Czerwionka

Czerwionka

Dzielnica Czerwionki-Leszczyn
Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	rybnicki
Gmina	Czerwionka-Leszczyny
Miasto	Czerwionka-Leszczyny
Data założenia	XIII w.
Prawa miejskie	1962-1975
W granicach Czerwionki-Leszczyn	1975
Populacja (31 09 2012) • liczba ludności	8281
Strefa numeracyjna	+48 32
Kod pocztowy	44-230
Tablice rejestracyjne	SRB
Położenie na mapie Czerwionki-Leszczyn Czerwionka
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Czerwionka
Położenie na mapie województwa śląskiego Czerwionka
Położenie na mapie powiatu rybnickiego Czerwionka
Położenie na mapie gminy Czerwionka-Leszczyny Czerwionka
50°09′05″N 18°40′37″E/50,151389 18,676944
Strona internetowa
Portal Polska

Czerwionka (śl. Czyrwjůnka^[1], niem. Rotenau) – dzielnica Czerwionki-Leszczyn, dawna samodzielna miejscowość.

Według danych z września 2012 r. liczy ona 8281 mieszkańców.

W latach 1945–1954 miejscowość była siedzibą gminy Czerwionka. W 1954 utworzono gromadę Czerwionka ale zanim zaczęła funkcjonować, przekształcono ją na osiedle.

Położenie i transport

Przez Czerwionkę przebiega droga wojewódzka nr 924.

Nazwa

Nazwa miejscowości wywodzi się od staropolskiej nazwy koloru – barwy czerwonej^[2]. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje miejscowość pod obecną polską nazwą „Czerwionka”^[3], natomiast Słownik geograficzny Królestwa Polskiego pod dwiema: Czerwonka i Czerwionka^[4].

Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia dwie nazwy wsi po polsku Czerwionka oraz w dialekcie śląskimj Czyrwonkowice podając ich znaczenie „Rotwasser”, czyli po polsku „Czerwone wody”^[2].

Historia Czerwionki

Średniowiecze

Średniowieczna chrzcielnica w Dębieńsku. 2006

Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z wykazu dziesięcin pieniężnych składanych kolegiacie św. Krzyża w Opolu. Czerwionka występowała w wykazie pod nazwą Czyrwonkowitze. Wieś składała dziesięcinę pieniężną, co świadczy, że w drugiej połowie XIII wieku została przeniesiona na prawo niemieckie.

Kolegiata opolska powstała z fundacji biskupa wrocławskiego Tomasza I (1232-1268) w latach 1232–1239, pobierała już wcześniej dziesięciny w pasie od Olzy po Bełk i Bujaków. W 1531 roku biskup wrocławski Jakub von Salza (1520-1539) oraz książę opolsko-raciborski Jan II Dobry nałożyli dodatkową dziesięcinę snopową na rzecz kościoła kolegialnego. Dokument biskupa wrocławskiego, który zawiera wykaz około 60 miejscowości potwierdzał także wszelkie przywileje i dziesięciny posiadane na podstawie wcześniejszych nadań z czasu powstania kolegiaty.

Wiek XVI-XVII

Czerwionka podobnie jak wiele okolicznych miejscowości należała do rodu Holly. Podczas wojny trzydziestoletniej (1618-1648) teren całego Śląska został bardzo spustoszony. Z pewnością ucierpiała także tam wieś, gdyż od 1632 roku wojska szwedzkie pustoszyły okoliczne miejscowości. Dużemu zniszczeniu uległy Leszczyny oraz Bełk. Według dokumentu sporządzonego w 1644 r. przez Jana Putzen von Adlerthurm na polecenie cesarza Ferdynanda III dzierżawcą Czerwionki był niejaki Charwat, który występuje także w rybnickim urbarzu jako właściciel Kamienia. W tym okresie (1650) wieś liczyła 8 gospodarstw kmiecych, zamieszkanych przez 20 rodzin. Razem było 93 mieszkańców, z których 13 urodziło się na obszarze dworskim, zaś 80 osób było przybyszami z okolic.

Wiek XVIII

Do końca XVIII wieku Czerwionka znajdowała się w posiadaniu baronów Welczek, spokrewnionych z nimi Paczyńskich oraz Holly, po czym stała się własnością hrabiów Węgierskich. W 1784 roku na terenie wsi gospodarzyło 7 kmieci, 14 zagrodników, w sumie mieszkało 159 osób.

Wiek XIX

Od czasów najdawniejszych do czasu utworzenia w 1818 roku powiatu rybnickiego wieś była związana księstwem raciborskim, zaś po utworzeniu powiatu rybnickiego Czerwionka znalazła się w jego obrębie.

W 1807 roku powstała w Czerwionce kopalnia „Mariane”. Jej nadanie w 1807 uzyskał ówczesny właściciel wsi hrabia Węgierski. Kopalnia ta rozpoczęła działalność dopiero w 1821 roku. Jej pole górnicze powiększono w 1826 roku, lecz w 1837 roku Węgierscy odsprzedali ją hrabiemu von Limburg Stirum. W tym czasie roku dokonało się zubożenie miejscowości, gdyż w 1818 r. gospodarzyło już tylko 5 kmieci, 7 zagrodników, 13 chałupników, a łącznie w 32 domach żyło 220 ludzi.

W tym okresie w Czerwionce istniały jeszcze dwie inne kopalnie:

• Kopalnia „Harmonia” – została uruchomiona pod koniec 1838 roku. Jej pola górnicze powiększono w latach 1856 i 1867, zaś węgiel wydobywano w latach 1856–1873. Jej właścicielami byli: Antoni Klausa i Wilhelm Schneider później zaś profesor Karol Kuh.

• Kopalnia „Helene”, której akt nadania pochodzi z 1840 roku, należała do „ojca współczesnego hutnictwa” Johna Baildona, który wówczas mieszkał w sąsiednim Bełku. Kopalnię nazwał tak na cześć swojej żony Heleny, która była współwłaścicielką. W 1852 roku syn Johna Baildona – Arthur sprzedał kopalnię właścicielowi Bujakowa – Karolowi Goduli, jego głównemu zarządcy, Antonowi Gemanderowi i jego żonie Emilii. W 1891 roku, przypadła ona w spadku Alfonsowi Lucasowi.

W połowie XIX wieku wieś w 100% zamieszkiwała ludność polskojęzyczna. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje stosunki ludnościowe na terenie wsi – „Es befinden sich in Czerwionka 119 Haushaltungen mit 507 polnisch Sprechenden(...).”, czyli w tłumaczeniu na język polski „W Czerwionce znajduje się 119 gospodarstw domowych z 507 mieszkańcami mówiącymi po polsku(...)”^[3]. Źródło wymienia również kolonię należącą do wsi – Ciossek, która również zamieszkana jest przez ludność polskojęzyczna – „In der Colonie Ciossek befinden sich 24 Haushaltungen mit 106 nur polnisch sprechenden Seelen(...).”, czyli w tłumaczeniu na język polski „W kolonii Ciossek jest 24 gospodarstw domowych ze 106 duszami mówiącymi tylko po polsku(...)”^[3].

Wiek XX

Zabudowania nieczynnej już KWK „Dębieńsko”. 2006

Ludność na przestrzeni wieków

Zabytki

• pałac w Czerwionce
• osiedle patronackie kopalni Dębieńsko

Kościoły i związki wyznaniowe

Na terenie Czerwionki działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

• Kościół rzymskokatolicki
• Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP, parafia w Czerwionce

Herb i pieczęć Czerwionki

Pierwszy herb Czerwionki pochodzi z końca XVIII wieku. Przedstawiał on skrzyżowane trzy narzędzia rolnicze: kosę, grabie i siekierę. Wyobrażenie to świadczy rolniczym charakterze miejscowości.

Pieczęć gminy sporządzona po Plebiscycie przedstawia godło trójpolowe: w pierwszym polu widnieją dwie dłonie w braterskim uścisku symbolizujące jedność rolnictwa i przemysłu, w drugim trzy skrzyżowane narzędzia z pierwszego herbu, zaś w trzecim polu zabudowania kopalni „Dębieńsko” (szyb oraz dwa kominy). Pieczęć ta miała 37 milimetrów średnicy i znajdował się na niej napis: „GMINA CZERWIONKA * pow. Rybnik Wojew. Śl. *”.

Herb miejscowości oddany w barwach może mieć białe ręce na niebieskim tle, złote narzędzia o białych żelaziwach na niebieskim tle oraz czarne zabudowania i zieloną murawę na tle białym.

Sport

8 grudnia 1919 roku w Czerwionce utworzone zostało gniazdo najstarszej polskiej organizacji sportowej Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” i w momencie założenia liczyło 120 członków płci męskiej oraz 20 kobiet. Koło to podlegało organizacyjnie Towarzystwu Gimnastycznemu „Sokół” w Rybniku^[5] i należało do szeregu sekcji gimnastycznych śląskiego Sokoła. Początkowo w roku 1920 koło tej organizacji liczyło 70 członków^[6].

Prezesem organizacji był Piotr Furgoł, który poległ w III powstaniu śląskim, a naczelnikiem Paweł Biernot. W 1936 roku funkcję prezesa objął Augustyn Szymik, sekretarzem był Nowak, skarbnikiem Donat Kuś, a naczelnikiem Maksymilian Blacha^[7].

Rozwój działalności Sokoła przerwał w 1939 roku wybuch II wojny światowej. W okresie powojennym nie została reaktywowana ponieważ członkowie oraz sama idea towarzystwa była prześladowana przez władze komunistyczne.

Osoby związane z Czerwionką

• Emil Bartoschek
• Grzegorz Bąk
• Piotr Furgoł
• Wacław Holly
• Marek Profaska
• Rudolf Stork
• Wilhelm Szewczyk
• Grażyna Barbara Szewczyk
• Jan Tkocz

Przypisy

Bibliografia

• Felix Triest: Topographisches handbuch von Oberschliesen. Breslau: Verlag von Wilh. Gottl. Korn, 1865.
• F. A. Zimmerman, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, Bd. 3, Brieg 1783.
• J. G. Knie, Alphabetisch-statistisch-topographische Uebersicht der Dorfer, Flecken, Stadte..., Breslau 1845.
• F. Idzikowski, Geschichte der Stadt und ehemaligen Herrschaft Rybnik in Oberschlesien, Breslau 1861.
• F. Triest, Topographisches Handbuch von Oberschlesien, Breslau 1865.
• M. Gumowski, Herby i pieczęcie miejscowości woj. śląskiego, Katowice 1939.
• Wincenty Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej "Sokoła". Katowice: TG Sokół w Katowicach, 1937.