Czarodziejska góra

Czarodziejska góra

Der Zauberberg

Autor	Thomas Mann
Typ utworu	powieść
Wydanie oryginalne
Język	niemiecki
Data wydania	1924

Czarodziejska góra (niem. Der Zauberberg) – powieść autorstwa Tomasza Manna z 1924. Uważana za najlepsze dzieło tego autora i jedno z najbardziej wpływowych dzieł literatury niemieckiej w XX wieku. Przetłumaczona na polski przez Józefa Kramsztyka (tom I) oraz Władysława Tatarkiewicza (tom II, pod pseudonimem Jan Łukowski).

Zarys treści

Ta sekcja może zawierać twórczość własną lub niezweryfikowane informacje. Pomóż Wikipedii poprawić artykuł na podstawie weryfikowalnych źródeł. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Książka opisuje losy młodego Niemca Hansa Castorpa, który przybywa w odwiedziny do swojego kuzyna, Joachima Ziemssena, przebywającego w sanatorium w Davos. Planowany 3-tygodniowy pobyt przedłuża się do 7 lat na skutek stwierdzonej przez lekarzy gruźlicy^[1]. Hans dojrzewa w towarzystwie złożonym z nietypowych, przeciwstawnych osobowości, np. racjonalisty-humanisty-masona Settembriniego – włoskiego literata; klerykała, jezuity „w stanie spoczynku” Naphty. Settembrini reprezentuje filozofię i sposób myślenia Zachodu, Naphta – średniowieczne zainteresowanie złem, gnostycyzmem, mistyką i cielesnością. Wiodą oni walkę o duszę młodego Castorpa.

„Czarodziejska góra” to uniwersalne studium codzienności, ludzkiej psychiki, paraboliczna, przejmująca opowieść o życiu, historia zamknięta w świecie, gdzie czas płynie inaczej i inaczej wygląda życie. Można w niej odnaleźć wiele analogii do współczesnych jej arcydzieł literatury: W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta i powieści Franza Kafki. Mann zawarł w powieści także elementy autobiograficzne: dzieciństwo i młodość Hansa Castorpa są podobne do losów Manna – firma, pozycja społeczna i wczesna śmierć ojca, północne Niemcy (Hamburg) jako ojczyzna bohatera (Mann pochodził z Lubeki).

Tom I

Panorama Davos

Rozdział pierwszy dotyczy przyjazdu inżyniera do Davos i zapoznania się z obyczajami w nim panującymi. Kolejna część dotyczy jego dzieciństwa, statusu społecznego, charakterystyki mieszczaństwa na przełomie XIX i XX wieku. Opisane są wydarzenia mające duży wpływ na psychikę bohatera – śmierć rodziców, czasy szkolne, silna potrzeba akceptacji i miłości towarzysząca Castorpowi. W kolejnych dwóch rozdziałach akcja silnie się rozwija. Wprowadzeni wcześniej bohaterowie dochodzą do głosu. Castorp zakochuje się w pięknej Rosjance – pani Chauchat, ulega wpływowi racjonalisty Settembriniego, dogłębnie poznaje rzeczywistość sanatorium, udziela mu się leniwy upływ czasu, oswaja się ze śmiercią i chorobami. W utworze uwypuklona zostaje satyra na mieszczaństwo niemieckie. W ostatnim rozdziale tomu ma miejsce badanie rentgenowskie. Bohater silnie przeżywa obcowanie z własną fizycznością. Coraz większym zainteresowaniem darzy Kławdię Chauchat. Jednak wpojone zasady grzeczności nie pozwalają mu jej poznać (oficjalnie nie zostali sobie nawet przedstawieni). Dopiero w czasie balu przebierańców Hans Castorp odważa się rozpocząć rozmowę z Rosjanką, wyznaje jej swoją miłość. Okazuje się, że ta następnego dnia wyjeżdża do ojczyzny.

Tom II

W życiu Hansa Castorpa pojawia się jezuita Naphta, wysłany na leczenie przez zakon. Prowadzone są filozoficzne dysputy o religii, moralności, życiu i wartościach. Kuzyn Castorpa postanawia przerwać leczenie, wyjechać na „nizinę” i powrócić do służby wojskowej. Do Davos przyjeżdża krewny Castorpa, by nakłonić go także do powrotu – nadaremnie. Bohater zżywa się z naturą, doświadcza m.in. zamieci śnieżnej na stoku. Jego kuzyn – Joachim – powraca do sanatorium z matką i po kilku miesiącach umiera. Kolejny rozdział rozpoczyna się powrotem pani Chauchat wraz z pewnym Holendrem, sześćdziesięcioletnim panem Peeperkornem^[2]. Castorp nawiązuje z nim znajomość, która z czasem przerodzi się w przyjaźń. Mimo początkowej trudnej sytuacji łączącej go z Rosjanką, także między nimi nawiązuje się nić przyjaźni. Peeperkorn popełnia samobójstwo. Kławdia opuszcza Davos. Sanatorium ogarnia otępienie. Hans ulega fascynacji muzyką z gramofonu i uczestniczy w seansach spirytystycznych. Wśród mieszkańców „Berghofu” zaczyna narastać zdenerwowanie, bójki oraz utarczki zdarzają się co krok. Między Settembrinim a Naphtą dochodzi do ostrej sprzeczki i ten ostatni domaga się pojedynku. Settembrini strzela jako pierwszy – w powietrze. Dążący do śmierci Włocha Naphta, zamiast strzelić do przeciwnika, popełnia samobójstwo. Wybucha pierwsza wojna światowa i Hans Castorp zostaje zmobilizowany. Powieść zamyka scena z frontu.

Dzieła inspirowane

Do Czarodziejskiej góry porównywane było przez krytyków Odkrycie nieba Harry’ego Mulischa; sam Mulisch uważał ją za jedną ze swoich ulubionych książek. Paweł Huelle napisał powieść Castorp, w której przedstawił wcześniejsze losy tego bohatera Czarodziejskiej góry (okres jego studiów w Gdańsku).

W 2015 w Poznaniu miała miejsce światowa premiera operowej adaptacji powieści. Jej autorami są kompozytor Paweł Mykietyn, reżyser Andrzej Chyra, dramatopisarka Małgorzata Sikorska-Miszczuk oraz artysta sztuk wizualnych Mirosław Bałka^[3].

W oparciu o powieść Tomasza Manna powstała książka Empuzjon Olgi Tokarczuk, wydana w 2022 roku^[4].

Zobacz też

• 100 książek XX wieku według „Le Monde”
• Kanon na koniec wieku „Rzeczpospolitej”
• 100 najlepszych książek Norweskiego Klubu Książki

Przypisy

Bibliografia

• Tomasz Mann: Czarodziejska góra. Warszawa: Czytelnik, 1972.
• Tomasz Mann: Czarodziejska góra. Warszawa: Warszawski Dom Wydawniczy, 1992. ISBN 83-85558-25-X.
• Thomas Mann: Czarodziejska góra. Warszawa: MUZA SA, 2008. ISBN 978-83-7495-426-6.