Czesław Wawrosz

Czesław Wawrosz

szeregowy piechoty (przed degradacją kapitan)
Data i miejsce urodzenia	8 kwietnia 1895 Jaworów
Data i miejsce śmierci	6 lipca 1940 Gruszka
Przebieg służby
Lata służby	1914–1928
Siły zbrojne	C. K. Armia, Wojsko Polskie
Jednostki	10 Pułk Piechoty (austro-węgierski), 10 Pułk Piechoty WP, 37 Pułk Piechoty, 38 Pułk Piechoty Strzelców Lwowskich, 78 Pułk Piechoty
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna polsko-ukraińska, wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa
Odznaczenia

Czesław Wawrosz^[a] (ur. 8 kwietnia 1895 w Jaworowie, zm. 6 lipca 1940 na górze Gruszka) – polski wojskowy, uczestnik czterech wojen, kawaler Orderu Virtuti Militari, zdegradowany w 1930 kapitan piechoty Wojska Polskiego II RP, ziemianin, przedsiębiorca, ofiara egzekucji na górze Gruszka.

Pomnik u podnóża góry Gruszka

Mogiła zbiorowa i pomnik na Cmentarzu Centralnym w Sanoku

Upamiętnienie na Mauzoleum w Sanoku

Życiorys

Czesław Wawrosz urodził się 8 kwietnia 1895^[1][2][3] w Jaworowie^[4] jako syn Rudolfa i Heleny z domu Soerger^{[5][6][3][7][8]}.

Podczas I wojny światowej służył w szeregach C. K. Armii^[4]. Został mianowany chorążym (kadetem) w rezerwie piechoty z dniem 1 maja 1915^[9], a następnie zweryfikowany w stopniu chorążego w rezerwie piechoty z dniem 1 sierpnia 1915^[10]. Jesienią 1915 jako chorąży rezerwy 5 kompanii 10 pułku piechoty został wzięty do niewoli^[11][12]. Według informacji z początku stycznia 1918 był w niewoli rosyjskiej w Bobrowie (gubernia woroneska)^[13]. W 1917, 1918 formalnie był przydzielony nadal do 10 pułku piechoty^[14][15][b].

U kresu wojny od 1 listopada 1918 służył w Wojsku Polskim^[4]. Dekretem Naczelnego Wodza Wojsk Polskich z 7 maja 1919 jako były żołnierz armii austro-węgierskiej został przyjęty do Wojska Polskiego z zatwierdzeniem posiadanego stopnia podporucznika ze starszeństwem od 1 sierpnia 1916 i z zaliczeniem do I Rezerwy Armii, z jednoczesnym powołaniem do służby czynnej na czas wojny aż do demobilizacji^[16][17]. Następczym rozkazem Ministra Spraw Wewnętrznych otrzymał przydział do 10 pułku piechoty z dniem 28 lutego 1919^[18]. Brał udział w wojnie polsko-ukraińskiej 1918–1919 i wojnie polsko-bolszewickiej 1919–1920^[4] w szeregach 37 pułku piechoty w stopniu porucznika^[19]. W czerwcu 1920 dowodzona przez niego 9 kompania III batalionu (kierowanego przez kpt. Mieczysława Jusa) rozbiła siły nieprzyjaciela pod Wielkim Stachowem^[20]. Za swoje czyny wojenne Wawrosz w 1921 otrzymał Order Virtuti Militari (nr 3685)^[21][22]. W Wojsku Polskim służył czynnie do 13 września 1921 na rozkaz generała Malczewskiego^[4]. Następnie był porucznikiem rezerwy^[23]. 15 sierpnia 1924 został awansowany na stopień kapitana w Korpusie Oficerów Piechoty ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919^[24][25]. W 1923 był przydzielony jako oficer rezerwowy do 38 pułku piechoty Strzelców Lwowskich w garnizonie Przemyśl^[26], a w 1924 jako oficer rezerwowy zatrzymany w służbie czynnej do 78 pułku piechoty w garnizonie Baranowicze^[27]. W 1928 był zweryfikowany w stopniu kapitana na liście starszeństwa oficerów piechoty z dniem 1 grudnia 1924 z lokatą 3^[28] i wówczas był oficerem 78 pułku piechoty^[29].

W latach 20. wraz z Antonim Kozłowskim prowadził restaurację, zlokalizowaną na rynku w Lesku^[30]. Jako oficer rezerwy w pierwszej połowie lat 20. zamieszkiwał w Myczkowie i był dzierżawcą dóbr^[4]. W tychże latach jego matka, Helena Soerger wydzierżawiła obszar swojego majątku w Myczkowie porucznikowi rezerwy Tadeuszowi Jakubowskiemu^[8]. Z powodu powtarzających się kłótni i negatywnego zachowania dzierżawcy wobec wydzierżawiającej i miejscowych osób, umowa dzierżawy została rozwiązana^[8]. Następnie dobra ziemskie o powierzchni 400 morgów odkupił od matki Czesław Wawrosz^[8]. Pomimo wezwań właściciela, T. Jakubowski pozostawał w majątku^[8]. 14 października 1929 ponownie miał odmówić opuszczenia majątku, a ponadto w obecności przybyłego wójta miał znieważyć Czesława Wawrosza^[8]. W odpowiedzi na to Wawrosz zastrzelił Jakubowskiego z broni palnej^[8]. W czasie zdarzenia Czesław Wawrosz pozostawał oficerem 78 pułku piechoty^[8].

W myśl art. 453 k. k. został oskarżony o morderstwo Tadeusza Jakubowskiego^[8]. Rozprawa przed Wojskowym Sądem Okręgowym w Przemyślu toczyła się od 27 października 1930^[8][31]. Jako świadkowie zeznawali przed sądem sędzia Buczacki z Leska (będący wcześniej arbitrem w sądzie polubownym między Wawroszem a Jakubowskim), który potwierdził zamiar zabitego porucznika pozostania przy dzierżawie oraz kpt. taborów Alfred Tatarka, który był jednym z sekundantów w sprawie obu skonfliktowanych oficerów i potwierdził obawy Jakubowskiego w związku z faktem noszenia przy sobie rewolweru przez Wawrosza^[19]. Podczas rozprawy został odczytany list adwokata Seinfelda ze Stanisławowa, według którego podczas wojny w 1919 Wawrosz jako porucznik 37 pułku piechoty miał zmuszać sklepikarza Pinkasa Klara z Chryplina do oddania gotówki i wykopania grobu, skazać go na 25 plag oraz na karę śmierci; zaś po imitowanym akcie rozstrzelania ślepymi nabojami (uprzednio zmuszono ofiarę do wykopania sobie grobu) przez 14 żołnierzy skazany wykupił się kwotą 8 tys. koron, które Wawrosz miał zabrać od niego jako pożyczka wojenna^[19]. W odpowiedzi na te zarzuty, podniesione podczas procesu w 1930, zaskoczony nimi Wawrosz oświadczył przed sądem, że sprawa ta została już wcześniej zbadana przez sąd wojskowy i został on uwolniony od zarzutów^[19]. Po czterodniowej rozprawie w dniu 3 listopada 1930 o godz. 22 WSO w Przemyślu wydał wyrok, w myśl którego Czesław Wawrosz został uznany winnym popełnienia zabójstwa umyślnego, spowodowanego ciężką zniewagą ze strony poszkodowanego Tadeusza Jakubowskiego, i skazany na karę jednego roku i dwóch miesięcy więzienia zastępującego dom poprawy, pozbawienie stopnia oficerskiego i wydalenie z korpusu oficerskiego^[31][32][33]. Do wymiary kary zaliczono skazanemu 12 miesięcy aresztu śledczego, biegnącego od 15 października 1929^[31][32]. Po wydaniu wyroku Wawrosz zastrzegł sobie trzy dni do namysłu^[31].

Czesław Wawrosz był właścicielem dworu w Myczkowie do 1940^{[1][7][34][35][36]}. W tym czasie stworzył tam pensjonat „Dwór na Bercu” stanowiący ośrodek wczasowy i sanatorium^[37], pierwszy tego rodzaju ośrodek w Bieszczadach, a ponadto infrastrukturę dla letników (korty tenisowe, zaporę wodną, ścieżki rekreacyjne). Poza tym dzierżawił pensjonat w Żukowie i był właścicielem restauracji w Krakowie. W latach 30. był członkiem sanockiego koła Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego^[38], w ramach którego zasiadał w zarządzie i działał w komisji letniskowo-gospodarczej^[39].

Po wybuchu II wojny światowej w 1939 i kampanii wrześniowej zaangażował się w działalność konspiracyjną^[40]. Został organizatorem transgranicznej siatki przerzutowej żołnierzy Wojska Polskiego. Wskutek prowadzonego przez Niemców śledztwa i dokonanej prowokacji organizator trasy kurierskiej Józef Rec dokonał nieświadomie dekonspiracji, wskutek czego Wawrosz został aresztowany przez Gestapo w Huzelach i 18 marca 1940 o godz. 17:20 osadzony w więzieniu w Sanoku^{[3][41][1][35]}. W dniu 5 lipca 1940 wyrokiem niemieckiego sądu specjalnego (Sondergericht) w siedzibie przy sanockim więzieniu został skazany na karę śmierci^[42]. Nad ranem 6 lipca 1940 wraz z grupą więźniów został wywieziony z Sanoka i rozstrzelany w lesie na stoku góry Gruszka nieopodal Tarnawy Dolnej^{[43][44][45][2][46][47]}. Egzekucję wykonał 45 Batalion Policyjny stacjonujący w Rzeszowie^[48].

Dwór Czesława Wawrosza w Myczkowie uległ zniszczeniu podczas II wojny światowej^[49].

Upamiętnienie

Po wojnie w 1947 szczątki ofiar egzekucji na Gruszce zostały ekshumowane i złożone w mogile zbiorowej na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku^[50]. W jej miejscu powstał pomnik, na którym umieszczono tablicę z inskrypcją: Męczennikom za wolność i demokrację. Mogiła zbiorowa Polaków zamordowanych bestialsko przez zbirów hitlerowskich w czasie okupacji powiatu sanockiego od września 1939 r. do czerwca 1944 r. Cześć waszej pamięci., na którego postumencie znajduje się rzeźba Sokoła autorstwa Stanisława Jana Piątkiewicza^[51][52][53], w 2013 przy pomniku umieszczono dwie tablice z listą zamordowanych na górze Gruszka^[54][55] (wśród 112 wymienionych ofiar został podany Czesław Wawrosz). U podnóża wzniesienia Gruszka znajduje się zbiorowa mogiła ofiar egzekucji w formie ziemnego kurhanu, na którym w 1961 ustanowiono upamiętniający zbrodnię obelisk^[56]. W 1962 Czesław Wawrosz został upamiętniony wśród innych osób wymienionych na jednej z tablic Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej na obecnym Cmentarzu Centralnym w Sanoku.

W ramach obchodów 75. rocznicy egzekucji na Gruszce podczas sesji popularnonaukowej, zorganizowanej przez Muzeum Historyczne w Sanoku w dniu 23 czerwca 2015 Stanisław Drozd z Muzeum Kultury Bojków w Myczkowie wygłosił referat pt. Czesław Wawrosz – zapomniany bohater^[57].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Adolf Kozubal: Zarys historji wojennej 37-go pułku piechoty Ziemi Łęczyckiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.