrazami młodoglacjalnymi równin i wzniesień morenowych, atrakcyjne są wały moren spiętrzonych, które występują na krawędzi wysoczyzny morenowej nad Czarnkowem[5].
Miasto stanowi 0,54% powierzchni powiatu.
W latach 1954–1972 miasto było siedzibą władz gromady Czarnków. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa pilskiego.
Warunki naturalne
Klimat
Klimat miasta kształtuje się pod wpływem trzech regionów klimatycznych: Regionu Środkowowielkopolskiego, Środkowopomorskiego i Regionu Dolnej Warty. Długość trwania lata wynosi ok. 100 dni, zimy ok. 80, a liczba dni z mrozem waha się w przedziale 30–40. Okres wegetacyjny rozpoczyna się 1–5 kwietnia i kończy 1–5 listopada. Średnia roczna suma opadów wynosi 500–600 mm. Dominują wiatry zachodnie i południowo-zachodnie.
Mezo- i mikroklimat Czarnkowa kształtuje się pod silnym wpływem Doliny Noteci i strefy krawędziowej Pojezierza Chodzieskiego. System łąkowy w dolinie z udziałem wód otwartych, podmokłości, zarośli i zadrzewień, dużą akumulacją energii słonecznej w okresie wegetacji, tworzą klimat wilgotny, dobrze natleniony, nasycony roślinnymi substancjami lotnymi[5].
Warunki wodne
Rzeką, która przepływa przez miasta jest Noteć, która mieści się w drugiej klasie czystości. Największy wpływ na jakość wód Noteci mają rzeki wpadające do niej. Na różnych odcinkach są to przede wszystkim Gwda, Drawa, Bolimka i Trzcinica[5].
Nazwa
Miasto ma średniowieczną metrykę. Notowane jest w różnych formach w historycznych dokumentach od XII wieku: Charncou (1108), Charchov (1234), Schernecow (1289), Tzernekow (1331), Cernekowe (1336), Czarnkow (1364), Czarnkowo (1372), Czarnekaw (1402-08), Czarnkowo (1406), Czarnkow (1468), Czarnkow (1580), Czarnków oraz niemiecka Czarnikau (1880). Nazwa miasta pochodzi od nazwy osobowej Czarnek[6].
Historia
Pierwsze wzmianki o Czarnkowie pochodzą z XII wieku (kronika Galla Anonima) miasto wymieniane jest w formie Carnkou[7], miał w nim wówczas panować książę Gniewomir. W 1192 r. (data jest prawdopodobnie pomylona lub może być fałszerstwem[8]) komes Mikołaj, wojewoda kaliski miał otrzymać w przywileju książęcym Mieszka III Starego Czarnków z pozwoleniem na założeniu miasta targowego i zwolnieniem mieszczan z obowiązku płacenia ceł[9], pozostałością tego jest napis na nagrobku w kościele czarnkowskim: Illustri Heroi Domino Nicolao Comiti Palatino Calissiensi, Castri Czarnkow a Miecislao V. Majoris Poloniae Duce anno 1192. obtentoriy et Civitatis hujus Conditori et primo haeredi, a Dzierzykrajo Czopensi Domino oriundo, et per Boleslaum Chrabri, ad fidem Christi converso, et baptisato[10]. W XIII wieku – siedziba kasztelanii. W końcu XIII w. Czarnków został nadany przez ówczesnego księcia Władysława I Łokietka, możnemu rodowi Nałęczów, którzy od nazwy miasta przyjęli nazwisko Czarnkowskich. Nałęczowie na miejscu dawnego grodu lub w jego pobliżu wznieśli zamek, a w miejscu dawnej osady targowej nastąpiła lokacja miasta (prawdopodobnie w 1. połowie XIV wieku).
Czarnków uzyskał prawo składu w 1565 roku[11].
W 1580 miasto leżało w powiecie poznańskim województwa poznańskiego znajdującego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów[12]. Przez pięć wieków aż do wygaśnięcia rodu w 1727 roku należało do Czarnkowskich. Ostatnim potomkiem rodu był Władysław Czarnkowski starosta osiecki wuj Katarzyny Leszczyńskiej z domu Opalińskiej. Po Czarnkowskich dziedzicem miasta został król Polski Stanisław Leszczyński, a później kasztelan krakowski Stanisław Poniatowski ojciec króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego[13].
Zabory Polski
W wyniku rozbiorów Polski miasto wraz z całą Wielkopolską zostało włączone w ziemie zaboru pruskiego do departamentu bydgoskiego. W 1813 r. Czarnków zamieszkiwało 1700 osób[14].
W schyłkowym okresie zaborów Czarnków na tle reszty Wielkopolski wyróżniał się istnieniem silnego ruchu socjalistycznego. W wyborach do parlamentu niemieckiego w 1912 r. w mieście tym na socjalistów padły 2754 głosy (przy 12 967 głosów w całym Poznańskiem)[15]. W końcowej fazie powstania wielkopolskiego żołnierze polscy wysadzili stojący na rynku pomnik Wilhelma II, który został następnie wysmarowany nieczystościami[16].
II Rzeczpospolita
W okresie międzywojennym stacjonował w miejscowości komisariat Straży Granicznej[17]. O Czarnkowie w dwudziestoleciu międzywojennym opowiada książka Damiana Pałki Czarnków w dwudziestoleciu międzywojennym[18].
II wojna światowa
W czasie II wojny światowej z miasta wysiedlono większość Polaków do Generalnego Gubernatorstwa. Podczas walk o miasto od 25–28 stycznia 1945 roku oraz przy forsowaniu Noteci zginęło 288 żołnierzy radzieckich 5 armii uderzeniowej 1 Frontu Białoruskiego. Pochowanych, w 1956 roku ekshumowano. Na terenie byłego cmentarza pozostał pomnik ku czci poległych[19].
Okres powojenny
Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 18 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Czarnkowie[20].
W 1997 roku do miasta przyłączono obszar części wsi o łącznej powierzchni 37,88 ha[21]. W 2007 roku powiększono obszar miasta o 34,9 ha[22]. W 2008 roku z miasta odłączono obszar 1,73 ha do gminy Czarnków[23].
W 2011 r. w Czarnkowie zniesiono Ośrodek Zamiejscowy Prokuratury Rejonowej w Trzciance[24].
Demografia
- Piramida wieku mieszkańców Czarnkowa w 2014 roku[3].
Zabytki
Lista zabytków prawnie chronionych w Czarnkowie:
- układ urbanistyczny miasta
- kościół pw. św. Marii Magdaleny – późnogotycki kościół wybudowany ok. 1580, następnie rozbudowany w XVII-XVIII wieku
- stary cmentarz żydowski z XIX wieku (ul. Podgórna); istniał też nowy cmentarz żydowski (ul. Poznańska), lecz nie jest on obecnie zabytkiem
- ratusz z połowy XIX (plac Wolności)
- dom przy ul. Krasickiego (ob. Łąkowa 7) 7 z XIX wieku
- dworek Świniarskich przy ul. Rybaki 28 z 2. połowy XVIII wieku, klasycystyczny
- dom przy ul. Rybaki 33 z 1. połowy XIX wieku
- dom nr 9 przy Rynku z 1. połowy XIX wieku
- dom nr 15 przy Rynku z 1908 r,
Lista zabytków nierejestrowanych:
- magazyny zbożowe (1. połowa XIX wieku)
- neogotycki budynek starostwa z 1900
- browar z końca XIX wieku
Gospodarka
W roku 2012 średni dochód na mieszkańca wynosił 3074,81 zł[25].
31 grudnia 2012 r. liczba bezrobotnych mieszkańców Czarnkowa zarejestrowanych w urzędzie pracy obejmowała 469 osób, co stanowi wskaźnik bezrobocia rejestrowanego na poziomie 6,4%[26].
Struktura demograficzna mieszkańców Czarnkowa według danych z 31 grudnia 2012[27]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 11 305 | 100 | 5796 | 51,27 | 5509 | 48,73 |
| Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat) | 2030 | 17,96 | 995 | 8,8 | 1035 | 9,16 |
| Wiek produkcyjny (18–65 lat) | 7306 | 64,63 | 3434 | 30,38 | 3872 | 34,25 |
| Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat) | 1969 | 17,42 | 1367 | 12,09 | 602 | 5,33 |
Obliczony na podstawie tych danych współczynnik feminizacji wskazuje, że na 100 mężczyzn przypadają 105 kobiety.
Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym wynosi 54,7
Przyrost naturalny na 1000 mieszkańców wynosi 3,1
Saldo migracji wynosi -106
Edukacja
- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. Janusza Korczaka
- Liceum Ogólnokształcące im. Janka z Czarnkowa
- Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. J. Nojego
- Prywatny Zespół Szkół
- Zespół Szkół Leśnych w Goraju
Kultura
Istotną placówką kulturalną w mieście jest Miejskie Centrum Kultury, które organizuje większość imprez kulturalnych. W Czarnkowie znajduje się Miejska Biblioteka Publiczna wraz ze swoją filią na jednym z osiedli. W mieście znajduje się kino Światowid przy którym działa Dyskusyjny Klub Filmowy.
Mieści się tu także Muzeum Ziemi Czarnkowskiej, które swoje zbiory gromadzi w trzech działach: archeologicznym, etnograficznym, historycznym.
Jedną z imprez cyklicznie organizowanych w mieście jest Jarmark Nałęczański. Miasto posiada amfiteatr zlokalizowany w parku.
W Czarnkowie wydawany jest tygodnik powiatowy Nadnoteckie Echa.
Sport i rekreacja
Miasto ma kilka obiektów sportowo-rekreacyjnych. Znajduje się tu basen odkryty o długości 50 mb z podgrzewaną wodą z 8 torami, mały stadion lekkoatletyczny z bieżnią 380 m, z bieżnią do skoku w dal oraz boiskiem piłkarskim, a także rampa wrotkarska i boiska do siatkówki plażowej i koszykówki. Zimą funkcjonuje lodowisko i tor saneczkowy.
Miejscową drużyną piłki nożnej jest MKS Noteć Czarnków, który rozgrywa swoje mecze na stadionie o pojemności 1500 miejsc z 1000 miejscami siedzącymi[28]. Klub powstał w 1920 roku i ma barwy zielono-białe. Największy sukces klubu to gra w III lidze w sezonie 1976/77. Obecnie zespół gra w wielkopolskiej IV lidze[29].
Ponadto od kilku lat w mieście działa męska siatkarska sekcja Noteci Czarnków, która rywalizuje na szczeblu 2 ligi.
Administracja
Czarnków ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy wybierają do swojej rady miasta 15 radnych[30]. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest ratusz na placu Wolności.
Burmistrzowie Czarnkowa:
- Franciszek Strugała (od 1990)
- Andrzej Tadla (od 2018)
Miasto jest siedzibą starostwa czarnkowsko-trzcianeckiego, a także wiejskiej gminy Czarnków. W mieście znajduje się urząd skarbowy oraz inspektorat ZUS.
Mieszkańcy Czarnkowa wybierają radnych do sejmiku województwa z okręgu nr 2. Parlamentarzystów wybierają z okręgów wyborczych z siedzibą komisji w Pile, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 7.
Wspólnoty religijne
Czarnków ma 2 parafie rzymskokatolickie (parafia Świętej Marii Magdaleny i parafia Jezusa Chrystusa Najwyższego Kapłana). Miasto jest też siedzibą dekanatu czarnkowskiego w archidiecezji poznańskiej.
Od 2017 roku swoją działalność prowadzi Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w Czarnkowie przy ulicy Pocztowej 4 w budynku po Urzędzie Skarbowym, Decyzją Rady Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego w RP z maja 2018 roku i w wyniku decyzji Wojewody Wielkopolskiego, we wrześniu 2018 roku została powołana nowa Parafia Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego w Czarnkowie przy ulicy Pocztowej 4.
W mieście działalność prowadzi zbór Świadków Jehowy z Salą Królestwa[31].
Ludzie związani z Czarnkowem
Współpraca międzynarodowa
Zobacz też
- Browar Czarnków
- Czarnków (stacja kolejowa)
- Kronika Janka z Czarnkowa
- Powiat czarnkowski
- Ratusz w Czarnkowie
Przypisy
- ↑ czarnkow.info. [dostęp 2012-04-18].
- ↑ Burmistrz. Czarnków - Miasto z charakterem. [dostęp 2018-12-09]. (pol.).
- ↑ a b c Czarnków w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Henryk Batowski: Słownik nazw miejscowych Europy Środkowej i Wschodniej XIX i XX wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1964, s. 12.
- ↑ a b c Oficjalna strona Czarnkowa. czarnkow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-13)]..
- ↑ Rymut 1997 ↓, s. 185.
- ↑ „Monumenta Poloniae Historica”, Tom I, Akademia Umiejętności w Krakowie, Lwów 1864, s. 456.
- ↑ Wojciech Nowacki, Dlaczego rok 1192 stał się początkiem historii miasta Czarnkowa?, [w:] „Studia Periegetica” 5/2010, s. 126.
- ↑ Witold Feigel, Genealogia rodu Czarnkowskich, [w:] „Ziemia Nadnotecka” nr 4, grudzień 1930, s. 4.
- ↑ Kasper Niesiecki, Herbarz polski. Powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopisów, dowodów urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, Tom III, Lipsk 1839, s. 206.
- ↑ Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych: (prawo składu), Warszawa 1920, s. 132.
- ↑ Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, Wielkopolska t. I, Warszawa 1883, s. 49.
- ↑ Czarnków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 748.
- ↑ NN, Nowy dykcjonarz geografii powszechnej, dawnej i teraźniejszej stawiający obraz geograficzny, historyczny, polityczny, wyd. Wrocław, 1813.
- ↑ Antoni Czubiński: Postępowo-rewolucyjne i narodowowyzwoleńcze tradycje Wielkopolski. Poznań: 1983, s. 129.
- ↑ Józef Cabaj, Mieczysław Miszkin, Florian Nowicki, ''W dorzeczu trzech rzek'', KAW, Szczecin, 1987, s. 176, ISBN 83-03-01931-7
- ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 70. ISBN 83-87424-77-3.
- ↑ Damian Pałka, Czarnków w dwudziestoleciu międzywojennym, Wydawwnictwo Poznańskie, Poznań 2013, ISBN 978-83-7177-945-9
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 512.
- ↑ Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-13] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 1996 r. (Dz.U. z 1996 r. nr 155, poz. 761).
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 lipca 2007 r. (Dz.U. z 2007 r. nr 136, poz. 961).
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 2008 r. (Dz.U. z 2008 r. nr 137, poz. 860).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 maja 2011 r. (Dz.U. z 2011 r. nr 109, poz. 634).
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Statystyka. Powiatowy Urząd Pracy w Czarnkowie, 2010-02-28. [dostęp 2010-04-13].
- ↑ Bank Danych Regionalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2010-09-14].
- ↑ Noteć Czarnków. 90minut.pl. [dostęp 2009-01-22].
- ↑ Skarb - Noteć Czarnków, www.90minut.pl [dostęp 2020-01-19] (pol.).
- ↑ Zarządzenie Wojewody Wielkopolskiego Nr 70/2010 z dnia 22 lutego 2010 r. ws. ustalenia liczby radnych (Dz. Urz. Woj. Wielkopolskiego z 2010 r. Nr 55, poz. 1239).
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-01-06].
- ↑ Miasta partnerskie. Urząd Miasta Czarnków. [dostęp 2011-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ Gadebusch – Czarnków. Urząd Miasta Czarnków. [dostęp 2011-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-10)].
Bibliografia
- Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. II, C-D, hasło "Czarnków". Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1997, s. 185. ISBN 978-83-64007-04-0.
Linki zewnętrzne
- Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Czarnkowa
- Czarnków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 748.
- Historia Żydów w Czarnkowie na portalu Wirtualny Sztetl
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Greater Poland Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.70 N
- S: 51.05 N
- W: 15.68 E
- E: 19.19 E
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Autor: Sepherro, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zabytkowy dworek przy ulicy Rybaki 28 w Czarnkowie. Zabytkek nieruchomy wpisany do rejestru zabytków województwa wielkopolskiego pod numerem 429/A.
Flaga Czarnkowa
Autor: Lofthy, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Czarnków, pl. Wolności 6 - ratusz, poł. XIX
Starostwo powiatowe w Czarnkowie. Urząd Gminy Czarnków.
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Czarnkowa, 2014
Autor: Piotr Nowak, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Muzeum Ziemi Czarnkowskiej w Czarnkowie
Autor:
Mapa powiatu czarnkowsko-trzcianeckiego, Polska
Autor: Crafal, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zakład produkcyjny STEICO S.A. w Czarnkowie - Widok z lotu ptaka.jpg