Czermna (wieś)

Czermna

wieś
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	tarnowski
Gmina	Szerzyny
Liczba ludności (2022)	1700[1]
Strefa numeracyjna	14
Kod pocztowy	38-245[2]
Tablice rejestracyjne	KTA
SIMC	0832232
Położenie na mapie gminy Szerzyny Czermna
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Czermna
Położenie na mapie województwa małopolskiego Czermna
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego Czermna
49°49′02″N 21°17′40″E/49,817222 21,294444

Czermna – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Szerzyny.

Położenie i ukształtowanie terenu

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego. W latach 1999–2002 wraz z całą gminą Szerzyny Czermna wchodziła w skład powiatu jasielskiego w województwie podkarpackim.

Czermna położona jest we wschodniej części Gminy Szerzyny, u zachodniego podnóża wzniesienia Góry Liwocz (562 m n.p.m.) w głównym grzbiecie Pogórza Ciężkowickiego, po południowej stronie Pasma Brzanki, w dolinie potoku Czermianka. Czermna graniczy od zachodu z Szerzynami, od płn. zachodu ze Swoszową, a od wschodu i północy z Gminami Brzostek, Jodłowa i Skołyszyn^[3].

Rzeźba terenu na obszarze sołectwa Czermna jest zróżnicowana. Południowa część obszaru posiada charakter dolin niewielkich cieków wodnych (zlewnia Ropy) o wysokości 200–250 m n.p.m. Tereny północnej części obszaru mają charakter podgórski, gdzie wysokość nad poziom morza dochodzi do 500 metrów. Wzniesienia odznaczają się przeważnie łagodnymi grzbietami i spadzistymi stokami pociętymi licznymi debrami i parowami o stromych, urwistych brzegach. Sąsiednie, najwyżej położone obszary leżą w paśmie Brzanki (450–534 m n.p.m.). Najwyższym wzniesieniem całego obszaru jest Brzanka (Dobratyń) – 534 m n.p.m.^[4]

• 

  Czermna – widok na Liwocz

Części wsi

Historia

Wieś po raz pierwszy była wzmiankowana w dokumentach w 1353 roku jako darowizna króla Kazimierza Wielkiego na rzecz Piotra z Klecia i jego braci. W roku 1360 została przeniesiona na prawo magdeburskie. Po ojcu kolejnym właścicielem wsi był Dymitr z Goraja. Prawdopodobnie Gorajscy ufundowali w 2. połowie XIV wieku parafię w Czermnej, po raz pierwszy wzmiankowaną w dokumentach w 1512 roku^[8].

Pierwsza nazwa wsi w oryginalnym zapisie brzmiała "Villam Czyrmna" i pochodzi z 1353 roku. Inne nazwy to: Czirmna, Cyrno, Czermno, Czermina. Wieś została jednak wzmiankowana w 1383 jako Rufa Aqua (czerwona woda) i w 1398 jako Czirmna alias Ruffa Aqua, co de facto wyprowadza nazwę ze staro-cerkiewno-słowiańskiego чрьмьнъ przez staroukraińskie чьрмьнъ (polskie czerwień), pomimo że jest ona położona daleko na zachód od dawnej granicy językowej^[9].

W dniu 18 listopada 1914 roku do Czermnej wkroczyły wojska rosyjskie. Kilku młodych mężczyzn wstąpiło do legionów polskich i wzięło udział w walkach przeciwko Rosjanom. Dnia 5 maja 1915 r. po krótkich potyczkach Czermna wróciła pod władzę Austriaków. Ważnym dla wioski wydarzeniem było odzyska­nie przez Polskę niepodległości w dniu 11 listopada 1918 roku. Okres międzywojenny był czasem znacznego rozwoju Czermnej. Zalicza­no ją do wsi postępowych pod względem przemysłowym, gospodarczym i kulturalnym. Rozwój ten przerwała II wojna światowa. Niemcy wkroczyli do Czermnej 8 września 1939 r. wieczorem. Ludności zostały narzucone kontyngenty – obo­wiązkowe dostawy zboża, mleka, mię­sa, za które władze okupacyjne wypła­cały alkoholem. Rozpoczęto łapanki mężczyzn na przymusowe roboty do Rzeszy. Do getta w Bieczu wywieziono Żydów z 7 rodzin mieszkających w Czermnej^[4].

W Czermnej znajduje się zabytkowy drewniany kościół pw. św. Marcina, wybudowany w 1520 roku, w XVIII wieku powiększony o wieżę i kaplicę i przebudowany na trójnawowy. W ołtarzu głównym kościoła znajdował się otoczony kultem obraz Matki Bożej Pocieszenia (koronowany w 2011 roku), przeniesiony w 2000 roku do nowo wybudowanego kościoła – Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia^[10].

We wsi działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej oraz Stowarzyszenie Kulturalno-Sportowe "Liwocz" Szerzyny Klub Piłki Nożnej.

Zabytki

• Zespół kościelny parafii rzymskokatolickiej przy sanktuarium Matki Boskiej Pocieszenia wpisany do rejestru zabytków; pierwotny kościół pw. Marcina Biskupa erygowany był w 1312 r.; obecny został zbudowany w 1520 r., poświęcony w 1537 r. Stary kościół jest drewniany, konstrukcji zrębowej, z wieżą konstrukcji słupowej, kryty blachą, 3-nawowy, halowy z pozornym sklepieniem. Kościół był wielokrotnie przebudowywany, w XVIII w. otrzymał barokową wieżę, ściany pokryto polichromią, dobudowano drewnianą kaplicę Serca Jezusowego. W 1954 r. Kościół otrzymał przywilej sanktuarium maryjnego.

W skład zespołu kościelnego wchodzą: kościół drewniany, dzwonnica murowana z XVIII/XIX w., dawny cmentarz przykościelny wraz z kamiennym ogrodzeniem, czterema kapliczkami i bramką, rosnąca poza ogrodzeniem pozostałość starodrzewu dębu, w skład którego wchodzi m.in. pomnik przyrody – dąb szypułkowy, wiek ok. 110 lat. Obok starego kościoła wybudowano nowy, konsekrowany w 2000 r. – Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia ze słynnym XVI-wiecznym łaskami słynącym obrazem Matki Bożej Pocieszenia, koronowanym w 2011 r. Pierwsze zapiski dotyczące obrazu – kopii obrazu z kościoła w Rzymie, pochodzą z 1654 r., obecnie słynący łaskami. Niedaleko kościołów położone są dwa cmentarze parafialne.

• Zespół dworsko-parkowy w przysiółku Załęże (Sarysz)

W 1851 r. był dużych rozmiarów folwark z parkiem, stawem i zielenią wzdłuż alei; obecnie w skład zespołu wchodzi park krajobrazowy i zabudowa folwarczna: budynki spichlerza i stajni, starodrzew oraz ślady pierwotnej kompozycji parkowej zieleni i ciągów komunikacyjnych, układ topograficzny terenu i aleja dojazdowa. Dwór nie zachował się; na tym obszarze znajduje się budynek leśniczówki z lat 60. XIX w.

• Miejsce po dawnym folwarku „Na Górze”

teren położony w górnej części Czermnej, ostatnim właścicielem folwarku byli F. M. Gadzałowie. Drewniany dwór uległ spaleniu, dawne zabudowania nie zachowały się, pozostał jedynie szpaler starych drzew rosnących wzdłuż drogi oraz relikty stawów.

• Legendarny "Rysowany Kamień"

na szlaku turystycznym z Brzanki do Liwocza, 472 m n.p.m., zalesiony szczyt na płn. zachód od Liwocza, okazały kamień zbudowany z piaskowca ciężkowickiego, ze śladami pazurów.^[3]

Miejsca pamięci narodowej

Pomnik poległych żołnierzy I Pułku Strzelców Podhalańskich AK i ofiar pacyfikacji

Pacyfikację przeprowadzili żołnierze Wehrmachtu oraz frontowych oddziałów SS 24 grudnia 1944 r. w ramach odwetu za działalność partyzancką. Podczas pacyfikacji zginęli: Filipiak Edward ps. "Łoś", Janiga Andrzej, Janiga Apolonia, Janiga Franciszek, Janiga Władysław, Kaczka Wojciech, Kozak Ignacy i Wierzgacz Andrzej^[11].

Najbliższe miasta

Biecz (15 km), Ciężkowice (30 km), Jasło (25 km), Pilzno (30 km), Tarnów (40 km), Tuchów(35 km)

Osoby związane z wsią

W Czermnej 14 marca 1804 r urodził się Józef Przerwa-Tetmajer – matematyk, poeta, uczestnik powstania listopadowego, działacz patriotyczny, przyjaciel Seweryna Goszczyńskiego.

Przypisy

Bibliografia

• Gmina Szerzyny [dostęp 18 października 2009]