Czeremcha zwyczajna

Czeremcha zwyczajna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	czeremcha
Gatunek	czeremcha zwyczajna
	Nazwa systematyczna
	Padus avium Mill.
Synonimy
	Prunus padus L. 1753 Sp.Pl.473 1753; Padus racemosa (Lam.) Gilib.;
	Prunus padus L. 1753 Sp.Pl.473 1753; Padus racemosa (Lam.) Gilib.;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania

Pokrój

Kwiaty

Owoce

Czeremcha zwyczajna (Padus avium Mill.) – gatunek drzewa lub dużego krzewu z rodziny różowatych. Znana także pod nazwą czeremcha pospolita. Występuje w całej Europie, Azji Mniejszej i zachodniej Syberii^[4]. W Polsce jest rośliną pospolitą.

Nazwa

Oryginalnie nazywana po polsku trzemcha (porównaj czeską střemcha oraz słowacką čremcha) - jest to pochodna rekonstruowanej formy: čermъxa. Czeremcha jest zaimportowanym w XVII wieku rutenizmem. W różnych regionach kraju występuje również pod lokalnymi nazwami ludowymi: czeremucha, śliwa kocierpka, kocierba, korcipa, korciupa, kotarba, smrodynia^[5].

Morfologia

Pokrój: Drzewo dorasta do 15 m, krzew od 0,5 do 4 m wysokości. Ma szeroką, jajowatą koronę i zwisające gałęzie. Roślina łatwo wytwarza pędy odroślowe, tworząc formę krzewiastą.
Pień: Często rozrasta się na wiele pni. Kora ciemnobrązowa do czarniawej, po roztarciu wydziela nieprzyjemny zapach, zbliżony do migdałów. Pędy grube. Na rocznych pędach nieliczne białawe przetchlinki. Pączki bardzo smukłe, spiczaste, przylegające do gałązek.
Liście: Jasnozielone, eliptyczne, wydłużone, bardzo gładkie, nieco skórzaste i połyskujące, ustawione skrętolegle. Blaszka liściowa o ostro i dość płytko piłkowanych brzegach, ma długość do 12 cm i posiada do 12 nerwów bocznych. Na spodniej stronie sinozielone, w kątach nerwów wyrastają kępki rudawych włosków. U podstawy blaszki występują 1–2, łatwo odpadające, zielonkawe gruczołki miodnikowe. Roztarte liście wydzielają silny zapach.
Kwiaty: Białe, mocno pachnące. Na brzegach korony delikatnie ząbkowane. Zebrane są w zwisający kwiatostan – grono o długości do 15 cm.
Owoce: Kuliste, błyszczące, czarne, słodkogorzkie pestkowce wielkości grochu. Średnica ok. 8 mm. Po rozgnieceniu lepkie.

Biologia i ekologia

Drewno: Dosyć twarde i sprężyste, o drobnych słojach.
Cechy fitochemiczne: Związki lotne wydzielane przez kwiaty zawierają dużo bakteriobójczych fitoncydów. Kora, liście i kwiaty roztarte w palcach wydzielają silny, nieprzyjemny zapach. Kora i pąki liściowe zawierają glikozydy cyjanogenne (prulaurazyna, prunazyna). Nasiona zawierają amigdalinę (ok. 1,5%), która łatwo ulega hydrolitycznemu rozkładowi, dając w efekcie silnie trujący cyjanowodór (kwas pruski)^[6].
Rozwój: Kwitnie w kwietniu i w maju. Kwiaty przedsłupne^[7], owadopylne. Roślina miododajna. Owoce dojrzewają we wrześniu-październiku^[6]. Nasiona rozsiewane są przez ptaki.
Genetyka: Liczba chromosomów 2n=32^[8].
Siedlisko: Olsy, lasy mieszane, zarośla, łęgi, wzdłuż rzek, strumieni i brzegów jezior^[4]. Lubi gleby bogatsze, dość wilgotne, preferuje stanowiska częściowo zacienione. Megafanerofit. Jest gatunkiem charakterystycznym dla All. Alno-Ulmion^[9].
Ciekawe okazy: Najgrubsza czeremcha zwyczajna w Polsce rośnie koło Poznania, w miejscowości Brączewo, w leśnictwie Daniele (nadleśnictwo Oborniki). Ma obwód 163 cm i wysokość 17 m^[10]. W Skałkach Twardowskiego w Krakowie rośnie czeremcha zwyczajna będąca pomnikiem przyrody^[11].

Roślina pokarmowa dla zwierząt

Jest rośliną żywicielską larw m.in. namiotnika czeremszaczka i paśnika jaskiniowca. Maczugowiec czeremchowy (Eriophynes padi), jeden z gatunków szpecieli, roślinożernych roztoczy, wywołuje na liściach czeremchy galasy w formie maczugowatych narośli, w których rozwija się następne pokolenie szkodnika^[12]. Zaatakowane liście później zamierają. Na suchych stanowiskach czeremcha często atakowana jest przez mszyce.

Owocami żywią się 24 gatunki ptaków, m.in. wilga, kowalik, zaganiacz, pokrzewka ogrodowa, dzwoniec oraz 11 gatunków ssaków, m.in. kuna leśna, nornik zwyczajny, niedźwiedź brunatny. Pędy są zgryzane przez bobry, sarny i jelenie^[13].

Zastosowanie

Roślina ozdobna: Bywa sadzona w parkach i przy drogach. Stosowana w zadrzewieniach krajobrazowych na podmokłych terenach.
Roślina jadalna: Owoce są jadalne, z lekkim gorzkawym posmakiem (im później zebrane, tym mniej gorzkie). Po wysuszeniu wykorzystywane są na Syberii jako składnik nalewek i przyprawa do pierogów.
Roślina lecznicza: W medycynie ludowej uznawana była za roślinę leczniczą – m.in. młode liście zawierają glikozydowe związki lotne o własnościach odkażających, bakteriobójczych, a także toksycznych dla wielu owadów. Surowcem zielarskim jest kora czeremchy (Cortex padi) pozyskiwana z młodych gałązek, razem z pąkami liściowymi. Używana była w medycynie ludowej jako środek ściągający, moczopędny i przeciwreumatyczny^[6].
Surowiec drzewny: Drewno wykorzystywane jest na niewielkie wyroby stolarskie.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-23] (ang.).
↑ Padus avium, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
↑ ^a ^b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
↑ Maria Ziółkowska: Gawędy o drzewach, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1988, ISBN 83-205-4053-4, s. 56
↑ ^a ^b ^c Aleksander Ożarowski, Antonina Rumińska, Krystyna Suchorska, Zenon Węglarz: Leksykon roślin leczniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01261-6.
↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Czeremcha pospolita. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, 2006-2009. [dostęp 2009-04-25].
↑ Zbigniew Sikora, Miłosz Podwika. Szlak lasów miejskich Krakowa. W: Biuletyn Informacji Publicznej – Miasto Kraków [on-line]. 2017-03-31. [dostęp 2017-11-16].
↑ Wg [1]
↑ Reinhard Witt, Przewodnik Krzewy, tłum z jęz. niemieckiego Stefan Łukomski, wyd. Multico, Warszawa 1997, s. 157.

Bibliografia

W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.
Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-23] (ang.).

[iucn-3] Padus avium, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).

[Szweykowscy-4] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.

[5] Maria Ziółkowska: Gawędy o drzewach, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1988, ISBN 83-205-4053-4, s. 56

[Leksykon-6] Aleksander Ożarowski, Antonina Rumińska, Krystyna Suchorska, Zenon Węglarz: Leksykon roślin leczniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01261-6.

[7] Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[8] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[9] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[10] Czeremcha pospolita. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, 2006-2009. [dostęp 2009-04-25].

[lasy-11] Zbigniew Sikora, Miłosz Podwika. Szlak lasów miejskich Krakowa. W: Biuletyn Informacji Publicznej – Miasto Kraków [on-line]. 2017-03-31. [dostęp 2017-11-16].

[12] Wg [1]

[13] Reinhard Witt, Przewodnik Krzewy, tłum z jęz. niemieckiego Stefan Łukomski, wyd. Multico, Warszawa 1997, s. 157.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne