Czesław Tański

Czesław Aleksy Tański
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia17 lipca 1862
Pieczyska
Data i miejsce śmierci24 lutego 1942
Olszanka
Dziedzina sztukimalarstwo
Odznaczenia
Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej

Czesław Aleksy Tański (ur. 17 lipca 1862 w Pieczyskach, zm. 24 lutego 1942 w Olszance) – polski artysta malarz, wynalazca, konstruktor lotniczy, pionier szybownictwa i popularyzator lotnictwa w Polsce. Nazywany jest ojcem polskiego lotnictwa[1].

Życiorys

Urodził się w majątku Pieczyska w zubożałej rodzinie ziemiańskiej, ze związku Adama oraz Celiny z Żołdowiczów. Dokładna data urodzenia nie jest znana, istnieją nawet rozbieżności co do roku urodzenia (oprócz 1862 podaje się także lata 1861 i 1863 r.). Jego ojciec brał udział w powstaniu styczniowym; więziony i gnębiony kontrybucjami, podupadł materialnie. Miał brata Maurycego (ur. 1858) oraz siostrę Marię Helenę (ur. 1861). Od 1892 roku był mężem Marii z Jakubowskich[2], ojcem inżyniera Tadeusza Tańskiego.

Ukończył III Gimnazjum w Warszawie[2]. W 1892 roku znalazł się w Moskwie, gdzie urodził się jego syn Tadeusz. Gdy dowiedział się o urodzeniu dziecka wrócił do Polski. W 1898 roku Tański mieszkał w Janowie Podlaskim, skąd wyjechał do Warszawy. Tam wraz z prekursorem polskiej literatury fantastyczno-naukowej Władysławem Umińskim, Władysławem Kocenty-Zielińskim oraz Julianem Łukawskim założył w tym roku „Kółko Awiatyczne”[3]. W 1901 roku wyjechał do Paryża, gdzie kontynuował studia malarskie, zdobywając parę odznaczeń i nagród za swoje prace. W późniejszych latach odnalazł syna Tadeusza w Paryżu, którego wcześniej zostawił z żoną. W 1920 roku ochotniczo służył w Wojsku Polskim[2].

Grób Czesława Tańskiego znajduje się w Puszczy Mariańskiej[4].

Malarstwo

Czesław Tański, Studium do obrazu „Nasi malarze bataliści”. Wizerunek samego Tańskiego po lewej stronie obrazu, w pozie obserwatora kawalkady

Zainteresowanie sztuką zaszczepiła mu prawdopodobnie matka Celina, która była uczennicą malarza Aleksandra Lessera. Przyszły malarz kształcił się w Warszawskiej Szkole Rysunku założonej przez Wojciecha Gersona oraz Aleksandra Kamińskiego w Warszawie[3]. Po jej ukończeniu otrzymał stypendium artystyczne im. Korwina-Szymanowskiego i w roku 1882 wyjechał na dalsze studia do Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (Malschule: od 8 II 1882 r.)[5]. W 1901 roku kontynuował studia malarskie w Akademii Sztuk Pięknych Juliena w Paryżu.

Obraz Czesława Tańskiego

Malował przeważnie akwarele: pejzaże, sceny rodzajowe, batalistyczne, portrety, akty.

Działalność konstruktorska

Pasją życia Czesława Tańskiego stało się lotnictwo. Od 1893 zajmował się budową udanych modeli latających o napędzie gumowym. Pod wpływem wiadomości o próbach z szybowcem Otto Lilienthala, w 1895 zbudował własny szybowiec o 7 m² powierzchni skrzydeł oraz masie 18 kilogramów[6], który nazywał „Lotnią[7]. Szybowiec ten konstruktor później udoskonalał.

Czesław Tański podczas prób lotni własnej konstrukcji w latach 1896–1897

W czerwcu 1896 roku w miejscowości Wygoda[3] k. Janowa Podlaskiego dokonał na nim kilku skoków długości 20–40 metrów, początkowo startując pod wiatr z rusztowania o wysokości kilku metrów, a następnie biegnąc z „Lotnią” pod wiatr[6][8]. Kontrowersje wśród badaczy wywołuje informacja, że udało mu się wykonać 30-metrowy lot z płaskiego terenu, który miał być pierwszym w historii szybownictwa wzlotem tego typu. Uważana jest ona za przesadzoną z uwagi na ograniczenia wynikające z konstrukcji lotni (według Andrzeja Glassa). „Lotnia” została później przekazana do Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie, gdzie uległa zniszczeniu podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939. Przeprowadzone przez Tańskiego próby wzlotów były pierwszymi próbami tego rodzaju w Polsce.

W latach 1905–1907 Tański zainteresował się śmigłowcami. Po udanych próbach z modelami, w 1907 zbudował prototyp śmigłowca (nazwanego śrubowcem), o dwóch przeciwbieżnych dwułopatowych wirnikach napędzanych siłą mięśni za pomocą korby. Nieudane próby z 1908 wykazały, że siła mięśni jest niewystarczająca do podniesienia go w powietrze. W 1909 Tański zamontował na swoim śmigłowcu dwucylindrowy silnik spalinowy Anzani o mocy 2,5 KM. Z powodu braku chłodzenia i małej mocy silnik przegrzewał się, a uniesienie człowieka wciąż nie było możliwe. Śmigłowiec ten nie miał ponadto przyrządów sterowniczych. Po tym niepowodzeniu Tański zaprzestał prób ze śmigłowcem, który w 1934 został również przekazany do zbiorów Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie i tam uległ zniszczeniu podczas powstania warszawskiego, kiedy muzeum spłonęło[9].

Wynalazki

Replika lotni Czesława Tańskiego w Muzeum Techniki w Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie zbudowana przez Pawła Zołotowa
  • Lotnia Tańskiego – skonstruowany w 1895 roku szybowiec o 7 metrach kwadratowych powierzchni skrzydeł oraz masie 18 kilogramów[6],
  • Łątka – zaprojektowany w 1909 samolot o jednopłatowej konstrukcji, napędzanej trzycylindrowym silnikiem o mocy 25 KM. Posiadała elastyczne, skrętne końcówki płatów i usterzenia poziomego, pełniące rolę powierzchni sterowych; w celu sterowania płaty były ponadto zamocowane obrotowo na dźwigarach. Płat miał konstrukcję naśladującą skrzydła owadów. Samolot był budowany w hangarach „Awiaty” i został ukończony w 1911, lecz podczas prób oblotu na Polu Mokotowskim nie wzniósł się od ziemi z powodu zbyt dużej masy i słabego silnika[10].
  • Śrubowiec – prototyp śmigłowca zbudowany w 1907 roku.

Odznaczenia

Upamiętnienie

W 1957 roku Aeroklub Polski ustanowił medal im. Czesława Tańskiego, przyznawany za najwybitniejsze osiągnięcia w szybownictwie w Polsce.

15 kwietnia 1978 r. został wyemitowany znaczek pocztowy z serii „Lotnictwo polskie” przedstawiający portret Czesława Tańskiego, pioniera lotnictwa polskiego, konstruktora pierwszej lotni (1896).

Od 1980 roku jest patronem Liceum Ogólnokształcącego w Puszczy Mariańskiej[4]. Imieniem Czesław Tańskiego nazwane zostały także: Szkoła Szybowcowa w Fordonie k. Bydgoszczy, szkoła podstawowa w Janowie Podlaskim oraz ulice w Warszawie, Gdańsku i Krakowie.

Przypisy

  1. Janusz Meissner: Polish Wings Over Europe. London: Atlantis Publishing Company, Limited,, 1943.
  2. a b c d Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 312. [dostęp 2021-11-17].
  3. a b c Lucyna Smoleńska, Mieczysław Sroka: Wielcy znani i nieznani, rozdz. „Polski Ikar (1863-1942)”. Warszawa: Wydawnictwo Radia i Telewizji, 1988, s. 166-172.
  4. a b Liceum Ogólnokształcące im. Czesława Tańskiego w Puszczy Mariańskiej, lopuszcza.edupage.org [dostęp 2017-11-22] (pol.).
  5. I. Królewska Akademia Sztuk Pięknych..., [w:] H. Stępień, M. Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828–1914 (materiały źródłowe), wyd. II, Kraków: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Chors, 1994, s. 13, ISBN 83-903086-1-4.
  6. a b c Bolesław Orłowski: Nie tylko szablą i piórem. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1985, s. 212-213. ISBN 83-206-0509-1.
  7. Praca zbiorowa: Oxford - Wielka Historia Świata. Średniowiecze. Bizancjum - Wyprawy krzyżowe. T. 18. Poznań: Polskie Media Amer.Com, 2007, s. 83. ISBN 978-83-7425-698-8.
  8. Orłowski 1979 ↓, s. 358.
  9. Stanisław Januszewski: Tajne wynalazki lotnicze Polaków - Rosja 1870–1917. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 1998, s. 123. ISBN 83-7085-328-5.
  10. Czesław Zbierański: O narodzinach polskiego lotnictwa, [w:] „Pierwsze skrzydła”, oprac. Eugeniusz Banaszczyk. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960, s. 32. OCLC 823598416.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Czeslaw Tanski.jpg
Czesław Tański podczas prób szybowca własnej konstrukcji
Replika lotni Czesława Tańskiego w Muzeum Techniki w Warszawie.JPG
Autor: Mateusz Opasiński, Licencja: CC BY-SA 3.0
Replika lotni Czesława Tańskiego w Muzeum Techniki w Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie (replica Tanski Lotnia
Obraz Czesława Tańskiego.jpg
Kobieta w wiklinowym fotelu, obraz Czesława Tańskiego
Czesław Tański - Studium do obrazu "Nasi malarze bataliści".jpg
Szkic do obrazu przedstawiającego polskich malarzy scen batalistycznych, tworzących od końca XVIII do lat 20. XX wieku. Na obrazie przedstawieni są m.in.: Aleksander Orłowski (we wschodnim stroju), January Suchodolski, Piotr Michałowski (obaj w mundurach napoleońskich), Józef Brandt (w stroju Kozaka), Maksymilian Gierymski (w rokokowym kostiumie nawiązującym do przedstawianych przez malarza scen polowań), Juliusz Kossak, Józef Chełmoński (powożący zaprzęgiem), Alfred Wierusz Kowalski, Wojciech Kossak. Wizerunek samego autora, Czesława Tańskiego, widnieje w lewym dolnym rogu obrazu, w pozie obserwatora kawalkady. Na dole obrazu biegnie napis z nazwiskami przedstawionych malarzy: J. CHEŁMOŃSKI; J. KOTOWSKI; W. KOSSAK; J. ROSEN; J. RYSZKIEWICZ; A.W. KOWALSKI; S. MASŁOWSKI; J. BRANT [sic!]; St. WOLSKI; H. PILLATI; J. KOSSAK; J. BRODOWSKI; M. GIERYMSKI; P. MICHAŁOWSKI; J. SUCHODOLSKI; A. ORŁOWSKI.
Tański Czesław.jpg
Czesław Tański