Czas (teoria literatury)

Czas w literaturzeKazimierz Bartoszyński wiąże pojęcie czasu epickiego z figurami typu: postacie, fabuła, sytuacja narracyjna i interpretuje je jako zespół pewnych relacji, zachodzących w ramach tych figur (układów znaczeniowych) oraz między figurami[1].

Badania nad znaczeniem czasu w literaturze obejmują po pierwsze kwestie filozofii czasu ukazywane w dziełach literackich (np. ciągłość i trwałość ludzkiej jaźni i tożsamości, subiektywne poczucie czasu społeczeństwa i jednostki), po drugie - problematykę czasowej struktury utworów literackich, co jest przedmiotem teorii literatury[2].

W strukturze utworu literackiego wyróżnić można czas zdarzeń i przedmiotów przedstawionych oraz czas wypowiedzi; powstający między nimi dystans jest różny dla różnych rodzajów literackich, ale także w ich obrębie, np. w epice, podlega modyfikacjom. Bartoszyński zwraca też uwagę na aspekt czasowy samej wypowiedzi (czas wykonania komunikatu językowego), tj. na czas językowej konkretyzacji utworu[3].

Leonard Orr wyodrębnił cztery typy czasu w powieści:

  • retencyjny – przeszłość podporządkowuje sobie teraźniejszość i przyszłość
  • protencyjny – dominuje rola przyszłości
  • konsubstancjalny – równoległa obecność wszystkich czasów
  • zamrożony – czas nie posuwa akcji w przód

W powieści, w której nie zachowana jest chronologia zdarzeń występują zjawiska: retrospekcji (przedstawia się wydarzenia wcześniejsze niż zasadniczy czas fabuły) lub antycypowania (wydarzenia późniejsze niż zasadniczy czas fabuły. Nie jest możliwe istnienie utworu prozatorskiego, w którym nie występuje kategoria czasu.

Przypisy

  1. Kazimierz Bartoszyński: Problem konstrukcji czasu w utworach epickich. W: Problemy teorii literatury. Seria II. red. Henryk Markiewicz. Wrocław — Warszawa — Kraków: Ossolineum, 1987, s. 223.
  2. Kazimierz Bartoszyński: Problem konstrukcji czasu w utworach epickich. W: Problemy teorii literatury. Seria II. red. Henryk Markiewicz. s. 223.
  3. Kazimierz Bartoszyński: Problem konstrukcji czasu w utworach epickich. W: Problemy teorii literatury. Seria II. red. Henryk Markiewicz. s. 226 i 230-231.

Bibliografia

  • Kazimierz Bartoszyński: Problem konstrukcji czasu w utworach epickich. W: Problemy teorii literatury. Seria II. red. Henryk Markiewicz. Wrocław — Warszawa — Kraków: Ossolineum, 1987, s. 211-265. ISBN 83-04-01739-3.

Media użyte na tej stronie

REF new (questionmark).svg
Autor: Sławobóg, Licencja: LGPL
Icon for missing references