Cziru tybetańskie

Cziru tybetańskie
Pantholops hodgsonii[1]
(Abel, 1826)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

Cetartiodactyla

Podrząd

przeżuwacze

Infrarząd

Pecora

Rodzina

wołowate

Podrodzina

antylopy

Plemię

koziorożce

Rodzaj

Pantholops
Hodgson, 1834

Gatunek

cziru tybetańskie

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
Status iucn3.1 NT pl.svg
Zasięg występowania

Cziru tybetańskie[3], dawniej: cziru[4] (Pantholops hodgsonii) – gatunek koziorożca z rodziny wołowatych, jedyny przedstawiciel rodzaju cziru (Pantholops) Hodgson, 1834.

Zasięg występowania i biotop

Cziru tybetańskie jest endemitem Wyżyny Tybetańskiej. Występuje na wysokościach 3700–6000 m n.p.m. Dawniej zasięg jego występowania rozciągał się po Nepal.

Charakterystyka

Długość ciała 120–130 cm, wysokość w kłębie 80–100 cm, masa 26–40 kg. Przy nozdrzach występuje workowate wydęcie, które jest prawdopodobnie związane z wydawaniem głosu. Występujące tylko u samców długie, smukłe rogi z poprzecznymi zgrubieniami są wygięte w kształcie litery S. Rogi osiągają długość do 70 cm.

Cziru tybetańskie jest gatunkiem stadnym. Liczebność i struktura stad jest zmienna – od 5 do 1000 osobników – i związana z sezonowymi wędrówkami. Samce są samotnikami dołączającymi do stad samic tylko w okresie godowym. Maksymalna długość życia cziru na wolności wynosi prawdopodobnie ok. 10–15 lat[5]. Jest wyjątkowo płochliwy z natury. Aktywny głównie o poranku i zmroku. Wypoczywa w wykopanych przez siebie jamach głębokich na 30 cm, chroniącymi przed zimnym wiatrem. Głównymi drapieżnikami są wilki i niedźwiedzie[5].

Rozmnażanie

Osiąga dojrzałość płciową po 1,5–2,5 roku. Okres godowy przypada na przełom listopada i grudnia. Samce choć nie tworzą terytoriów, gromadzą wokół siebie harem samic, którego zaciekle bronią. Wskutek zaciekłych walk wiele z nich pada od zadanych przez smukłe rogi ran. Po ciąży trwającej około 180 dni na świat przychodzi 1 czasem 2 młodych, zwykle w kwietniu lub maju. Młode wstają już po 15 minutach, a po godzinie od narodzenia są w stanie podążać za matką. Rosną wyjątkowo gwałtownie. Już po 15 miesiącach młody samiec osiąga rozmiar dorosłej samiczki[5]. Połowa młodych ginie w okresie pierwszych dwóch miesięcy ich życia, a 2/3 – przed osiągnięciem drugiego roku życia, czyli przed osiągnięciem dojrzałości płciowej.

Zagrożenia i ochrona

Dawniej był to gatunek bardzo liczny, nawet rzędu miliona osobników. Populacja cziru jest zagrożona na skutek utraty siedlisk oraz nielegalnych polowań. Z sierści cziru pozyskiwana jest wełna shahtoosh, charakteryzująca się wyjątkową miękkością. Wyroby z tej wełny osiągają wysokie ceny na rynkach wielu krajów. Oprócz wełny z cziru pozyskiwane są rogi i mięso. W latach 80. i 90. XX wieku liczebność spadła do 65–72,5 tys. sztuk. Dzięki skutecznej ochronie gatunku populacja cziru wzrosła, obecnie (2016) szacuje się, że żyje 100–150 tys. osobników. Cziru jest uznawane za gatunek bliski zagrożenia, w latach 2000–2016 było uznawane za gatunek zagrożony wyginięciem[2].

Cziru jest objęty konwencją waszyngtońską CITES (załącznik I)[6].

Przypisy

  1. Pantholops hodgsonii, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. a b Pantholops hodgsonii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  3. Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk, 2015, s. 297. ISBN 978-83-88147-15-9.
  4. Zygmunt Kraczkiewicz: SSAKI. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne – Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
  5. a b c José R. Castelló, Bovids of the world : antelopes, gazelles, cattle, goats, sheep, and relatives, Princeton 2016, ISBN 978-1-4008-8065-2, OCLC 933295477 [dostęp 2022-02-01].
  6. Appendices I, II and III of CITES (ang.). cites.org, 12 czerwca 2013. [dostęp 2013-06-28].

Bibliografia

  • Halina Komosińska, Elżbieta Podsiadło: Ssaki kopytne : przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 257–258. ISBN 83-01-13806-8.
  • Rebitzke, J. 2002: Pantholops hodgsonii (ang.). (On-line), Animal Diversity Web. [dostęp 2008-02-27].
  • Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Pantholops hodgsonii. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 12 stycznia 2009]

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 NT pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Atilope du Tibet.png
Autor: 6-A04-W96-K38-S41-V38, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tibetan antelope or Chiru (Pantholops hodgsonii) on the Changtang
Pantholops hodgsonii distribution.png
(c) IUCN Red List of Threatened Species, species assessors and the authors of the spatial data., CC BY-SA 3.0
geographic distribution of Pantholops hodgsonii