Czerwieńczyce

Czerwieńczyce

wieś
Kościół św. Bartłomieja w Czerwieńczycach
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	kłodzki
Gmina	Nowa Ruda
Wysokość	360–420 m n.p.m.
Liczba ludności (III 2011)	516[1]
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	57-441[2]
Tablice rejestracyjne	DKL
SIMC	0854073
Położenie na mapie gminy wiejskiej Nowa Ruda Czerwieńczyce
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Czerwieńczyce
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Czerwieńczyce
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego Czerwieńczyce
50°32′21″N 16°36′10″E/50,539167 16,602778

Stary monolitowy krzyż kamienny w Czerwieńczycach

Czerwieńczyce (niem. Rothwaltersdorf) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Nowa Ruda.

Położenie

Czerwieńczyce to długa wieś łańcuchowa leżąca na granicy Gór Bardzkich, Sowich i Garbu Dzikowca, na terenie Wzgórz Włodzickich, na wysokości 360–420 m n.p.m.^[3]

Podział administracyjny

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego.

Historia

Powstanie Czerwieńczyc datuje się na pierwszą połowę XIV wieku^[4]. Miejscowość powstała na prawie niemieckim, jako wieś łanów leśnych. Bardzo wcześnie, bo już w 1347 r. istniał tu kościół, a przekazy, z 1364 r. mówią o istnieniu folwarku liczącego 3 łany gruntów^[4]. W owym czasie Czerwieńczyce należały do rodziny Panewitz. W roku 1394 jako pana tych gruntów wymieniano Ticzko Panewitza, a funkcje proboszcza sprawował niejaki Johan. Zapewne bliskość złóż srebra w niedaleko położonej Srebrnej Górze sprawiła, że wieś rozwijała się bardzo dynamicznie^[4]. Według zapisków z 1414 r. wynika, że bracia Nikolai i Henricus de Maltwitz, pochodzący z Czerwieńczyc, ufundowali ołtarz na rzecz kościoła w Bożkowie. W XV w. wieś posiadała już młyn wodny, karczmę i kuźnię, w tym też czasie, zaczęto tu wypalać węgiel drzewny^[4]. XV-wieczne przekazy mówią także o istnieniu wolnego sędziostwa należącego do Martina Czenkera, liczącego 1,5 łana gruntów, oraz o zamku sędziowskim., który w rzeczywistości stanowił obszerny dwór. W drugiej połowie XVI w. część wsi należała do Kathariny Zischwitz, natomiast w XVII w. właścicielem okolicznych terenów był cesarski lekarz Caspar Jäschke. Znaczącym okresem w historii wsi był czas wojny trzydziestoletniej. Działania wojenne ze względu na położenie miejscowości były tu nad wyraz intensywne. Zapewne na skutek zniszczeń wieś mocno zubożała, zlikwidowano lokalną parafię, przekształcając Czerwieńczyce w filię parafii bożkowskiej. W tym czasie mieszkało tu 28 kmieci i 3 zagrodników, a także powstał folwark Obersdorf należący do Georga Possa. W 1646 r. do wsi wkroczył 4000 oddział szwedzkich żołnierzy, pod dowództwem generała Douglasa. Podczas ataku spłonął miejscowy zamek oraz 115 osób, które szukały w nim schronienia. Po inwazji Czerwieńczyce weszły na długo w skład dóbr bożkowskich. Właścicielem stał się hrabia von Götzen, a wartość wsi oszacowano na 5000 talarów. W niedługim czasie majątek ten przejął wielki posiadacz ziemski Anton Alexander von Magnis. W 1782 r. wieś liczyła 95 domów, 3 folwarki, 3 młyny wodne^[4]. Funkcjonowała tu szkoła i kamieniołom oraz mieszkało 19 kmieci, 69 zagrodników i chałupników, wśród których było 12 rzemieślników i 4 handlarzy^[4]. Status wsi wzrósł także dzięki strategicznemu traktowi wiodącemu w kierunku Srebrnej Góry. Czwartego czerwca 1807 r. doszło w okolicach wsi do potyczki wojsk francuskich dowodzonych przez gen. Charles’a Lefebvre’a-Desnouettes z korpusem hrabiego von Götzena. W wyniku starcia poległo około 130 żołnierzy. W 1825 r. do zasobów wsi weszły dwa browary, olejarnia, oraz wapiennik wytwarzający 1800 szefli wapna^[4]. Funkcjonowały 24 warsztaty tkające wełnę, a wieś należała do zasobniejszych w okolicy. Od 1853 r. zaczęła działać kopalnia węgla kamiennego „Neue Frischau” należąca do hrabiego Antona von Magnisa^[4]. W 1898 r. kopalnia przeszła w skład zespołu kopalnianego Nowej Rudy.

Po 1945 r. wieś miała nadal charakter rolniczy, jednak wraz z rozwojem przemysłu nastąpiła restrukturyzacja i większość mieszkańców znalazła zatrudnienie w okolicznych zakładach przemysłowych. W 1978 roku było tu 97 gospodarstw rolnych, w 1988 roku ich liczba zmalała do 53^[3].

Zabytki

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisany jest obiekt^[5]:

• kościół filialny pw. św. Bartłomieja, z XV wieku. We wnętrzu świątyni zachowało się barokowe wyposażenie: ołtarz główny, ambona, kamienna chrzcielnica, ołtarze boczne, figury świętych i obrazy Drogi Krzyżowej^[4]. Najstarszym elementem wyposażenia jest figura Matki Bożej z Dzieciątkiem z 1683 roku^[4].

Inne zabytki:

• zespół zabudowań dworskich z XIX wieku, z wieżą z XVI wieku, położony w dolnej części miejscowości^[3],
• liczne domy z XVIII i XIX wieku^[3],
• kilka kapliczek i krzyży przydrożnych z XVIII i XIX wieku^[3].
• monolitowy kamienny krzyż na cmentarzu przykościelnym, prawdopodobnie upamiętniający wspomniane wyżej tragiczne wydarzenia z okresu wojny trzydziestoletniej (śmierć w płomieniach 115 mieszkańców wsi)^[6]

Turystyka

• Przez Czerwieńczyce przebiega Główny Szlak Sudecki ze Ścinawki Średniej na Przełęcz Srebrną^[4].

Przypisy

Bibliografia

• Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 11: Góry Sowie, Wzgórza Włodzickie. Wrocław: Wyd: I-Bis 1995, ISBN 83-85773-12-6.
• WaldemarW. Brygier WaldemarW., TomaszT. Dudziak TomaszT., IwonaI. Chomiak IwonaI., Ziemia Kłodzka, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2010, ISBN 978-83-89188-95-3, OCLC 751422625 .