Czesław Marchaj

Czesław Marchaj
Data i miejsce urodzenia

9 lipca 1918
Słomniki

Data i miejsce śmierci

21 lipca 2015
Warszawa

Zawód, zajęcie

żeglarz, inżynier, specjalista aero- i hydrodynamiki oraz teorii żeglowania

Alma Mater

Państwowa Wyższa Szkoła Budowy Maszyn i Elektrotechniki w Warszawie

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Medal Wojska (trzykrotnie) Krzyż Armii Krajowej
Grób Czesława Marchaja cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Czesław Marchaj (ur. 9 lipca 1918 w Słomnikach, zm. 21 lipca 2015[1] w Warszawie[2]) – polski ekspert w dziedzinie aero- i hydrodynamiki oraz teorii żeglowania. Autor znanego podręcznika Teoria żeglowania. Członek brytyjskiego Królewskiego Stowarzyszenia Architektów Okrętowych[a].

Pionier badań aerodynamiki ożaglowania w tunelach aerodynamicznych[3] i naukowego podejścia, wzorowanego na aerodynamice lotniczej, do własności aerodynamicznych statków żaglowych. Polski zawodnik w klasie Finn w latach 50. i 60[4]. Konsultant budowy jachtów startujących w regatach Pucharu Ameryki[5].

Okres przedwojenny i II wojna światowa

W młodości interesował się lotnictwem i szybownictwem. Do gimnazjum uczęszczał w Kielcach, lecz w 1933 roku przeprowadził się z rodziną do Warszawy[2] i zdał maturę w Gimnazjum im. Tadeusza Reytana[6]. Studiował w Państwowej Wyższej Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki w Warszawie, po czym podjął pracę w Instytucie Aerodynamicznym Politechniki Warszawskiej[7][8][9].

W czasie wojny ukończył podchorążówkę ZWZ-AK, wykonywał w Warszawie zadania wywiadowcze dla AK (obserwacja „folksdojczów” itp.). Zetknął się ze środowiskiem ruchu Zadruga i został jej członkiem, przyjmując imię „Władybor”. Był też członkiem Stronnictwa Zrywu Narodowego i brał udział w kolportażu pisma „Zryw” – organu tej partii[10].

Okres powojenny

Po II wojnie światowej Czesław Marchaj miał zablokowany dostęp do instytucji i organizacji związanych z lotnictwem, ze względu na podejrzenia władz o nieprzychylność dla ustroju PRL[7][9]. Związał się wtedy z żeglarstwem, jako dziedziną najbliższą lotnictwu i aerodynamice[7][9]. Pracował m.in. jako dziennikarz tygodnika „Wieś”[2]. W 1949 roku został aresztowany za próbę ucieczki do Szwecji, tj. nielegalnego przekroczenia granicy, i przebywał w areszcie przez półtora roku, do czerwca 1951 roku[7][9]. Orzeczoną dodatkowo karę grzywny obniżono w 1953 roku na mocy amnestii[11].

W 1953 roku, korzystając ze swej wiedzy w dziedzinie aerodynamiki, zmodyfikował (w ramach przepisów klasowych) jacht klasy Finn i wygrał na nim regaty-maraton na trasie Warszawa-Gdańsk, pokonując krajową czołówkę zawodników[12]. Poproszony o wyjaśnienie niespodziewanego sukcesu, wygłosił w zimie 1953/54 serię wykładów dla członków warszawskich klubów żeglarskich, zebranych i opublikowanych następnie w 1957 w formie książki Teoria żeglowania[13]. Książkę tę Czesław Marchaj w późniejszym okresie wielokrotnie przeredagowywał i rozbudował do serii opracowań z teorii budowy i użytkowania statków żaglowych, publikowanych regularnie w wielu językach.

Swoje dokonania potwierdził wygraną w 1956 roku międzynarodowych regat w klasie Finn w Sopocie. Był aktywnym zawodnikiem regatowym i działaczem Polskiego Związku Żeglarskiego, a od 1959 roku pełnił w Związku funkcję wiceprezesa ds. szkoleniowych. W latach 60. rozpoczął działalność na forum międzynarodowym. W roku 1960 wyjechał po raz pierwszy na Uniwersytet w Southampton, gdzie został zatrudniony i spędził 2,5 roku (od czerwca 1960 do stycznia 1963). Powrócił do Polski w 1963. W latach 1962–1969 był przedstawicielem Polskiego Związku Żeglarskiego w YIRU (obecnie: ISAF – International Sailing Federation). W 1969 został odwołany z tej funkcji, być może za krytyczne uwagi wobec polityki władz PRL. W 1965 roku rozpoczął współpracę z magazynem „Żagle[2]. Od roku 1967 ponownie przebywał w Southampton i miał tam pozostać do roku 1970[4].

Działalność poza granicami Polski

W roku 1970 otrzymał w Anglii azyl polityczny. W 1976 roku ukończył studia na Uniwersytecie w Southampton, otrzymując tytuł magistra filozofii na podstawie rozprawy Unsteady motion of sailing craft (rolling)[14]. Rozpoczął też intensywną działalność naukową. Publikował szereg prac z teorii budowy i użytkowania statków żaglowych, był konsultantem przy budowie morskich jachtów regatowych (jacht „Lionheart”, Puchar Ameryki 1980) oraz przy dochodzeniach w sprawie morskich katastrof żaglowców (tragedia regat Fastnet Race 1979)[2][15].

W swoich książkach analizował wiele zjawisk wcześniej znanych z żeglarskiego doświadczenia, ale nieopisanych matematycznie, jak np. zjawisko dynamicznej niestabilności niektórych jachtów przy pełnych wiatrach[b]. Prezentował także doświadczalne i teoretyczne (badania w tunelu i modelowanie matematyczne) weryfikacje (lub obalenia) faktów i mitów żeglarskich, jak np. mit o roli foka w powstawaniu efektu dyszy[4].

28 lipca 2015 roku został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie[16].

Odznaczenia i wyróżnienia

Upamiętnienie

19 lipca 2019 roku w Alei Żeglarstwa Polskiego w Gdyni na południowym falochronie przystani jachtowej Marina Gdynia odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Czesławowi Marchajowi[20].

Publikacje książkowe

  • Marchaj, Czesław A., Teoria żeglowania, Warszawa, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej na zlec. Ligi Przyjaciół Żołnierza, 1957
  • Мархаи Ч., Теория плавания под парусом, Пер. с польского. М., Физкультура и спорт, 1963, 381 с.
  • Marchaj, Czesław A., Teoria żeglowania, Sport i Turystyka, Warszawa, 1966
  • Мархай Ч., Теория плавания под парусами, 1970, 405 c.
  • Marchaj, Czesław A., Teoria żeglowania, Sport i Turystyka, Warszawa, 1970
  • C. A. Marchaj, Sailing Theory and Practice, Adlard Coles Ltd, 1964, Library of Congress Catalogue Card Number 64-13694
  • Czeslaw A. Marchaj, Die Aerodynamik der Segel. Theorie und Praxis, Delius, Klasing, 1997, ISBN 3-7688-1017-8
  • C. A. Marchaj, Aerodynamik und Hydrodynamik des Segelns, Delius, Klasing, 1982, ISBN 3-7688-0390-2
  • C. A. Marchaj, Aero-hydrodynamics of sailing, Adlard Coles Nautical, 2000, 3rd ed, ISBN 0-229-98652-8
  • C. A. Marchaj, Sail performance: techniques to maximize sail power, ISBN 0-07-141310-3
  • C. A. Marchaj, Seaworthiness: the forgotten factor, ISBN 0-87742-227-3
  • Cz. Marchaj, Dzielność morska: zapomniany czynnik, Alma-Press, Warszawa, 2002, ISBN 83-7020-291-8
  • Cz. Marchaj, Teoria żeglowania Aerodynamika żagla, wyd. IV, Alma-Press, Warszawa, 2016, ISBN 978-83-7020-269-9[c]
  • Czesław Marchaj, Teoria żeglowania. Hydrodynamika kadłuba, wyd. I, Alma-Press, Warszawa, 2013, ISBN 978-83-7020-529-4
  • Jacek Zyśk, Życiorys wiatrem pisany: wywiad rzeka z Czesławem Marchajem, wyd. I, Alma-Press, Warszawa, 2013, ISBN 978-83-7020-527-0

Uwagi

  1. Royal Institution of Naval Architects.
  2. Co było m.in. wynikiem współprowadzonego przez niego dochodzenia o przyczynach śmierci 15 zawodników w regatach Fastnet 1979(ang.). W wyniku dochodzeń na temat przyczyn tej tragedii zmodyfikowano formuły ustalające tzw. handicapping w regatach, w kierunku promowania jachtów o większej dzielności morskiej.
  3. Wydania w Alma-Press z lat 2000, 2004, 2009, 2016, wcześniej dwa wydania w Sport i Turystyka.

Przypisy

  1. Pożegnanie profesora Czesława Marchaja. zagle.com.pl, 23 lipca 2015. [dostęp 2015-07-28]. (pol.).
  2. a b c d e Słownik Biograficzny Żeglarzy Pomorskich – Czesław Marchaj. zeglarski.info. [dostęp 2020-11-20]. (pol.).
  3. Teoria żeglowania, wyd. VI, str. 11
  4. a b c Teoria żeglowania, wyd. VI
  5. Teoria żeglowania, wyd. VI, str. 127 (Lionheart, 1980)
  6. Rejs do kazamatów bezpieki. Sylwetka prof. Czesława Marchaja. plus.gazetawroclawska.pl. [dostęp 2020-11-20].
  7. a b c d To pod żaglami, to za kratkami, Dziennik Bałtycki, 19 grudnia 2008 [dostęp 2020-05-02].
  8. Czesław Marchaj, finnclass.pl [zarchiwizowane z adresu 2012-07-30].
  9. a b c d Przedmowa do wyd. IV, [w:] Czesław A. Marchaj, Teoria żeglowania, wyd. VI, s. 13.
  10. Tomasz Szczepański, Wywiad z Czesławem Marchajem, niklot.org.pl [dostęp 2015-07-28].
  11. Postanowienie Prokuratora Wojewódzkiego w Gdańsku z dnia 15 stycznia 1953 r., sygn. akt W 1715/51
  12. Teoria żeglowania, wyd. VI, Przedmowa do wyd. IV, str. 14
  13. a b c „Teoria żeglowania. Aerodynamika żagla”, Czesław Marchaj. znak.com.pl. [dostęp 2021-01-03].
  14. A Select Bibliography of British and Irish University Theses about Maritime History, 1792–1990, Liverpool University Press 1991, s. 122
  15. Teoria żeglowania, wyd. VI, Bibliografia
  16. a b c Czesław Marchaj (nekrolog), nekrologi.wyborcza.pl [dostęp 2021-01-03] [zarchiwizowane z adresu 2015-08-03].
  17. Small Craft Group Medal, rina.org.uk [dostęp 2021-01-03] [zarchiwizowane z adresu 2007-09-08].
  18. ISAF Long Service Medals, sailing.org [zarchiwizowane z adresu 2015-12-21] (ang.).
  19. Czeslaw MARCHAJ Presented With ISAF Silver Medal, sailing.org, 13 maja 2009 [dostęp 2020-05-02] [zarchiwizowane z adresu 2012-07-22] (ang.).
  20. Odsłonięto tablicę Czesława Marchaja. portalmorski.pl. [dostęp 2021-01-03].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Czesław Marchaj grób.jpg
Autor: Lukasz2, Licencja: CC0
Nagrobek na cmentarzu powązkowskim
POL Krzyż Armii Krajowej BAR.svg
Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape .
POL Medal Wojska 3r BAR.svg
Baretka: Medal Wojska nadany trzykrotnie (z dwoma okuciami).