Czerwińsk nad Wisłą

Czerwińsk nad Wisłą

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
(c) Ed88, CC-BY-SA-3.0 Kościół romański
Herb
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	płoński
Gmina	Czerwińsk nad Wisłą
Prawa miejskie	1373–1870, od 2020
Burmistrz	Marcin Gortat
Powierzchnia	146,1 km²
Populacja (2011) • liczba ludności	1089[1][2]
Strefa numeracyjna	24
Kod pocztowy	09-150[3]
Tablice rejestracyjne	WPN
Położenie na mapie gminy Czerwińsk nad Wisłą Czerwińsk nad Wisłą
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Czerwińsk nad Wisłą
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Czerwińsk nad Wisłą
Położenie na mapie powiatu płońskiego Czerwińsk nad Wisłą
52°23′50″N 20°18′33″E/52,397222 20,309167
TERC (TERYT)	1420044
SIMC	0561885[4]
Strona internetowa

Czerwińsk nad Wisłą – miasto w Polsce położone w województwie mazowieckim, w powiecie płońskim^[4][5].

Miejscowość jest siedzibą gminy Czerwińsk nad Wisłą oraz rzymskokatolickiej parafii Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. Znajduje się tutaj niewielka przystań żeglugi śródlądowej na Wiśle.

Czerwieńsk położony był w drugiej połowie XVI wieku w powiecie sąchockim ziemi ciechanowskiej województwa mazowieckiego^[6]. W 1785 roku miasto Czerwińsk wchodziło w skład klucza czerwińskiego biskupstwa płockiego^[7].

Historia

(c) Ed88, CC-BY-SA-3.0

Tradycyjna zabudowa małomiasteczkowa

Historia Czerwińska przez stulecia była związana z historią tutejszego klasztoru kanoników regularnych, powstałego w XII w. Pierwszy dokument wspominający o Czerwińsku, to bulla papieża Hadriana IV dotycząca klasztoru, pochodząca z 1155 r. Dzięki nadaniom i darowiznom książąt mazowieckich zakon ten stał się jednym z większych właścicieli feudalnych na Mazowszu.

Adrian IV papież bierze pod opiekę klasztor w Czerwińsku

Położona nad Wisłą miejscowość stanowiła ważny punkt na szlaku handlowym łączącym Pomorze z Mazowszem. Była też ważnym punktem obronnym podczas najazdów pruskich, jaćwieskich i litewskich. Prawa miejskie Czerwińsk uzyskał w dwóch etapach, jako że osada podzielona była na dwie części – biskupią, wschodnią (gdzie biskupi płoccy posiadali dwór), i klasztorną, zachodnią. W 1373 część Czerwińska należąca do biskupów płockich otrzymała prawa miejskie^[8].

W lipcu 1410 roku w okolicach Czerwińska wojska polskie Władysława Jagiełły przeprawiły się przez Wisłę po moście łyżwowym zbudowanym przez mistrza Jarosława^[9], aby połączyć się z wojskami litewskimi i ruszyć na państwo zakonne. W 1419 r. w tutejszym klasztorze toczono rokowania z posłami króla Eryka Pomorskiego. W lipcu 1422 r. Jagiełło wydał tu przywilej dla stanu szlacheckiego, gwarantujący nietykalność dóbr dziedzicznych bez wyroku sądowego, tzw. przywilej czerwiński,. W XV w. odbywały się tutaj sejmy mazowieckie, a także synod diecezjalny. W 1475 powstał tzw. Kodeks Czerwiński książąt mazowieckich.

W 1526 roku Czerwińsk został wcielony do ziem Królestwa Polskiego. W 1582 część klasztorna uzyskała formalnie prawa miejskie (mieszkańcy części klasztornej faktycznie korzystali już wcześniej z praw miejskich).

Choć w 1647 r. uznano za cudowny znajdujący się w kościele klasztornyn obraz Matki Boskiej Czerwińskiej, który przyciągał pielgrzymów, od XVII w. postępował proces marginalizacji opactwa oraz samego Czerwińska, często nawiedzanego przez pożary i powodzie. Z około 500 domów, istniejących w XVI w., po potopie szwedzkim pozostała połowa, a w końcu XVIII w. istniało 40 domów. Gdy w 1795 r. włączono Czerwińsk do Prus, zamieszkiwało go niespełna 300 osób, nie było żadnej szkoły. Kilkanaście lat później, w dobie Księstwa Warszawskiego, mieszkańców było 150. W 1815 r. Czerwińsk znalazł się w granicach Kongresówki. W 1819 r. skasowano podupadający już klasztor. W 1870 r. Czerwińsk formalnie utracił prawa miejskie i został włączony do gminy Sielec^[10].

Do 1954 roku siedziba wiejskiej gminy Sielec, w latach 1954–1972 gromady Czerwińsk nad Wisłą^[11], a od 1 stycznia 1973 gminy Czerwińsk nad Wisłą^[12]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa płockiego.

Z dniem 1 stycznia 2020 r. miejscowość otrzymała status miasta^[13].

Zdarzenia i ludzie

• W Czerwińsku powstawały sceny do licznych filmów i seriali, m.in. filmu „Matura” Tadeusza Konwickiego, serialu „Wszystkie pieniądze świata”, serialowej adaptacji powieści „Lalka”, dwóch odcinków serialu „Kryminalni” („Miasteczko” i „Świadek”), filmów „Bracia” z cyklu Magiczne Drzewo, „Domy z deszczu”, „Głowy pełne gwiazd”, „Cwał”, „Rozdroże Cafe”, „Szamanka”, „Weselna Polka”, „Być jak Kazimierz Deyna”, „Anioł śmierci” czy serialu „Glina 2".
• 28 listopada 1928 roku urodził się tutaj Jan Fotek.
• 20 lipca 1911 roku urodziła się tutaj Loda Halama.
• 31 stycznia 1874 roku urodził się tutaj Piotr Pręgowski.

Wójtowie i burmistrzowie Czerwińska

• Ryszard Gortat (1990-1994)
• Michał Walerysiak (1994-2002)
• Janusz Gortat (2002-2006)^[14]
• Michał Walerysiak (2006-2014)^[15][16]
• Marcin Gortat (2014-2018) - wójt^[17]
• Marcin Gortat (od 2018, od 2020 burmistrz)^[18]

Zobacz też

• Bazylika Zwiastowania Najświętszej Marii Panny w Czerwińsku nad Wisłą
• Synagoga w Czerwińsku nad Wisłą
• Stary cmentarz żydowski w Czerwińsku nad Wisłą
• Nowy cmentarz żydowski w Czerwińsku nad Wisłą
• Dom przy placu Batorego 1

Przypisy

Bibliografia

• A. Borkiewicz-Celińska, Osadnictwo ziemi ciechanowskiej w XV wieku (1370-1526), Wrocław-Warszawa-Kraków 1970.
• Dzieje Mazowsza do 1526 roku, red. A. Gieysztor i H. Samsonowicz, Warszawa 1994.
• T. Mroczko, Czerwińsk romański, Warszawa 1972.
• S. Pazyra, Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa 1959.

Linki zewnętrzne

• Czerwińsk (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 836 .
• Urząd Gminy Czerwińsk nad Wisłą
• Historia Żydów w Czerwińsku nad Wisłą na portalu Wirtualny Sztetl
• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona