Czeczotka zwyczajna

Czeczotka zwyczajna
Acanthis flammea[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

łuszczakowate

Podrodzina

łuskacze

Plemię

Carduelini

Rodzaj

Acanthis

Gatunek

czeczotka zwyczajna

Synonimy
  • Fringilla flammea Linnaeus, 1758[2]
  • Carduelis flammea (Linnaeus, 1758)
Podgatunki
  • A. f. cabaret (Statius Müller, 1776)
  • A. f. flammea (Linnaeus, 1758)
  • A. f. rostrata (Coues, 1861)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Zasięg występowania
Mapa występowania

     lęgowiska

     występuje przez cały rok

     zimowiska

Czeczotka zwyczajna

wydawane odgłosy
Problem z odtwarzaniem pliku? Zobacz Pomoc.

Czeczotka zwyczajna, czeczotka[4] (Acanthis flammea) – gatunek niewielkiego ptaka wędrownego z rodziny łuszczakowatych (Fringillidae).

Systematyka

Systematyka gatunku jest nadal kwestią sporną. Różni autorzy wyróżniają od 2 do 5 podgatunków A. flammea[2][5].

  • czeczotka brązowa[4] (A. flammea cabaret) – Wielka Brytania do środkowej Europy; czasem klasyfikowana jako osobny gatunek A. cabaret[5].
  • czeczotka zwyczajna[4] (A. flammea flammea) – północna Europa, Syberia, Alaska i Kanada.
  • A. flammea rostrata – północno-wschodnia Kanada, Grenlandia i Islandia.

Autorzy Handbook of the Birds of the World oraz IUCN do A. flammea, oprócz trzech wyżej wymienionych, zaliczają też taksony exilipes i hornemanni[2], przez innych systematyków wyodrębnione w osobny gatunek o nazwie czeczotka tundrowa (Acanthis hornemanni)[4][5].

Występowanie

Samica czeczotki, Ontario
Acanthis flammea
Samiec czeczotki ma na piersiach i podgardlu czerwony nalot

Czeczotka zwyczajna zamieszkuje pas na granicy tajgi i tundry Eurazji i Ameryki Północnej oraz góry Europy Środkowej. W latach nieurodzaju na północy (gdy na lęgowiskach brakuje nasion, którymi się żywią) dokonuje nalotów inwazyjnych na Europę. Stada zatrzymują się dopiero tam, gdzie znajdą dostatecznie dużo pokarmu, by starczyło go na bezpieczne przezimowanie.
Europę zamieszkują dwa podgatunki czeczotek. Różnią się ubarwieniem, rozprzestrzenieniem i środowiskami, w których żyją. Podgatunek A. f. flammea zasiedla północną część Starego Kontynentu i Ameryki Północnej w strefie tajgi. Stamtąd, zwłaszcza północne populacje, na zimę wędruje zwykle na południe (na niedalekie dystanse, tzn. na wybrzeża śródziemnomorskie i nad Morze Czarne), czasem w inwazyjnych ilościach – wtedy w zachodniej i środkowej Europie ptaki te są rzadko widywane. Wczesną wiosną opuszcza swe zimowiska, by powrócić do terenów w pobliżu koła polarnego. Podgatunek A. flammea cabaret początkowo zamieszkiwał Wielką Brytanię i Alpy. W ciągu ostatnich dziesięcioleci gwałtownie wzrasta jego liczebność – rozszerzyły się obszary lęgowe w zachodniej i środkowej Europie. W Wielkiej Brytanii i w wysokich Alpach stara się zajmować biotopy, które przypominają jego północną ojczyznę. Na obszarach niżej położonych nowe gniazdowiska ulokowane są w środowiskach typu parkowego, najczęściej w okolicy wód i w miejskich parkach. Zimą oba podgatunki koczują w podobnych miejscach, a szczególnie w brzezinach.

W Polsce skrajnie nieliczny ptak lęgowy w Tatrach, Karkonoszach, Górach Izerskich, lokalnie na Ziemi Kłodzkiej oraz na wybrzeżu. W latach 2013–2015 krajowa populacja liczyła 200–400 par lęgowych[6]. Lęgnie się tu wyłącznie czeczotka brązowa (A. f. cabaret), przez część autorów uznawana za odrębny gatunek[7][8]. Podgatunek ten wędruje blisko od lęgowisk lub koczuje[9]. Ponadto regularnie, dość licznie pojawia się na przelotach (od marca do kwietnia oraz od września do grudnia) i zimuje podgatunek A. f. flammea[10]. Co kilka lat (zwłaszcza w czasie nieurodzaju) w kraju obserwuje się masowy napływ ptaków z północy (Skandynawii i północnej Rosji) późną jesienią. Takie stada liczą wtedy ponad 1000 osobników. Osobnika podgatunku A. f. rostrata po raz pierwszy na terenie Polski zaobserwowano w 2015[11].

Zapis kopalny potwierdza istnienie gatunku już w plejstocenie. Jego skamieniałości odkryto w osadach ze środkowego plejstocenu we Francji oraz w osadach z późnego plejstocenu we Francji, we Włoszech i w Wielkiej Brytanii. W Polsce jego skamieniałości odkryto w Jaskini na Biśniku[12].

Charakterystyka

Rozmiary

długość ciała
ok. 13 cm
rozpiętość skrzydeł
ok. 22–25 cm

Masa ciała

ok. 12 g

Wygląd zewnętrzny

Mały ptak o krągłej sylwetce. Grzbiet brązowo-szary z ciemnym, podłużnym kreskowaniem. Spód białawy, po bokach z kreskowaniem podłużnym. Na podbródku czarna plama, na czole czerwona plama. Dziób jest krótki i żółty. Występuje dymorfizm płciowy. Samica ma kuper białawy, kreskowany i gliniastą pierś z kreskowaniem. Samiec ma kreskowany kuper i pierś różowe (w okresie godowym jest czerwona). Na skrzydle widać dwa wąskie, białe paski. Samica A. f. flammea natomiast nie ma różowego ubarwienia na gardzieli. Pojedyncze barwne pióra na wolu pojawiają się jednak u niektórych starych samic. Nominatywny podgatunek utrzymany jest przeważnie w szarej tonacji w porównaniu z podgatunkiem A. f. cabaret, którego upierzenie jest żywobrązowe. Różowa gardziel samców formy zachodnioeuropejskiej jest intensywniej ubarwiona niż u osobników formy północnej. Odróżnienie podgatunków u osobników młodocianych jest dość trudne. Te nie mają czerwieni ani plamy na podgardlu. Latem pomaga obserwacja stanowisk, które zajmują, bo gniazdują w zupełnie odmiennych środowiskach.

W Europie występuje podobnie ubarwiona i spokrewniona makolągwa, gdzie samiec nigdy jednak nie ma na podbródku czarnej plamy, ale ma białe akcenty na ogonie i nieco dłuższe skrzydła. Pod względem rozmiaru jest mniejszy od wróbla. To ptaki ruchliwe, hałaśliwe i towarzyskie – tworzące stada i w nich migrujące oraz zimujące.

Środowisko

Część czeczotek pozostaje w Polsce na zimę

Lasotundra i skraj tajgi północnej Eurazji i Ameryki Północnej. W górach na górnej granicy piętra lasu i w piętrze kosodrzewiny. Nad morzem na wybrzeżu pojawia się w sztucznych nasadzeniach zarośli kosówki w pobliżu łąk i torfowisk. Licznymi stadami odwiedza rumowiska, ugory i zwłaszcza brzeziny. Najczęściej spotykany na nizinach, gdzie dochodzi do siedzib ludzkich – na przelotach wśród drzew, krzewów, pól, na miedzach i ugorach w suchych chwastach.

Pożywienie

Nasiona drzew, głównie liściastych, szczególnie lubi nasiona brzozy, ale również olchy i modrzewia oraz inne. W okresie lęgowym również małe owady, pająki i inne bezkręgowce. Pisklęta karmione są owadami i nasionami.

Nasiona zręcznie wybiera z walcowatych owocostanów ostrym, trójkątnym dziobem, przybierając przy tym prawdziwie akrobatyczne pozy. Z cienkich gałązek umie zwisać grzbietem w dół. W czasie migracji zjada najchętniej nasiona. Żeruje na krzewach i drzewach, choć zimą zbierać może też nasiona z ziemi lub ze śniegu.

Okres lęgowy

Czeczotka żeruje najchętniej na nasionach brzóz

Gniazdo

Na niewysokich drzewach i krzewach, wśród gałęzi kosodrzewiny, ale na północy również blisko ziemi. Jest dobrze ukryte, zbudowane z korzonków, kłaczy, sierści, traw poprzetykanych puchem roślinnym i wełną. Wyścielone jest piórkami i włosiem. Przypomina gniazdo makolągwy w postaci koszyczka. Tworzy pary monogamiczne.

Jaja

Jeden lub dwa lęgi w roku, w maju i czerwcu. W zniesieniu 5 lub 6 niebieskawych jaj o rdzawym nakrapianiu.

Wysiadywanie i pisklęta

Jaja wysiadywane są przez okres 10–12 dni przez samicę, choć młode karmią już oboje rodzice. Zaraz po wykluciu, gdy pisklęta są jeszcze bardzo małe, samica ogrzewa je swoim ciałem i nie opuszcza gniazda. W pierwszych dniach samiec karmi więc partnerkę i potomstwo. Jeśli para postanawia wyprowadzić drugi lęg, drugie gniazdo jest budowane nim pierwsze młode podrosną. Już wtedy samica zaczyna wysiadywać drugi lęg sezonu, a jej partner zajmuje się dalszym dokarmianiem piskląt w pierwszym gnieździe.

Pisklęta

Pisklęta opuszczają gniazdo po 11–14 dniach.

Status i ochrona

IUCN uznaje czeczotkę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Stosuje jednak szersze ujęcie systematyczne i jako podgatunek czeczotki traktuje czeczotkę tundrową. Liczebność światowej populacji, wstępnie obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, zawiera się w przedziale 50–150 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[3].

W Polsce objęta ścisłą ochroną gatunkową[13]. Na Czerwonej liście ptaków Polski odbywająca lęgi na terenie kraju czeczotka brązowa została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)[7].

Zobacz też

Przypisy

  1. Acanthis flammea, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. a b c Clement, P.: Redpoll (Acanthis flammea). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-27].
  3. a b BirdLife International, Acanthis flammea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015 [online], wersja 2015-4 [dostęp 2015-12-10] (ang.).
  4. a b c d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Carduelini Vigors, 1825 (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-06-23].
  5. a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Finches, euphonias, longspurs, Thrush-tanager. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-06-23]. (ang.).
  6. Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019. 
  7. a b Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
  8. Lista awifauny krajowej. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce – stan z 31.12.2020. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. [dostęp 2021-06-23].
  9. Carduelis flammea (Czeczotka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 374–377. ISBN 83-86564-43-1.
  10. Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 753. ISBN 83-919626-1-X.
  11. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 32. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2015. „Ornis Polonica”. 57, s. 117–147, 2016. 
  12. Teresa Tomek, Zbigniew M. Bocheński, Paweł Socha i Krzysztof Stefaniak. Continuous 300,000-year fossil record: changes in the ornithofauna of Biśnik Cave, Poland. „Palaeontologia Electronica”. 15 (1), s. 2A, 2012. (ang.). 
  13. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Gråsisik.JPG
Autor: Arnstein Rønning, Licencja: CC BY-SA 3.0
Common Redpoll
Common redpoll.jpg
Autor: D. Gordon E. Robertson, Licencja: CC BY-SA 3.0
Common Redpoll (Carduelis flammea) taken in Ottawa, Ontario
Acanthis flammea - Common Redpoll XC118265.ogg
Autor: Jonathon Jongsma, Licencja: CC BY-SA 3.0
:Calls from one of several in a flock of about 30 wintering in a restored tallgrass prairie.
Used a notch filter to remove beeping noises from snow plows in the nearby parking lot and also filtered some low frequencies for wind and traffic.
bird-seen:yes
playback-used:no
Common name: Common Redpoll
Type: call
Genus: Acanthis
Species: flammea
Location: Dordt College Prairie, Sioux, IA
Country: United States
Elevation: 440 m
Carduelis flammea CT6.jpg
Autor: Cephas, Licencja: CC BY-SA 3.0
Common Redpoll (Carduelis flammea), male, Cap Tourmente National Wildlife Area, Quebec, Canada.
Grote barmsijs in bomen-4961649.webm
Autor: Marc Plomp , Licencja: CC BY-SA 3.0 nl
Common Redpoll (Carduelis flammea) in trees and on a fence.
Acanthis distribution map.svg
Autor: Cephas, Licencja: CC BY-SA 4.0
Approximate combined geographical distribution of Arctic Redpoll Acanthis hornemanni, Common Redpoll Acanthis flammea, Lesser Redpoll Acanthis cabaret. Note that southern limit of wintering range slightly extend beyond the map and the introducted population of New Zealand is not shown.
 
Breeding
 
Year-round
 
Nonbreeding
Acanthis flammea, Kotka, Finland 3.jpg
Autor: Jyrki Salmi from Finland, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mealy Redpoll Acanthis flammea, male; Kotka, Finland
Acanthis cabaret, Calliano, Italy.jpg
A Lesser Redpoll Acanthis cabaret while feeding on seeds of birch - Calliano, Italy