Czesław Zajączkowski (podporucznik)

Czesław Zajączkowski
Ragner, Ragnar
podporucznik[1] podporucznik[1]
Data i miejsce urodzenia

1917
Wilno

Data śmierci

3 grudnia 1944

Przebieg służby
Siły zbrojne

Orzełek II RP.svg Wojsko Polskie
AK Armia Krajowa

Stanowiska

szef łączności Obwód Lida AK, dowódca IV batalionu 77 Pułku Piechoty AK

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa:

działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari

Czesław Zajączkowski, ps. „Ragner”, „Ragnar” (ur. w 1917 roku w Orszy[2][3], zm. 3 grudnia 1944 roku) – podporucznik Armii Krajowej.

Życiorys

Przedwojenny urzędnik z Lidy. Ukończył Szkołę Podchorążych Łączności w Zegrzu. W kampanii wrześniowej 1939 roku walczył jako plutonowy podchorąży w kompanii łączności 19 Dywizji Piechoty.

W konspiracji był szefem łączności obwodu AK Lida w Okręgu Nowogródzkim. W lutym 1943 r. uzyskał zezwolenie od komendanta okręgu na utworzenie oddziału partyzanckiego. W końcu marca 1943 na terenie kolonii Falkowicze (południowe tereny powiatu Lida, placówka 311) zorganizowany został pod jego dowództwem 4-osobowy patrol samoobrony. Jego zadaniem była przede wszystkim obrona ludności cywilnej przed napadami rabunkowymi partyzantki sowieckiej. 16 maja1943 r. nastąpiło utworzenie oddziału, który otrzymał nazwę: oddział partyzancki (OP) 312.

W połowie 1943 r. OP 312 wraz z dwoma innymi oddziałami wszedł w skład Zgrupowania Nadniemeńskiego. W drugiej dekadzie lipca 1943 roku zgrupowanie zagrożone niemiecką akcją antypartyzancką wycofało się na północ pod Wilno, a następnie do Puszczy Rudnickiej, staczając podczas przemarszu szereg walk i potyczek z oddziałami niemieckimi i sowieckimi. W lutym 1944 r. oddział przemianowano na IV Batalion 77 pułku piechoty Armii Krajowej Okręgu Nowogródzkiego – „Nów”. Oddział „Ragnera”, osiągnął w tym czasie stan ok. 300 żołnierzy. Por. „Ragner” walczył zarówno z armią niemiecką, jak i z partyzantką sowiecką, tym samym powstrzymując jej napór na linii Niemna. 11 czerwca 1943 Oddział 312 zlikwidował grupę sowieckich partyzantów z Brygady Leninowskiej rabującą chutor Bojary Smołeckie (Sowieci stracili 16 zabitych i 1 ciężko rannego). 29 czerwca 1943 w chutorze Pacuki zaatakował kompanię pacyfikacyjną sowieckiego Oddziału im. Woroszyłowa (straty sowieckie wyniosły 9 zabitych i 3 rannych)[4]. 23 lipca 1943 we wsi Piaskowice stoczył potyczkę z oddziałem im. Woroszyłowa (z Brygady im. Kirowa) tracąc 6 zabitych[5]. 19 listopada 1943 wraz z dwoma innymi oddziałami AK (ppor. Jana Wasiewicza „Lwa” i ppor. Stanisława Karolkiewicza „Szczęsnego”) wziął udział w bitwie we wsi Buciły nad Niemnem z częścią sowieckiego Zgrupowania Białostockiego gen. Filipa Kapusty (700-800 ludzi)[6].

Największą operacją wojskową, w której uczestniczył batalion Zajączkowskiego w pierwszej połowie 1944 r., była bitwa ze zgrupowaniem sowieckim pod Olchówką 18 maja. W wyniku walk oddziały AK straciły 23 zabitych. Był to też jedyny wypadek, kiedy nie udało się „Ragnarowi” zabrać z pola bitwy swoich poległych.

Następnym zadaniem, któremu przyszło sprostać IV batalionowi 77. pp AK była operacja „Ostra Brama”. Wymarsz pod Wilno nastąpił 4 lub 5 lipca. Po drodze stoczono kilka potyczek z oddziałami niemieckimi. 7 lipca batalion został otoczony przez frontowe jednostki sowieckie.

Po rozbrojeniu oddziałów AK „Ragnar” wraz z kilkoma partyzantami powrócił na tereny Lidy. W sierpniu 1944 r. nawiązał z nim kontakt nowy komendant Podokręgu Nowogródek mjr Maciej Kalenkiewicz „Kotwicz”, nakazując mu, by wznowił działania partyzanckie jako dowódca Zgrupowania Południowego. Z wielką determinacją, pomimo niespotykanej skali represji ze strony sowieckiego okupanta, Zajączkowski prowadził akcję organizacyjną i wojskową. W pierwszej kolejności likwidowano agentów NKWD, aktywistów komunistycznych, atakowano mniejsze placówki sowieckie. W dniu 3 września 1944 r. ppor. „Ragner” wystosował ultimatum do władz sowieckich w Lidzie, ostrzegając je, że w razie kontynuowania eksterminacyjnej polityki wobec Polaków, oddziały AK zastosują odwet[7]. Oddziały Zgrupowania „Południe” przeprowadziły we wrześniu 1944 r. łącznie 12 akcji dywersyjnych, wykolejając 2 pociągi, wysadzając 2 mosty i uszkadzając w 8 miejscach tory kolejowe.

Jesienią 1944 r. dowodzone przez ppor. „Ragnera” siły partyzanckie i konspiracyjne Zgrupowania „Południe” były najpoważniejszym przeciwnikiem okupacyjnych władz sowieckich na Nowogródczyźnie. Według raportów sowieckich miały one przeprowadzić 86 „aktów terrorystycznych”, 6 dywersji i 24 „inne napady zbrojne”. Zajączkowski nazywany był przez Sowietów „czortem w okularach”.

W piątek, 1 grudnia 1944 r., oddziały Wojsk Wewnętrznych NKWD przystąpiły do likwidacji polskiego oddziału „Ragnara”. Do akcji wyznaczono 1410 ludzi. Jednostki radzieckie uzbrojone były w 3 czołgi, 8 ciężkich karabinów maszynowych, 58 ręcznych karabinów maszynowych, 100 automatów, 140 rewolwerów i 1110 karabinów. Transport zabezpieczało 25 samochodów. 3 grudnia trzy pierścienie żołnierzy NKWD otoczyły jego niespełna 30-osobowy oddział. W potyczce zginęło 7 partyzantów, w tym Czesław Zajączkowski oraz jego młodszy brat Leon „Drzewica” Zajączkowski. Reszta oddziału przebiła się z okrążenia.

Miejsce pochówku Czesława Zajączkowskiego „Ragnera” pozostaje do dzisiaj nieznane[8].

Odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy. Do dnia dzisiejszego odbywają się zjazdy byłych żołnierzy Oddziału Nr 312 por. „Ragnera” – IV/ 77 pułku piechoty AK.

Przypisy

  1. Likwidacja ppor. Czesława Zajączkowskiego „Ragnera” przez Wojska Wewnętrzne Białoruskiego Okręgu NKWD. [dostęp 2016-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-07)].
  2. Kazimierz Krajewski, Czesław Zajączkowski „Ragner” 1917-1944, Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddział w Szczecinie, Szczecin 2021, s. 4.
  3. Rafał Sierchuła, Za kordonem był „Ragner”, w: Dla Niepodległej Żołnierze Wyklęci 1944–1963, pod redakcją Dariusza Piotra Kucharskiego i Rafała Sierchuły, Poznań 2015, s. 30-31.
  4. Zygmunt Boradyn, Niemen rzeka niezgody. Polsko-sowiecka wojna partyzancka na Nowogródczyźnie 1943-1944, Warszawa 1999, s. 246-247.
  5. Tamże.
  6. Tamże, s. 250.
  7. Komendant Garnizonu Okupacyjnych Wojsk w m. Lida Naczelnik NKWD m. Lida Przewodniczący Miejskiego Komitetu Wykonawczego miasta Lida
    W odpowiedzi na nieprzerwane aresztowania bezbronnej ludności cywilnej i zwierzęce zabijanie żołnierzy AK, zawiadamiam was, że oddziały AK będą odpowiadały siłą. Od 4.9.44 r. do 7.9.44 r. zatrzymamy ruch na kolei. Jeżeli okupacyjne władze sowieckie będą stosować terror wobec bezbronnej ludności, oddziały AK przystąpią do działań odwetowych i każdy sowiecki aktywista i żołnierz uważany będzie za bandytę.
    Komendant Zgrupowania Batalionów Nadniemeńskich”.
  8. Żołnierze wyklęci, Zapomniani Bohaterowie.

Bibliografia

  • Zygmunt Boradyn, Niemen rzeka niezgody. Polsko-sowiecka wojna partyzancka na Nowogródczyźnie 1943-1994, Warszawa 1999.
  • Jerzy Ślaski, Polska Walcząca t. III, Warszawa 1999.
  • Bohdan Urbankowski, Antysowieckie powstania. Polska, w: Encyklopedia Białych Plam t. I, Radom 2000.
  • Rafał Sierchuła (IPN Poznań): Sylwetki niezłomnych. [dostęp 2009-05-11]. (pol.).
  • Cziort w oczkach. [dostęp 2009-05-11]. (pol.).

Media użyte na tej stronie

Orzełek II RP.svg
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Orzełek Wojsk Lądowych II RP
Kotwica symbol.svg
Autor: Liftarn, Licencja: CC BY-SA 2.5
Kotwica symbol
PL Epolet ppor.svg
Naramiennik podporucznika Wojska Polskiego (1919-39).