Czas (teoria literatury)

Ten artykuł od 2008-11 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Czas w literaturze – Kazimierz Bartoszyński wiąże pojęcie czasu epickiego z figurami typu: postacie, fabuła, sytuacja narracyjna i interpretuje je jako zespół pewnych relacji, zachodzących w ramach tych figur (układów znaczeniowych) oraz między figurami^[1].

Badania nad znaczeniem czasu w literaturze obejmują po pierwsze kwestie filozofii czasu ukazywane w dziełach literackich (np. ciągłość i trwałość ludzkiej jaźni i tożsamości, subiektywne poczucie czasu społeczeństwa i jednostki), po drugie - problematykę czasowej struktury utworów literackich, co jest przedmiotem teorii literatury^[2].

W strukturze utworu literackiego wyróżnić można czas zdarzeń i przedmiotów przedstawionych oraz czas wypowiedzi; powstający między nimi dystans jest różny dla różnych rodzajów literackich, ale także w ich obrębie, np. w epice, podlega modyfikacjom. Bartoszyński zwraca też uwagę na aspekt czasowy samej wypowiedzi (czas wykonania komunikatu językowego), tj. na czas językowej konkretyzacji utworu^[3].

Leonard Orr wyodrębnił cztery typy czasu w powieści:

• retencyjny – przeszłość podporządkowuje sobie teraźniejszość i przyszłość
• protencyjny – dominuje rola przyszłości
• konsubstancjalny – równoległa obecność wszystkich czasów
• zamrożony – czas nie posuwa akcji w przód

W powieści, w której nie zachowana jest chronologia zdarzeń występują zjawiska: retrospekcji (przedstawia się wydarzenia wcześniejsze niż zasadniczy czas fabuły) lub antycypowania (wydarzenia późniejsze niż zasadniczy czas fabuły. Nie jest możliwe istnienie utworu prozatorskiego, w którym nie występuje kategoria czasu.

Przypisy

Bibliografia

• Kazimierz Bartoszyński: Problem konstrukcji czasu w utworach epickich. W: Problemy teorii literatury. Seria II. red. Henryk Markiewicz. Wrocław — Warszawa — Kraków: Ossolineum, 1987, s. 211-265. ISBN 83-04-01739-3.