Czekan (broń)

Czekan brązowy kultury unietyckiej
Obuszek mosiężny z 1700 r. Zygmunt Gloger, Encyklopedia staropolska

Czekandrzewcowa broń obuchowo-sieczna składająca się z długiego trzonka zakończonego siekierką, zwykle niewielkich rozmiarów, nieco podobna do ciupagi. Od topora bojowego czekan różni się bardziej delikatnym, wąskim żeleźcem, wydatnym, młotkowatym obuchem i zwykle dłuższym styliskiem, czyli trzonkiem.

W Europie czekany pojawiły się w epoce brązu. Charakteryzowały się wydatnym młoteczkiem obucha i zwykle bogatymi linearnymi i geometrycznymi zdobieniami. Szczególnie popularne były na terenach Europy Wschodniej i Środkowej (m.in. w kulturze unietyckiej). Poza Europą były bronią popularną wśród koczowniczych jeźdźców Wielkiego Stepu.

W okresie średniowiecza nadal używane, choć wypierane przez cięższe topory bojowe i miecze. Od XVI w. stają się znów popularne w krajach mających bliskie kontakty z Turcją, głównie na Węgrzech i w Polsce.

Do XVIII wieku w czekany była uzbrojona kawaleria polska. W czekanach typowo bojowych młotek obucha często był dodatkowo karbowany, by zapobiec ześlizgnięciu się przy uderzeniu w zbroję przeciwnika.

W XVI – XVIII w. czekany (zwane także po staropolsku obuszkami) wraz z nadziakami były chętnie noszone przez polską szlachtę, stanowiąc codzienną broń, często wykorzystywaną w czasie awantur sejmikowych i bijatyk. Michał Piekarski użył czekanu w zamachu na króla Zygmunta III.

Czekan jako broń był na tyle niebezpieczny, że kolejne sejmy zakazywały jego używania (w 1578, 1601 i 1620 r.):

...aby żaden nie ważył się odtąd zażywać albo nosić czekanów in loco publico, pod winą dwóch set grzywien...wszakże na wojnie przeciwko nieprzyjacielowi koronnemu, zażywanie czekanów i innej broni, zachowujemy[1].

Przypisy

  1. Edward Marszałek: Od siekiery czyli wstęp do toporologii. Krosno: Ruthenus, 2009.

Bibliografia

Zdzisław Żygulski (junior): Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu. Warszawa: PWN, 1982. ISBN 83-01-02512-8.

Media użyte na tej stronie

Combat axe Early Bronze Age.jpg
Combat hammer-axe from the Early Bronze Age (1800 BC-1500 BC). It is characteristic from Únětice culture, but sometimes it is called «Nestor type axe» because of mycenaean influence.