Czarnogórskie monety obiegowe

100 perperów Księstwa Czarnogóry z roku 1910

Czarnogórskie monety obiegowe – monety emitowane w latach 1906–1914 pierwotnie przez władze Księstwa, a od roku 1910 – Królestwa Czarnogóry za panowania Mikołaja I. Początkowo do obiegu wprowadzono jedynie monety zdawkowe o nominale 1 pary i jej wielokrotności, natomiast począwszy od roku 1909 emitowano także wyższe nominały, perpery. Kres monetom i czarnogórskiej walucie w ogóle przyniosła austro-węgierska okupacja podczas I wojny światowej, a w 1918 roku powołanie Królestwa Serbów Chorwatów i Słoweńców.

Księstwo Czarnogóry

Rewers monety o nominale 10 par

Pomimo uzyskania niepodległości już w roku 1852, w pierwszych latach XX wieku Czarnogóra wciąż nie posiadała własnej waluty. Najczęściej posługiwano się koroną austro-węgierską, w mniejszym zaś stopniu lirem włoskim czy lirą turecką[1]. Na mocy ukazu księcia Mikołaja I z 11 kwietnia 1906 r. Czarnogóra rozpoczęła emisję drobnych monet[2][3], które miały w zamyśle wyprzeć z terytorium kraju austriackie hellery[2][4]. Nowo bite monety miały te same nominały i wymiary, co ich habsburskie odpowiedniki; wytwarzane były także z tych samych stopów[4][5]. W 1906 roku wyemitowano monety o nominałach: 1, 2, 10 oraz 20 par i o łącznej wartości 209 tys. koron[2][4] (w ukazie nie określono nazwy czarnogórskiej waluty)[6]. Awers monet przedstawiał godło państwowe (dwugłowy orzeł w koronie z berłem i jabłkiem w szponach oraz tarczą na piersi, na której znajduje się kroczący lew). Na rewersie zamieszczono zapisany arabskimi cyframi nominał i określenie „ПАРА” lub „ПАРЕ” (para/pare) oraz – wzdłuż otoku – legendę: „КЊАЖЕВИНА ЦРНА ГОРА” (Knjaževina Crna Gora, Księstwo Czarnogóry)[7]. Autor wzoru nie został ujawniony[8].

Z uwagi na niedobór czarnogórskich monet i wciąż powszechne występowanie austriackich hellerów, w roku 1908 zdecydowano się na dodatkową emisję[4][5]. Do obrotu oddano wówczas monety wybite – podobnie jak pierwsza seria – w cesarskiej mennicy w Wiedniu[2][6] o nominałach 2, 10 i 20 par o łącznej wartości 110 tys. austro-węgierskich koron[2][9].

W ukazie z 4 maja 1909 r. po raz pierwszy określono nazwę nowej czarnogórskiej waluty – „perpera”[2][6]. Srebrne monety o nominale 1 i 5 perperów miały identyczny wzór. Awers, który zaprojektował Stefan Schwartz w oparciu o rysunek Iliji Šobajicia, przedstawiał prawy profil księcia Mikołaja I wraz z zamieszczoną wzdłuż otoku inskrypcją „НИКОЛА I Б.М. КЊАЗ И ГОСПОДАР ЦРНЕ ГОРЕ” (Nikola I B.M. [= Božjom milošću] Knjaz i Gospodar Crne Gore, Mikołaj I z Bożej łaski Książę i Pan Czarnogóry). U dołu znalazła się gałązka wawrzynu. W centralnej części rewersu według projektu Rudolfa Neubergera widniało godło Księstwa w jego wariancie wielkim, z płaszczem heraldycznym. W dolnej części zapisano nominał wraz dodatkowym oznaczeniem „ПЕРПЕР” lub „ПЕРПЕРА” (perper/perpera) i rokiem bicia. Wzdłuż otoku w górnej części monety umieszczono inskrypcję „КЊАЖЕВИНА ЦРНА ГОРА”, całość zaś uzupełniono gałązkami dębowymi (po lewej) i laurowymi (prawej stronie)[2][6][8][10][11]. Moneta o nominale 5 perperów posiadała dodatkowo zdobiony rant, na którym zapisano „БОГ ЧУВА ЦРНУ ГОРУ” (Bog čuva Crnu Goru, Bóg chroni Czarnogórę)[10][12]. Numizmaty z tej serii powstały w paryskim zakładzie Bertrand et Béranger[6][13]. Przeniesienie bicia pieniędzy z Wiednia do Paryża po części miało stanowić oznakę protestu Czarnogórców wobec austriackiej polityki na Bałkanach, w szczególności okupacji Bośni i Hercegowiny[14].

Rok później wyemitowano cztery dalsze nominały. Wybito srebrną monetę o wartości dwóch perperów a także serię złotych monet o nominałach 10, 20 i 100 perperów. Ich wzór odpowiadał monetom 1- i 5-perperowym[15]. Rant nominału 10 perperów ozdobiono strzałami i gwiazdami, pozostałe napisem „БОГ ЧУВА ЦРНУ ГОРУ”[16]. Złote monety, których łączny nakład wyniósł 70 300 sztuk, a wartość 1,03 mln perperów bito w cesarskiej mennicy w Wiedniu[2][17][18].

nominałstopśrednicamasarocznikirant
1 parabrąz171,661906gładki[2][16][19]
2 parybrąz193,31906, 1908gładki[2][16][20]
10 parnikiel1931906, 1908ząbkowany[2][16][20]
20 parnikiel2141906, 1908ząbkowany[2][16][20]
1 perpersrebro (835)2351909ząbkowany[2][16][20]
2 perperysrebro (835)27101910dekorowany (БОГ ЧУВА ЦРНУ ГОРУ)[2][16][20]
5 perperówsrebro (900)36241909dekorowany (БОГ ЧУВА ЦРНУ ГОРУ)[2][16][20]
10 perperówzłoto (900)193,391910dekorowany (strzały i gwiazdy)[17][20][21]
20 perperówzłoto (900)216,781910dekorowany (БОГ ЧУВА ЦРНУ ГОРУ)[17][20][21]
100 perperówzłoto (900)3733,881910dekorowany (БОГ ЧУВА ЦРНУ ГОРУ)[17][20][21]

Królestwo Czarnogóry

Rewers monety o nominale 5 perperów (1912)

Po przekształceniu Czarnogóry w królestwo w dniu 28 sierpnia 1910 r.[2][22] wyemitowano drugą serię złotych monet – jubileuszowych, z okazji 50 lat rządów Mikołaja I. Wybito nominały 10, 20 i 100 perperów. Na awersie zamieszczono lewy profil króla z wieńcem laurowym na skroniach. U dołu, w miejscu gałązki wawrzynu zapisano lata panowania monarchy („1860–1910”). Ponadto w legendzie tytuł Knjaz (książę) zastąpiono określeniem Kralj (król, „КРАЉ”). Analogiczna zmiana została dokonana na rewersie, gdzie wyraz Knjaževina zastąpiono sformułowaniem Kraljevina (królestwo, „КРАЉЕВИНА”). Rysunek rewersu – godło państwowe wraz ze zdobieniami – nie uległ zmianie[2][23]. Bite w Wiedniu monety miały łączną wartość nominalną miliona perperów (monet 100-perperowych wyemitowano 500 sztuk, 20 – 30 tys., a 10 – 35 tys.)[2]. Dopiero 30 listopada 1910 r. wydano ustawę o walucie państwowej, w której post factum dopuszczono emisję złotych monet okolicznościowych i określono ich wzór[24][25] (wcześniej za podstawę prawną uważano konstytucyjną prerogatywę monarchy do emisji pieniędzy)[26]. Z uwagi na działania Austrii, która skupowała złote czarnogórskie monety i z tak pozyskanego surowca biła złote korony, czarnogórskie egzemplarze z 1910 r. wkrótce stały się rzadkością tak w obiegu, jak i na rynku kolekcjonerskim[27].

W kolejnych latach ponawiano emisje monet o mniejszych nominałach z uwzględnieniem zmian nomenklatury[6]. W roku 1912 wybito 420 tys. monet (1- i 5-perperowych) o łącznej wartości 580 tys. perperów. Wśród nich 280 tys. sztuk wytworzono z przetopionej partii bitej w 1909 roku w Paryżu – uważano że pochodzące z niej monety były słabej jakości[2][10][28]. Rok później uzupełniono znajdującą się w obiegu pulę o nową serię monet zdawkowych – 1, 2, 10 i 20 par o łącznej wartości 71 tys. perperów (powstało wówczas milion sztuk)[2][8], co stanowiło odpowiedź na niedobór gotówki wywołany włączeniem terytoriów uzyskanych po zakończeniu II wojny bałkańskiej[29]. Jako ostatnia przed wojną światową do obrotu trafiła emisja z roku 1914, kiedy to zdecydowano się na wybicie 2,92 mln sztuk monet o łącznej wartości 1,25 mln perperów. Wytworzono wówczas wszystkie siedem typów (poza złotymi monetami okolicznościowymi)[2][8].

nominałstopśrednicamasarocznikirant
1 parabrąz171,661913, 1914gładki[8][16][30]
2 parybrąz193,331913, 1914gładki[8][16][20]
10 parnikiel1931913, 1914ząbkowany[8][16][20]
20 parnikiel2141913, 1914ząbkowany[8][16][20]
1 perpersrebro (835)2351912, 1914ząbkowany[8][10][16][20]
2 perperysrebro (835)27101914dekorowany (БОГ ЧУВА ЦРНУ ГОРУ)[8][16][20]
5 perperówsrebro (900)36241912, 1914dekorowany (БОГ ЧУВА ЦРНУ ГОРУ)[8][10][16][20]
10 perperów[a]złoto (900)193,391910dekorowany (strzały i gwiazdy)[17][20][21]
20 perperów[a]złoto (900)216,781910dekorowany (БОГ ЧУВА ЦРНУ ГОРУ)[17][20][21]
100 perperów[a]złoto (900)3733,881910dekorowany (БОГ ЧУВА ЦРНУ ГОРУ)[17][21][31]

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ a b c obiegowa moneta okolicznościowa

Przypisy

  1. ↑ Vujačić 2006 ↓, s. 6, 9.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Novac za istoriju, Centralna banka Crne Gore [zarchiwizowane z adresu 2013-04-14] (serb.-chorw.).
  3. ↑ Vujačić 2006 ↓, s. 5–6.
  4. ↑ a b c d Vujačić 2006 ↓, s. 6.
  5. ↑ a b Muhadinović 2014 ↓, s. 213.
  6. ↑ a b c d e f Miodrag Kirsanov, Dvije značajne stogodišnjice, „Bankar” (7), Udruženje banaka Crne Gore, październik 2008, s. 82–88, ISSN 1800-7465 [zarchiwizowane z adresu 2017-05-18] (serb.-chorw. • ang.).
  7. ↑ Muhadinović 2014 ↓, s. 212–213.
  8. ↑ a b c d e f g h i j k Miodrag Kirsanov, Emisije crnogorskog novca 1913. i 1914. godine, „Bankar” (25), Udruženje banaka Crne Gore, marzec 2014, s. 80–84, ISSN 1800-7465 [dostęp 2018-12-24] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-18] (serb.-chorw. • ang.).
  9. ↑ Vujačić 2006 ↓, s. 8.
  10. ↑ a b c d e Miodrag Kirsanov, Crnogorski perper i bonovi, „Bankar” (17), Udruženje banaka Crne Gore, marzec 2012, s. 88–96, ISSN 1800-7465 [dostęp 2018-12-24] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-18] (serb.-chorw. • ang.).
  11. ↑ Muhadinović 2014 ↓, s. 213–214.
  12. ↑ Muhadinović 2014 ↓, s. 214–215, 217.
  13. ↑ Muhadinović 2014 ↓, s. 214.
  14. ↑ Vujačić 2006 ↓, s. 9.
  15. ↑ Muhadinović 2014 ↓, s. 215–217.
  16. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Vujačić 2006 ↓, s. 16–17.
  17. ↑ a b c d e f g Miodrag Kirsanov, O jubileju povodom zlatnog perpera, „Bankar” (9), Udruženje banaka Crne Gore, marzec 2010, s. 92–96, ISSN 1800-7465 [zarchiwizowane z adresu 2018-12-23] (serb.-chorw. • ang.).
  18. ↑ Vujačić 2006 ↓, s. 11.
  19. ↑ Michael i Schmidt 2017 ↓, s. 1587.
  20. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Michael i Schmidt 2017 ↓, s. 1588.
  21. ↑ a b c d e f Vujačić 2006 ↓, s. 15–17.
  22. ↑ Vujačić 2006 ↓, s. 12.
  23. ↑ Muhadinović 2014 ↓, s. 217.
  24. ↑ Radoslav Raspopović, Stogodišnjica zakona o državnom novcu, „Bankar” (12), Udruženje banaka Crne Gore, grudzień 2010, s. 102–112, ISSN 1800-7465 [dostęp 2018-12-24] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-18] (serb.-chorw. • ang.).
  25. ↑ Vujačić 2006 ↓, s. 14–20.
  26. ↑ Muhadinović 2014 ↓, s. 216.
  27. ↑ Zašto su crnogorski zlatnici retki?, „Dinar” (11), Srpsko numizmatičko društvo, luty 1999, s. 25 (serb.-chorw.).
  28. ↑ Vujačić 2006 ↓, s. 22.
  29. ↑ Vujačić 2006 ↓, s. 26.
  30. ↑ Michael i Schmidt 2017 ↓, s. 1587–1588.
  31. ↑ Michael i Schmidt 2017 ↓, s. 1588–1589.

Bibliografia

  • Thomas Michael, Tracy L. Schmidt, 2018 Standard Catalog of World Coins 1901-2000, wyd. 45, Iola: Krause Publications, 2017, ISBN 978-1-4402-4797-2 (ang.).
  • Jovan Muhadinović, Crnogorski novac, „Matica” (58), Matica crnogorska, 2014, s. 209–224, ISSN 1450-9059 [zarchiwizowane z adresu 2017-03-05] (serb.-chorw.).
  • Velimir Vujačić, Novac u Crnoj Gori kroz dokumenta, Cetynia: Nacionalna zajednica Crnogoraca Hrvatske, Državni arhiv Crne Gore, 2006 [zarchiwizowane z adresu 2018-12-23] (serb.-chorw.).

Media użyte na tej stronie

10 para 1906, Montenegro (reverse).png
Autor: Bratislav, Licencja: CC BY-SA 3.0
10 Montenegrin para, from the 1906th
5 Perper Montenegro.jpg
(c) I, Decius, CC-BY-SA-3.0
5 Perper, silver coin of the former Kingdom Montenegro (1912)