Czarownica

John William Waterhouse – Magic Circle (1886)

Ludowa figurka w Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach

Czarownica – osoba^[1], w niektórych wierzeniach ludowych kobieta, zajmująca się czarną magią, kojarzona z siłami nieczystymi – często z szatanem. W folklorze pojawiają się także dobre czarownice, które zajmują się białą magią.

W chrześcijańskich wierzeniach ludowych przyjmowano, że zdolność czarowania nabywa się przez podpisanie umowy z szatanem. Wiara w czary występuje w mniejszym lub większym zasięgu we wszystkich religiach pozachrześcijańskich, a jako jeden ze składników na marginesie chrześcijańskich wierzeń ludowych: przekonanie o możliwości czarów i lęk przed nimi są bardziej rozpowszechnione niż ich wykonywanie^[2].

Pojęcie „czarostwo” pojawiło się dopiero pod koniec średniowiecza, a skutecznym instrumentem, za sprawą którego wiara w czarostwo i czarownice się rozprzestrzeniła, szczególnie wśród prostego ludu, były kazania. Młot na czarownice upowszechnił wśród elity duchowej i świeckiej pojęcie czarostwa i stereotyp czarownicy – kobiety. Wcześniejsza literatura rzadko wskazywała na kobiety jako szczególnie skłonne do czarów, dopiero ta książka i późniejsze prace uczyniły z tego reguły^[3].

Obecnie wyznawcy religii Wicca uważają się za kontynuację „starożytnych” kultów czarownic.

Procesy o czary

W kulturze chrześcijańskiej, czarownika – wiedźmę uważano za osobę złą i znienawidzoną, toteż często o czary lub o przynależność do wiedźm oskarżano nieprzyjaciół, rywali, nielubianych krewnych i powinowatych, ludzi niewygodnych^[2].

Zobacz też

• wiedźma
• magia
• czarostwo

Przypisy

Bibliografia

• Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: PIW, 1985, s. 178.
• S. Zawadzki, H. Zimoń, Czary, [w;] Encyklopedia Katolicka, t. III, pod. red. R. Łukaszyka, L. Bieńkowskiego, F. Gryglewicza, Lublin 1989, s. 768–769.
• Krzysztof Mikulski, Jacek Wijaczka, Historia powszechna, wiek XVI – XVIII, Warszawa 2012, s. 166–167.
• E. Wiśniowski, Czarownic procesy, [w;] Encyklopedia Katolicka, t. III, pod. red. R. Łukaszyka, L. Bieńkowskiego, F. Gryglewicza, Lublin 1989, s. 762–763

Literatura dodatkowa

• Anczyk Adam (red.): Czarownice, czarownicy, czary. Obrazy kulturowe, literackie, artystyczne. Kraków: 2020.
• Anczyk Adam, Doroszewska Julia, Hess Karolina (red.): Czarownice. Studia z kulturowej historii fenomenu. Katowice: 2017.
• Bohdan Baranowski: Pożegnanie z diabłem i czarownicą. Łódź: 1965.
• Bohdan Baranowski: Procesy czarownic w Polsce w XVII i XVIII wieku. Łódź: 1952. (wyd. I w nowej edycji: Wydawnictwo Replika, 2021)
• Kurt Baschwitz: Czarownice. Dzieje procesów o czary. Warszawa: 1971.
• Mona Chollet: Czarownice. Niezwyciężona siła kobiet. Kraków: 2019.
• Michał Komar: Czarownice i inni. Kraków: 1980.
• Anna Koprowska-Głowacka: Czarownice z Pomorza i Kujaw. Gdynia: 2010. (zbiór opowiadań)
• Brian Levack: Polowanie na czarownice w Europie wczesnonowożytnej. Wrocław: 1991.
• Jules Michelet: Czarownica. Warszawa: 1961.
• Małgorzata Pilaszek: Procesy o czary w Polsce w wiekach XV–XVIII. Kraków: 2008.
• Bożena Ronowska: Czarownice Himmlera. Z niemieckiej kartoteki procesów o czary. Gdańsk: 2019.
• Jean-Michel Sallmann: Czarownice. Oblubienice szatana. Wrocław: 1994.
• Robert Thurston: Polowania na czarownice. Dzieje prześladowań czarownic w Europie i Ameryce Północnej. Warszawa: 2008.
• Jacek Wijaczka: Procesy o czary w Prusach Książęcych (Brandenburskich) w XVI–XVIII wieku. Toruń: 2007.
• Szymon Wrzesiński: Wspólniczki szatana. Czarownice na ziemiach polskich. Warszawa: Egros, 2006.

Linki zewnętrzne

• Postać czarownicy w kulturze ludowej