Czesław Mączyński

Czesław Mączyński

pułkownik artylerii
Data i miejsce urodzenia	9 lipca 1881 Kaszyce, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	15 lipca 1935 Lwów, Polska
Przebieg służby
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Jednostki	PKU Wołkowysk
Stanowiska	komendant PKU
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna polsko-ukraińska (obrona Lwowa), (pogrom lwowski), wojna polsko-bolszewicka
Odznaczenia

Czesław Mączyński

Data i miejsce urodzenia	9 lipca 1881 Kaszyce
Data śmierci	15 lipca 1935
Poseł na Sejm I kadencji (II Rzeczpospolita)
Okres	od 1922 do 1927
Przynależność polityczna	Klub Chrześcijańsko-Narodowy

Czesław Jan Mączyński (ur. 9 lipca 1881 w Kaszycach, zm. 15 lipca 1935 we Lwowie) – polski nauczyciel, historyk, pułkownik artylerii Wojska Polskiego, naczelny dowódca obrony Lwowa w listopadzie 1918, członek Naczelnej Komendy Obrony Lwowa^[1], polityk II Rzeczypospolitej, poseł na Sejm RP (1922–1927).

Czesław Mączyński podczas pracy

Nagrobek Czesława Mączyńskiego

Życiorys

Był synem Pawła, nauczyciela ludowego i Julii^[2]. Edukację rozpoczął w szkole ludowej w Kaszycach. Po przeprowadzce do Ostrowa pod Jarosławiem w 1892, rozpoczął naukę w jarosławskim C. K. Gimnazjum (1893-1902), gdzie zdał maturę. Aby mieć możliwość późniejszego nieprzerywanego studiowania zgłosił się na jednoroczną ochotniczą służbę w 29 pułku artylerii polowej Cesarskiej i Królewskiej Armii, w garnizonie Jarosław. 21 września 1903 zdał egzamin oficerski i otrzymał stopień podporucznika rezerwy. 16 grudnia 1905 został wybrany członkiem wydziału Czytelni Akademickiej we Lwowie (prócz niego także m.in. Stefan Pasławski, Tadeusz Wolfenburg)^[3]. W 1908 roku ukończył studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego, po którym studiował przez dwa lata prawo, równolegle uzyskał tytuł egzaminowany zastępca nauczyciela. Podczas studiów należał do lwowskich Drużynach Bartoszowych^[4]. W roku 1910 rozpoczął pracę w C.K. Gimnazjum w Przemyślu, gdzie uczył języka polskiego, łaciny i grecki. Na parę tygodni przed zamachem w Sarajewie zdał państwowy egzamin na stopień nauczyciela.

Po wybuchu I wojny światowej został zmobilizowany do 29 pułku artylerii polowej, w którym został dowódcą baterii. W październiku przeniesiony do 1 pułku artylerii polowej, gdzie awansuje na porucznika. Ranny, przebywał w szpitalu do sierpnia 1915. Od tego czasu do grudnia 1917 służył w 2 pułku artylerii polowej jako komendant baterii. W tym też roku został kapitanem w rezerwie z dniem 1 listopada 1917^[5]. Był członkiem Ligi Narodowej^[6]. Od grudnia 1917 do końca października 1918 pełnił służbę najpierw w grupie artylerii Komendy 4 Armii, później w 4 Komendzie Generalnej.

U schyłku wojny, jako gimnazjalny nauczyciel filozofii z Jarosławia i kapitan rezerwy^[7] był komendantem Polskich Kadr Wojskowych we Lwowie, wszedł w skład Naczelnej Komendy Obrony Lwowa^[8]. W czasie wojny polsko-ukraińskiej, od 1 do 22 listopada 1918 pełnił funkcję naczelnego komendanta obrony Lwowa, podczas walk w mieście z Ukraińcami^[9]. Był działaczem silnej we Lwowie endecji. Dowodził walką Orląt Lwowskich z przeważającymi siłami zbrojnymi Ukraińskiej Republiki Ludowej do czasu przybycia odsieczy Wojska Polskiego. Od 22 listopada do 12 grudnia 1918 komendantem miasta i powiatu Lwowa wraz z oddziałami bojowymi, od 12 grudnia 1918 był dowódcą Brygady Strzelców Lwowskich. Jego antysemickie podejście było jedną z przyczyn pogromu lwowskiego w listopadzie tego roku; historycy w dużej mierze właśnie jego obarczają odpowiedzialnością za to zdarzenie^[10].

Po oswobodzeniu Lwowa na czele Brygady Lwowskiej, pełni funkcję komendanta miasta. We Lwowie dochodzi w tym czasie do pogromu Żydów, za którego przebieg historycy czynią go odpowiedzialnym^[11][12]. Uczestniczy w ofensywie wojsk polskich na wschód, do osiągnięcia rubieży rzeki Zbrucz stanowiącej ostateczną granicę wschodnią RP. W walkach tych (pod wodzą gen. Iwaszkiewicza i gen. Jędrzejewskiego) trwa na froncie aż do ich ukończenia jesienią 1919, pełniąc też czasowo obowiązki dowódcy 5 Dywizji Piechoty. Następnie bierze udział w walkach na Froncie Litewsko-Białoruskim, dowodząc 2 Brygadą 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej do 16 czerwca 1920. Urlopowany z wojska celem uczestniczenia w misji zagranicznej, która ostatecznie nie doszła do skutku. Wobec zagrożenia w lipcu 1920 inwazją bolszewicką, mianowany Okręgowym Inspektorem Armii Ochotniczej we Lwowie. Obowiązki na tym stanowisku pełnił do 1 marca 1921. 11 czerwca 1920 zatwierdzony został w stopniu pułkownika z dniem 1 kwietnia 1920, a 3 maja 1922 zweryfikowany w tej samej randze, ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 w korpusie oficerów artylerii. Wyraźnie szykanowany przez legionistów, nie mógł odbyć stosownego przeszkolenia dla uzyskania wyższego stanowiska. Był jedynie zastępcą dowódcy dywizji – dowódcą piechoty dywizyjnej 27 Dywizji Piechoty w Kowlu. Do 1 listopada 1921 służył w Sztabie 6 Armii oraz Dowództwie Okręgu Korpusu Nr VI na stanowisku zastępcy dowódcy. Następnie, do wyborów parlamentarnych w 1922 pełnił służbę w Dowództwie 27 Dywizji Piechoty. W latach 20. był przewodniczącym kapituły Krzyża Obrony Lwowa.

5 listopada 1922 wybrany posłem na Sejm I kadencji (1922–1927) z ramienia Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej (lista nr 8). Na czas sprawowania mandatu poselskiego przeniesiony został w stan nieczynny, pozostając na ewidencji 5 pułku artylerii polowej. W Sejmie należał do Klubu Chrześcijańsko Narodowego i przewodniczył Komisji Wojskowej. Był jednym z założycieli Straży Narodowej i jej komendantem głównym. Po zakończeniu kadencji wrócił do wojska.

29 listopada 1927 został przeniesiony służbowo do Powiatowej Komendy Uzupełnień Włodzimierz Wołyński celem odbycia praktyki poborowej^[13][14]. W kwietniu 1928 został przeniesiony do Powiatowej Komendy Uzupełnień Wołkowysk na stanowisko komendanta^[15]. W lutym 1929 został zwolniony z zajmowanego stanowiska i oddany do dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr III^[16], a z dniem 31 sierpnia tego roku został przeniesiony w stan spoczynku^[17].

Wrócił do cywila i do końca życia zajmował się gospodarowaniem na przyznanej mu działce w Kalinówce pod Narajowem. Korporacja Akademicka Obotritia uhonorowała go tytułem filistra honoris causa. Przez wiele lat – poza opublikowaniem dwóch tomów pierwszej części Bojów Lwowskich – rzadko udzielał się publicznie.

Działał w Straży Mogił Polskich Bohaterów we Lwowie^[18], organizacji, która zainicjowała budowę Cmentarza Obrońców Lwowa. Był członkiem honorowym Kasyna i Koła Literacko-Artystycznego we Lwowie^[19].

Pod koniec życia zamieszkiwał w majątku Wierzbów. Zmarł 15 lipca 1935 w szpitalu wojskowym we Lwowie (według różnych źródeł z powodu choroby serca lub raka żołądka). Został pochowany z honorami na Cmentarzu Obrońców Lwowa. Podczas choroby opiekował się nim jego kolega ze studiów, a następnie współpracownik z okresu działalności w PKW i walk obrony Lwowa, mjr dr Lesław Węgrzynowski^[20]. W okresie Ukraińskiej SRR w trakcie profanacji i zrównywania z ziemią Cmentarza Obrońców Lwowa Maria Tereszczakówna (polska działaczka społeczna) wraz z grupą kilku innych osób, w celu ratowania szczątków polskich bohaterów pochowanych na tym cmentarzu przeniosła kilka ciał zasłużonych Polaków (obok Czesława Mączyńskiego m.in. gen. Tadeusza Jordan-Rozwadowskiego, gen. Wacława Iwaszkiewicza-Rudoszańskiego, arcybiskupa lwowskiego Józefa Teodorowicza, ks. Gerarda Szmyda, twórców polskiego lotnictwa: Stefana Bastyra, Stefana Steca i Władysława Torunia) w inne miejsce pochówków, które w wyniku śmierci bezpośrednich świadków i wcześniejszego braku zainteresowania polskich instytucji do dnia dzisiejszego pozostają nieznane (z wyjątkiem miejsca pochówku biskupa Teodorowicza i ks. Szmyda).

Upamiętnienie

W 1933 został wybity medal upamiętniający Czesława Mączyńskiego, wydany we lwowskiej pracowni Eugeniusz Mariana Ungera^[21].

W 1937 imię Czesława Męczyńskiego przyjęto do nazwy Koła Zarząd Miejskiego Związku Rezerwistów we Lwowie^[22].

W 2007 roku imię pułkownika Czesława Mączyńskiego nadano Szkole Podstawowej w Kaszycach^[23].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (udekorowany 17 kwietnia 1921 we Lwowie przez gen. broni Tadeusza Rozwadowskiego)^[24]
• Krzyż Niepodległości z Mieczami (9 listopada 1933, „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”)^[25]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1922)^[26]
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie

austro-węgierskie

• Srebrny Medal Zasługi Wojskowej na wstążce Krzyża Zasługi Wojskowej z mieczami – dwukrotnie^[5]
• Brązowy Medal Zasługi Wojskowej na wstążce Krzyża Zasługi Wojskowej z mieczami^[5]
• Krzyż Wojskowy Karola^[5]
• Krzyż Jubileuszowy dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych^[5]

Publikacje

• Polski dom akademicki imienia Adama Mickiewicza we Lwowie^[27], Lwów, 1908
• Boje Lwowskie. Oswobodzenie Lwowa 1–24 listopada 1918 roku, Warszawa, 1921 (tom I, tom II)

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Śmierć ś. p. brygadiera Cz. Mączyńskiego. „Kurier Warszawski”, s. 5, nr 192 z 16 lipca 1935. 
• Jacek Miliński, „Pułkownik Czesław Mączyński 1881-1935 Obrońca Lwowa i polityk Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 2004
• Stefan Mękarski, Czesław Mączyński w: Obrona Lwowa t. II, Warszawa 1993
• Encyklopedia „białych plam”. Suplement: Akt 5 listopada – Mączyński Czesław, O. Błaszczak i M Affek, PWE, Radom, 2005
• Grzegorz Gauden, Lwów – kres iluzji. Opowieść o pogromie listopadoym 1918 roku, 2019, ISBN 97883-242-3617-6.

Linki zewnętrzne

• Dzieła Czesława Mączyńskiego w bibliotece Polona