Czas teraźniejszy w języku angielskim

Czas teraźniejszy w języku angielskim – konstrukcje gramatyczne służące wyrażaniu teraźniejszości w angielskim systemie gramatycznym. Teraźniejszość w angielszczyźne opisywana jest inaczej niż w większości języków indoeuropejskich, nie wyłączając germańskich. Odmiennie opisuje stany, inaczej zaś aktualnie wykonywane czynności. Wreszcie angielski dysponuje konstrukcją łączącą przeszłość z teraźniejszością, nadając zdarzeniom przeszłym aspektu teraźniejszego.

Sposoby wyrażania teraźniejszości

Relacje między czasami teraźniejszymi

Język angielski dysponuje czterema gramatycznymi formami czasowymi do wyrażania teraźniejszości^[1]:

• czasem teraźniejszym prostym (Present Simple), gdy zdarzenie jest rozciągnięte w czasie albo jest stanem długotrwałym
• czasem postępującym (Present Progressive), gdy mówiący skupia się na chwili obecnej albo stosunkowo niewielkim wycinku teraźniejszości
• czasem teraźniejszo-przeszłym^[2] (Present Perfect), zwanym również „teraźniejszym dokonanym”, który ukazuje teraźniejsze następstwa zdarzenia, które już miało miejsce
• czasem teraźniejszo-przeszłym postępującym (Present Perfect Progressive) używanym do opisu zdarzeń, które zaczęły się w przeszłości i trwają aż do chwili obecnej.

Poza tymi czterema strukturami istnieje kilka innych sposobów informowania o teraźniejszości^[3]:

• Czas Future Simple (przyszły prosty) służy m.in. do wyrażenie prawdopodobieństwa, że zdarzenie dzieje się obecnie^[4]: She will be in bed now → Ona będzie teraz spała. Mówiący jest przekonany bądź zgaduje, że zdarzenie właśnie się odbywa.
• Czas Future Progressive (przyszły postępujący): He will be waiting behind the door, you bet? → Czeka za drzwiami, założymy się?

Present Simple (czas teraźniejszy prosty)

Czas teraźniejszy prosty używany jest do czynności trwających długi czas, niekoniecznie w tej chwili: The Newton cradle always works.

W języku angielskim czas teraźniejszy prosty. Do budowy tego czasu używa się czasownika w podstawowej formie (bezokolicznika). Trzecia osoba liczby pojedynczej przyjmuje końcówkę -(e)s. Istnieją brytyjskie dialekty, np. w Anglii Wschodniej, które do wszystkich osób czasu używają tylko jednej, podstawowej formy czasownika^[5]. Operatorem zdania jest czasownik do, w 3. osobie liczby pojedynczej przyjmujący formę does. W języku mówionym w pozycji nieakcentowanej formy ulegają ścieśnieniu: do + not → don't, does + not → doesn't^[6].

Zestawienie wszystkich form czasu teraźniejszego^[6]:

Czas teraźniejszy prosty używany jest do opisywania^[7]:

• czynności wielokrotnie powtarzanych w teraźniejszości: I play football every week → Gram w piłkę co tydzień.
• stanów i uczuć I feel sick.
• prawd ogólnych: The Earth rotates around its orbit.
• czynności i wydarzeń przyszłych, zaplanowanych, niezależnych od mówiącego: My train leaves at ten o'clock, tomorrow.^[8]
• czynności zdarzających się jedna po drugiej w opowiadaniach: So I open the door and I look out into the garden and I see this man → Więc otwieram drzwi i patrzę na ogród, i widzę tego człowieka. Podobnie czasu używa się w komentarzach sportowych.
• instrukcji: You wait outside the bank → Masz zaczekać przed bankiem.
• do wygłaszania obietnic, zgody i podobnych oświadczeń: I swear I'll tell the truth → Przysięgam, że powiem prawdę.
• zamiast Present Perfect takich czasowników jak learn, to be informed, to hear^[9]: I learn you're going to Taunton next week → Dowiedziałem się, że jedziesz do Taunton w przyszłym tygodniu.
• w okresie warunkowym I w zdaniu podrzędnym (po if): If you start now, you should finish before dinner → Jeśli zaczniesz teraz, do obiadu powinieneś zdążyć.

Present Progressive (czas teraźniejszy postępujący)

Czas teraźniejszy ciągły określa zdarzenia dziejące się w określonej chwili: The man is voting.

Czas teraźniejszy postępujący zwany jest niekiedy Present Continuous (czas teraźniejszy ciągły). W czasie tym operatorem zdania jest czasownik to be^[10].

Czas teraźniejszy postępujący używany jest do wyrażenia:

• Zdarzenia, które właśnie ma miejsce, przy czym ma ono charakter ciągły. Zdarzenie odbywa się „w okolicach” teraźniejszości, niekoniecznie musi zachodzić właśnie w tej chwili^[7]: What are you doing? I am reading → Co robisz? Czytam. I am travelling a lot these days → Obecnie sporo podróżuję.
• Przy dłuższej narracji Present Progressive służy do budowania tła i obrazuje rzeczy, które są w trakcie trwania, gdy opowiadanie się zaczyna, i są niezmienne w trakcie całej historii^[7]: There's this Scotsman, you see, and he is walking through the jungle when he meets a gorilla → Oto ten Szkot, widzisz, i on idzie sobie przez dżunglę i nagle spotyka goryla.
• W komentarzach, szczególnie sportowych, Present Progressive służy do opisu dłuższych zdarzeń i sytuacji^[7]: Oxford are pulling slightly ahead of Cambridge now, Cambridge are looking a bit disorganised... → Oksford płynie nieco przed osadą Cambridge, osada Cambridge jest nieco w nieładzie...
• Dla sytuacji powtarzanych, toczących się wokół teraźniejszości^[7]: Why is he hitting his dog? → Dlaczego on bije swego psa?
• Dla opisu sytuacji zmiennych, nawet jeśli są to zmiany bardzo długotrwałe^[7]: The climate is getting warmer → Klimat się ociepla. The universe is expanding and has been since the Big Bang → Wszechświat się rozszerza i to od samego wielkiego wybuchu.
• Dla opisu odczuć fizycznych, na równi z Present Simple^[7]: How do you feel? = How are you feeling? → Jak się czujesz? My head aches/is aching → Boli mnie głowa.
• Czynności przyszłej bliskiej chwili obecnej, zaplanowanej, zależnej od woli mówiącego: np. We're seeing a film tonight – Dziś wieczorem będziemy oglądali film^[11].
• Czynności właśnie rozpoczynającej się, zwłaszcza z czasownikami ruchu^[11]: Are you coming to the pub? → Idziesz do pubu?
• Irytacji bądź innych stanów emocjonalnych spowodowanych zdarzeniem, które inaczej byłoby wyrażone w Present Simple^[7]: He`s always pulling my leg because of my clumsiness → On zawsze drwi z powodu mojej niezgrabności (mówiącego drażni ten fakt, który, przedstawiony z always bez tego odcienia znaczeniowego byłby przedstawiony w czasie teraźniejszym prostym)^[12].
• dystansowania się. Formy progressive odbierane są jako mniej stanowcze niż formy proste, ponieważ sugerują coś czasowego i nieskończonego^[13]: I'm hoping you can lend me ten quid. I am wondering if you have a spare room.

Czasowniki niewystępujące w formie postępującej

Istnieje grupa czasowników, które nigdy nie przyjmują formy postępującej. Niektóre nie występują praktycznie nigdy, np. like, inne, zmieniając formę na ciągłą, zmieniają znaczenie, np. see^[14]: I'm seeing the doctor on Monday → W poniedziałek idę do lekarza. Wiele z tych czasowników odnosi się do stanów albo postrzegania zmysłowego.

• stany emocjonalne: believe, doubt, feel (w znaczeniu mieć opinię), hate, imagine, know, like/dislike, love, prefer, realise, recognise, remember, see, suppose, think (mieć opinię), understand, wish.
• użycie zmysłów: feel, hear, see, smell, sound, taste. Czasowniki smell i taste w znaczeniu wąchania i próbowania smaku występują w formie postępującej.
• komunikowanie się i wywoływanie reakcji: agree, appear, astonish, deny, disagree, impress, look (w znaczeniu „wydawać się”), mean, please, promise, satisfy, seem, surprise
• inne: belong, consern, consist, contain, depend, deserve, fit, include, involve, lack, matter, measure (w znaczeniu „mieć rozmiar”), need, own, owe, possess, weigh

W języku angielskim czasowniki mają tendencję do przybierania form ciągłych, jak uważa krytyk językowy H. Ritchie^[15], zwracając uwagę na pojawianie się w popularnej kulturze takich form jak i'm loving it w reklamie McDonald’s czy I'm liking this American boy w piosence Estelle.

Present Perfect (czas teraźniejszo-przeszły)

Czas teraźniejszo-przeszły opisuje skutki zdarzeń w przeszłości: It has rained heavily.

Czas Present Perfect, mimo że nawiązuje do wydarzeń z przeszłości, jest formalnie czasem teraźniejszym, tworzonym za pomocą operatora have (przyjmującego w trzeciej osobie liczby pojedynczej formę has) w połączeniu z imiesłowem biernym czasownika głównego, np. I have listened^[16] Czas ten mimo swojego przeszłego aspektu jest czasem teraźniejszym również pod względem formalnym, np. w konstrukcjach wymagającej dyscypliny czasu gramatycznego typu mowa zależna^[17]. .

Myślenie o przeszłości i teraźniejszości w tym samym czasie^[16]

Czas ten stosuje się w następujących sytuacjach:

• Zdarzenie, które zakończyło się w przeszłości, w pewien sposób połączone z teraźniejszością. Użyty czas Present Perfect zmusza odbiorcę komunikatu językowego do myślenia zarówno w kategoriach przeszłości, jak i teraźniejszości. Często można zmienić zdanie w czasie Present Perfect na bliskoznaczne zdanie w czasie teraźniejszym^[16]: I`ve broken my leg = My leg is broken now → Złamałem nogę = Mam złamaną nogę. Our dog has died = Our dog is dead now → Nasz pies zdechł = Nasz pies nie żyje. I've been to Berlin = I know Berlin → Byłem w Berlinie = Znam Berlin.
• Czynność zakończoną w przeszłości, której skutki są odczuwalne w chwili obecnej<sup>[16]</sup>: I have seen that movie. → Widziałem (już) ten film (więc np. znam jego treść i mogę go opowiedzieć).
• Informacje o aktualnościach<sup>[16]</sup>: Have you heard? Andy has won a big prize → Słyszałeś? Andy wygrał dużą nagrodę. Po zaanonsowaniu wiadomości dalsze szczegóły podawane są w czasie Past Simple. W amerykańskiej odmianie jęz. angielskiego w takich sytuacjach przeważa Past Simple<sup>[16]</sup>.
• Czynność dokonaną w nieokreślonej przeszłości, raz lub wielokrotnie<sup>[16]</sup>: I have written six letters since lunchtime → Od obiadu napisałem 6 listów.
• Zdarzenie z takimi określeniami czasu, jak ever, before, recently<sup>[16]</sup>. I'm sure we have met before → Jestem pewien, że już się widzieliśmy.
• Czynność lub zdarzenie, które rozpoczęło się w przeszłości i trwa aż do teraz, podobnie jak w czasie Present Perfect Progressive (zależy od czasownika)<sup>[16]</sup>: I`ve known her for years → Znam ją od lat.
• Czynność, której czas trwania jest niewzmiankowany bądź nieznany^[16]: You`ve done a lot for me → Dużo dla mnie zrobiłeś.
• Zdarzenie, które miało miejsce w okresie, który jeszcze nie dobiegł końca. Określenia czasu typowe dla tej sytuacji to this month, today, this week<sup>[16]</sup>: Has Muriel phoned today? → Czy Muriel dziś dzwoniła? Jeśli jednak czas spodziewany dla tej czynności już minął (np. Muriel miała zadzwonić w okolicach obiadu, a już jest siódma wieczór), używa się czasu przeszłego<sup>[16]</sup>: Did Muriel phone today?
• Zdarzenie występuje po konstrukcji: It's the first time<sup>[16]</sup>: It's the first time I`ve seen cricket live → Po raz pierwszy widzę krykiet na żywo.
• Mówiący odnosi się do przyszłości w zdaniach podrzędnych okolicznikowych^[18]: Can I borrow your pen? – No, you must wait until I`ve finished. → Mogę pożyczyć twoje pióro? Nie, musisz zaczekać, aż skończę.

Present perfect progressive (czas teraźniejszo-przeszły postępujący)

Czas przeszło-teraźniejszy postępujący – tworzony za pomocą operatora have (przyjmującego w 3 os. lp. formę has) oraz formy imiesłowu biernego czasownika be (been) w połączeniu z formą gerund czasownika głównego: np. I have been listening.

Czasu Present Perfect Progressive używa się w następujących sytuacjach:

Sytuacja, która rozpoczęła się w przeszłości i trwa do obecnego momentu^[19]

• Do wyrażenia czynności, która rozpoczęła się w przeszłości, jest nadal wykonywana i być może będzie wykonywana nadal^[19]: I have been listening to music for four hours → Słucham muzyki od czterech godzin. It's been raining all day → Cały dzień pada.
• Do opisu zdarzeń, które właśnie się skończyły, ale których skutki są widoczne lub odczuwane w teraźniejszości^[19]: You look hot. – Yes, I`ve been running → jesteś spocony. – Tak, biegłem.
• Do opisu powtarzanych czynności<sup>[19]</sup>: People have been phoning me all day → Ludzie wydzwaniają do mnie cały dzień.
• Do opisu wydarzeń określonych przez: lately, recently, since, for<sup>[19]</sup>: The company has been loosing money recently → Firma ostatnio traci pieniądze.
• Gdy pytanie zaczyna się od How long: How long have you been studying English? → Jak długo uczysz się angielskiego?
• Gdy zdarzenie czy stan jest krótki lub tymczasowy. Dla dłuższych używa się Present Perfect<sup>[19]</sup>: He`s been living in my flat for a month → On mieszka w moim mieszkaniu od miesiąca. He hasn`t worked for years → On nie pracuje od lat.
• Do wyrażenia znużenia lub zaskoczenia, bądź irytacji jakąś czynnością, np.: You have been drinking again! – „Znowu piłeś!”.

Zobacz też

• gramatyka języka angielskiego

Przypisy

Bibliografia

• Geoffrey Leech: An A – Z of English Grammar and Usage. Harlow: Longman, 2001, s. 61. ISBN 0-582-40574-2.
• Michael Swan: Practical English Usage. Oxford: Oxford University Press, 2015, s. 81. ISBN 978-0-19-442098-3.
• Harry Ritchie: English for the Natives. London: John Murray, 2013, s. 79. ISBN 978-1-84854-837-4.
• Antoni Prejbisz, B. Jasińska, S. Kryński, R. Gozdawa-Gołębiowski: Nowa gramatyka angielska w ćwiczeniach. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 1997. ISBN 83-7195-192-2.