Czarnuchowate

Czarnuchowate

Tenebrionidae
Latreille, 1802
Blaps gigas
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	owady uskrzydlone
Rząd	chrząszcze
Podrząd	chrząszcze wielożerne
Infrarząd	Cucujiformia
Nadrodzina	Tenebrionoidea
Rodzina	czarnuchowate

Bożewka z podrodziny Diaperinae

Larwa mącznika młynarka

Cteniopus sulphureus z podrodziny cisawkowatych

Gonopus tibialis z podrodziny Tenebrioninae

Thesilea ruficollis z podrodziny Stenochiinae

Onymacris marginipennis z podrodziny Pimeliinae

Lagria hirta z podrodziny omiękowatych

Czarnuchowate, mączniki (Tenebrionidae) – rodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych, infrarzędu Cucujiformia i nadrodziny Tenebrionoidea. Należy tu około 20 tysięcy gatunków. W ich ubarwieniu dominuje czerń. Cechują się przykryciem od góry nasad czułków przez listewki. Kosmopolityczne, wiele gatunków pustynnych i półpustynnych. Odżywiają się najczęściej martwą materią organiczną. Należą tu także gatunki synantropijne, w tym szkodniki magazynowe zbóż i ich przetworów, mające duże znaczenie gospodarcze.

Opis

Imago

Należą tu chrząszcze od drobnych po duże^[1], w faunie środkowoeuropejskiej przedstawiciele tej rodziny osiągają długość ciała od 1,3 do 40 mm^[2]. Długość ciał osobników niektórych gatunków w innych częściach świata może dochodzić do 80 mm^[3]. Kształty ciała mają skrajnie różnorodne. Spotyka się gatunki o ciele wydłużonym, owalnym lub krótkim; spłaszczonym, cylindrycznym lub silnie wysklepionym^[2][1]. Powierzchnia ciała od gładkiej do bogato urzeźbionej; może być naga bądź pokryta łuskami, włoskami lub szczecinkami^[1]. Urzeźbienie może występować w postaci zmarszczek, mikrogranulowania, punktowania, dołków, wgłębień, żeberek czy rogów^[2]. Przeważają gatunki o jednolicie czarnym ubarwieniu, ale występują też czerwonobrunatne, brunatne bądź z czerwonym, pomarańczowym lub żółtym wzorem^[1][2]. Wierzch ciała może być matowy lub z metalicznym, zielonym, niebieskim lub fioletowym połyskiem^[2].

Głowa prognatyczna, często wciągana w przedplecze. Nadustek zrośnięty z czołem, przy czym szew czołowo-nadustkowy przeważnie dobrze widoczny. Nasadowe człony czułków przykryte od góry listewkami. Policzki często tworzą canthus przedzielający częściowo lub w całości oko^[1]. Czułki 11-członowe, zwieńczone mogą być 3-8-członową buławką^[2]. Rzadko czułki mogą być złożone z 10 lub 9 członów^[3].

Przedplecze różnego kształtu, często obrzeżone listewką. Przedpiersie rozbudowane, opatrzone wyrostkiem rozdzielającym przednie biodra^[1]. Przednie i środkowe stopy są pięcioczłonowe, tylne zaś czteroczłonowe^[2]. Istnieją też gatunki o wszystkich stopach cztero- lub trójczłonowych^[3]. Tarczka widoczna lub niewidoczna, czasem zredukowana lub nieobecna^[1]. Tylne skrzydła mogą być dobrze rozwinięte lub zanikłe. U gatunków nielotnych pokrywy są zrośnięte wzdłuż szwu i mogą być zakończone mucro^[1][2]. U gatunków latających epipleury wąskie, a u nielotnych bardzo szerokie, tworzące pseudoepipleury^[1].

Liczba widocznych sternitów (wentrytów) odwłoka wynosi od 5 do 7^[2]. Samcze narządy kopulacyjne złożone są zwykle z tegmenu, ruchomo połączonych z nim paramer i penisa^[1].

Poczwarka

Poczwarki typu wolnego^[1].

Larwa

Larwy najczęściej elateroidalne, przypominające drutowce, o ciele walcowatym lub wrzecionowatym. Głowa hipognatyczna, opatrzona trójczłonowymi czułkami i pięcioma oczkami po bokach. Szew epikranialny V-kształtny lub U-kształtny. Na drugim członie czułków obecny stożek lub pólko zmysłowe. Nadgębie silnie, a podgębie dobrze zesklerotyzowane. Epitorma z pólkami i szczecinkami zmysłowymi. Żuwaczki z 2-3 zębami. Żuwka zewnętrzna zrośnięta z żuwką wewnętrzną w łopatkę (mala). Odnóża 4-członowe. Goleniostopy opatrzone pazurkiem. Odwłok z 9 pełnymi segmentami, a dziesiątym zredukowanym do tergitu tworzącego płaty przyodbytowe lub nóżki^[1].

Biologia i ekologia

Długość trwania cyklu rozwojowego jest różna, przeważnie wynosi od 2 miesięcy do 2 lat. Również liczba stadiów larwalnych jest różna: u trojszyków jest ich 6-7, zaś u mącznika młynarka 10-16^[1]. Większość larw odżywia się materiałem roślinnym, często rozkładającym się^[2]. W skład pożywienia wchodzą też rozkładające się materiały pochodzenia zwierzęcego. Wiele gatunków to mycetobionty i mycetofile, przechodzące rozwój w grzybach nadrzewnych. Inne przechodzą rozwój w drewnie zainfekowanym grzybami. Można je spotkać w przegniłych pniakach, gałęziach oraz w korytarzach żerowisk ksylofagów. Kolejną grupę stanowią gatunki przechodzące rozwój w glebie. Ich larwy żywią się drobnymi szczątkami organicznymi i spotykane są głównie w miejscach ciepłych, o glebach piaszczystych lub lessowych. Następną grupę stanowią gatunki, których larwy żywią się żywymi roślinami, głównie ich częściami przykrytymi glebą. Stosunkowo liczną grupę stanowią gatunki synantropijne, które przystosowały się do przebywania w sąsiedztwie człowieka^[2][1]. W rodzinie tej znaleźć można również gatunki myrmekofilne^[1].

Rozprzestrzenienie

Rodzina kosmopolityczna, przy czym najwięcej gatunków żyje na obszarach pustynnych i półpustynnych oraz w ciepłych rejonach Holarktyki^[1]. 131 gatunków wykazano z Europy Środkowej^[2]. W Polsce występują 73 gatunki, a 28 kolejnych zostało wykazanych, ale ich obecność jest wątpliwa lub wymaga potwierdzenia^[4].

Systematyka

Karol Linneusz w 10. wydaniu Systema Naturae opisał 12 gatunków i 1 rodzaj obecnie zaliczany do czarnuchowatych. Takson w randze rodziny wprowadził w 1802 roku Pierre André Latreille. Cisawkowate i omiękowate, które funkcjonowały jako niezależne rodziny, zostały włączone do czarnuchowatych przez Lewrence'a i Newtona w 1995 roku^[2]. Bouchard i współpracownicy w 2005 roku zaproponowali podział czarnuchowatych na 10 podrodzin^[5]. W pracy z 2011 roku Bouchard i 10 innych badaczy wprowadziło podział na 9 następujących podrodzin^[6]:

• Podrodzina: Zolodininae Watt, 1974;
• Podrodzina: Lagriinae Latreille, 1825 (1820) – omiękowate;
• Podrodzina: Nilioninae Lacordaire, 1859;
• Podrodzina: Phrenapatinae Lacordaire, 1859;
• Podrodzina: Pimeliinae Latreille, 1802;
• Podrodzina: Tenebrioninae Latreille, 1802;
• Podrodzina: Alleculinae Laporte, 1840 – cisawkowate;
• Podrodzina: Diaperinae Latreille, 1802;
• Podrodzina: Stenochiinae Kirby, 1837.

Do rodziny tej należy około 20 tysięcy gatunków^[7].

Znaczenie

Gatunki saproksyliczne i grzybożerne odgrywają pożyteczną rolę w ekosystemach leśnych, biorąc udział w rozkładzie drewna na różnych etapach i tym samym włączaniu zawartych w nim substancji w glebę^[1]. Larwy omiękowatych odżywiające się opadłymi liśćmi również odgrywają pozytywną rolę, przetwarzając zawarte w nich substancje na przyswajalne dla roślin^[8].

W gospodarce człowieka największe znaczenie mają gatunki synantropijne, zdolne do przechodzenia całego swojego cyklu rozwojowego w zbożach i jego przetworach. Należą tu żyjące w mieszkaniach i magazynach szkodniki, jak np. mącznik młynarek czy trojszyki. W cieplejszych rejonach pewne szkody w rolnictwie wyrządzać mogą gatunki glebowe, nie dotyczy to jednak Europy Środkowej^[1][2].

Przypisy