Czernica (ptak)

Czernica

Aythya fuligula[1]
(Linnaeus, 1758)
Samiec w szacie godowej (na górze) i samica (na dole)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	kaczki
Plemię	Aythyini
Rodzaj	Aythya
Gatunek	czernica
Synonimy
Anas Fuligula Linnaeus, 1758[2] Nyroca fuligula (Linnaeus, 1758)[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
lęgowiska      występuje przez cały rok      przeloty      zimowiska      zalatuje

Czernica^[5], kaczka czernica, kaczka czubata, kaczka czarnoczuba^[6] (Aythya fuligula) – gatunek średniej wielkości ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Nie wyróżnia się podgatunków^[7].

Występowanie

Ptak ten zamieszkuje północną Eurazję w pasie od Islandii i Wielkiej Brytanii po Kamczatkę. Na południu osiąga Europę Środkową, północną Mongolię i Hokkaido – zasadniczo jest to pas pomiędzy 70°N a 48°N.

Populacje zachodnioeuropejskie są koczujące lub osiadłe, a północne wędrowne, przeloty w marcu–maju i sierpniu–grudniu. Zimują w Europie północno-zachodniej (dołączając do populacji osiadłej) i środkowej, w basenie Morza Śródziemnego i Czarnego, na Bliskim Wschodzie, w subsaharyjskiej Afryce, Azji Środkowej, subkontynencie indyjskim, południowo-wschodniej Azji oraz w Japonii i na Filipinach. Sporadycznie pojawiają się na Alasce oraz zachodnich i wschodnich wybrzeżach Ameryki Północnej.

Od XIX wieku zwiększała się jej liczebność i kolonizowała nowe obszary. Na początku XX wieku zasiedliła Europę Środkową, gdzie stała się jednym z liczniejszych gatunków kaczek. Od początku lat dziewięćdziesiątych XX w. notowano zasiedlanie południowych rejonów tej części Starego Kontynentu – czernica pojawiła się w Austrii i na Półwyspie Bałkańskim. Obecnie jej europejska populacja uważana jest za stabilną, choć w sześciu krajach jej liczebność spada^[8].

W Polsce nieliczny ptak lęgowy, gnieździ się na całym niżu, jeszcze pod koniec XX w. miejscami uznawany za dość liczny^[9]. Zimuje na wybrzeżu Bałtyku i nad większymi rzekami na zachód od Wisły. Od lat 90. XX wieku populacja lęgowa w Polsce szybko się kurczy^[10], z kolei populacja zimująca jest stabilna^[11].

Morfologia

Wygląd

Samiec w szacie godowej i spoczynkowej ma czarne ciało z metalicznym, fioletowym połyskiem na głowie, szyi i piersi. Boki, brzuch i lusterko białe w szacie godowej, a brudnobiałe w spoczynkowej. Dziób szary z czarnym paznokciem. Samica ciemnobrązowa z jasnym brzuchem i białym wąskim paskiem wokół nasady dzioba. Zarówno samiec, jak i samica mają z tyłu głowy czub, który jest dłuższy u samca, złożony ze zwisających, lśniących czarnych piór ozdobnych. Młodociane podobne do samicy. Upierzenie spoczynkowe obu płci podobne. Mają żółtą tęczówkę, a w locie na skrzydłach widać pas białych lotek z czarną otoczką na tylnej krawędzi.

Wymiary średnie^[12][13][14]

• Długość ciała ok. 40–56 cm
• Rozpiętość skrzydeł 68–89 cm
• Masa ciała ok. 500–1400 g

Ekologia i zachowanie

Biotop

Słodkowodne zbiorniki wodne stojące lub o słabym prądzie, o gęsto zarośniętych brzegach i otwartym lustrze wody. Spotyka się ją jednak również na niewielkich, dość zarośniętych stawach, torfowiskach i mniej zarośniętych gliniankach. W większych europejskich miastach, jak Hamburg i Londyn, zasiedlają też miejskie sadzawki w parkach.

Głos

W czasie toków kaczor wydaje zduszone „gui gui”, a kaczka chrapliwe „karr”.

Kaczęta w ciemnym puchu

Gniazdo

Pary dobierają się jeszcze na zimowisku. Czernice wracają na lęgowiska stadami od marca do kwietnia. Gnieżdżą się dość późno, bo dopiero od czerwca do lipca. Gniazda zakładają w różnorodnych miejscach, ale blisko wody: na lądzie tuż przy brzegu, na zwałach trzciny lub pływającej platformie, a również na wysepkach, zbudowane ze świeżych roślin.

Jaja z kolekcji muzealnej

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju–czerwcu 3 do 20 (średnio 7–10)^[12] oliwkowo- lub zielonkawoszarych jaj^[15] o średnich wymiarach 59 × 41 mm i średniej masie 56 g.

Okres lęgowy

Jaja wysiadywane są przez okres 23 do 28 dni przez samicę^[12]. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 12 godzinach, a usamodzielniają się po 45 do 50 dniach. Kaczęta mają ciemny puch. Potrafią latać po 7 tygodniach. Jesienne przeloty rozpoczynają się we wrześniu, a najintensywniej zachodzą w październiku.

Pożywienie

Drobne zwierzęta, głównie mięczaki, uzupełnione przez rośliny, głównie nasiona. Żeruje nurkując do 6–10 metrów głębokości^[12].

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje czernicę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku^[4]. Liczebność światowej populacji w 2015 roku szacowano na około 2,6–2,9 miliona osobników^[16]. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny^[4].

W Polsce gatunek łowny od 1 września do 31 grudnia^[17][a]. W latach 2013–2018 liczebność populacji lęgowej czernicy na terenie kraju szacowano na 2000–5000 par^[19]. Ze względu na notowany od kilkudziesięciu lat spadek liczebności krajowej populacji lęgowej (o około 63% w latach 1980–2018^[19]), Polski Komitet Krajowy Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) w maju 2019 r. przyjął uchwałę wzywającą do objęcia czernicy ścisłą ochroną gatunkową^[20]. Liczebność populacji zimującej w Polsce w latach 2013–2018 szacowano na co najmniej 11 300 – 58 700 osobników^[19]. Według danych długoterminowych liczebność populacji zimującej uznawana jest za stabilną^[11], choć w latach 2011–2018 odnotowano jej wzrost o około 28%^[19]. Na Czerwonej liście ptaków Polski czernica została sklasyfikowana jako gatunek bliski zagrożenia (NT)^[10].

Zobacz też

• ptaki Polski

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
• Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
• Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
• Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.
• Przemysław Wylegała, Łukasz Ławicki: Głowienka, czernica, cyraneczka, łyska – stan populacji w Polsce i wpływ gospodarki łowieckiej. Opinia na potrzeby Polskiego Komitetu Krajowego IUCN. Poznań: PTOP Salamandra, 2019. ISBN 978-83-935073-9-9.

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
• Aythya fuligula (Czernica). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 169–173. ISBN 83-86564-43-1.