Czorsztyn
| Artykuł | 49°26′13″N 20°19′35″E |
|---|---|
| - błąd | 39 m |
| WD | 49°26'8.84"N, 20°19'20.93"E |
| - błąd | 1 m |
| Odległość | 328 m |
| wieś | |
 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) | 407[1] |
| Strefa numeracyjna | 18 |
| Kod pocztowy | 34-440[2] |
| Tablice rejestracyjne | KNT |
| SIMC | 0422570 |
Położenie na mapie gminy Czorsztyn _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Czorsztyn") | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego  | |
 49°26′13″N 20°19′35″E/49,436944 20,326389 | |
| Strona internetowa | |
Czorsztyn – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Czorsztyn. Położona jest na wschodnim skraju Kotliny Orawsko-Nowotarskiej, na pograniczu Pienin i Gorców nad Zbiornikiem Czorsztyńskim. Obecny Czorsztyn był do momentu powstania zbiornika retencyjnego znany jako Czorsztyn Nadzamcze. Sama wieś Czorsztyn mieściła się u podnóża Zamku Czorsztyńskiego. Część Czorsztyna mieszcząca m.in. siedzibę władz gminy Czorsztyn, znajdowała się w bezpośrednim sąsiedztwie skrzyżowania znajdującego się ok. 1,5 km od wsi Czorsztyn, w kierunku Nowego Targu.
Miejscowość turystyczna i wypoczynkowa z rozwiniętą infrastrukturą turystyczną: baza noclegowa, przystań statków spacerowych, znakowany szlak turystyczny.
Historia
Wieś Czorsztyn (dawny niem. Zornsteyn (1395), Schorstein (1777) kamień gniewu[3]), lokowana była na początku XIII wieku podobnie jak pobliski Grywałd, Dursztyn, Frydman, Falsztyn, Rychwałd i inne przez osadników niemieckich sprowadzanych przez króla węgierskiego Andrzeja II.
W roku 1246 właścicielem zamku w Czorsztynie był Piotr Wydżga, szlachcic ziemi krakowskiej herbu Janina, następnie krzyżowiec, był on również właścicielem zamku Rytra, Łącka oraz zamku Lemiasz.
W okresie panowania króla Kazimierza III Wielkiego zamek ten został obwarowany murami.
Od XV wieku starostwo (m.in. własność Zawiszy Czarnego). Zamek spalony w 1433 r. przez husytów, następnie odbudowany. W 1651 ośrodek powstania chłopskiego Kostki Napierskiego, w latach 1768–1782 punkt oporu konfederatów barskich. Powolna degradacja zamku od pożaru w 1792 r.[4]
Po zaborach Czorsztyn należał do Cesarstwa Austrii[5]. W 1819 roku wieś zakupił od skarbu Austrii Jan Maksymilian Drohojowski, którego rodzina zbudowała domy dla letników w XIX wieku[5]. Stanisław Drohojowski na początku XX wieku zainicjował stworzenie letniska w części znajdującej się dziś nad wodą, w Nadzamczu[5]. W okresie budowy zbiornika część zabytkowej zabudowy przeniesiono do skansenu na półwyspie Stylchyn[5].
W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Czorsztyn”[6]. W 1932 roku Wanda Kossecka założyła w Czorsztynie pracownię, w której uczyła lokalne tkaczki tkania kilimów i gobelinów. Był to pierwszy warsztat, w którym tkano kilimy na Podhalu. Po wojnie pracownia została włączona do Cepelii, tworząc prace na eksport[7].
1 września 1939 r. Czorsztyna przed wkraczającymi wojskami słowackimi bronił pluton z batalionu KOP „Żytyń”, który wobec przewagi wroga musiał tego samego dnia wycofać się.[8]
W latach 1954-1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Czorsztyn. W 1973 reaktywowano gminę Czorsztyn. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie nowosądeckim. W tym okresie został rozpoczęty i ostatecznie zrealizowany plan budowy zbiornika retencyjnego znanego obecnie jako Jezioro Czorsztyńskie[9] (Zbiornik Czorsztyński). Powstanie owego zbiornika zamknęło historię starego Czorsztyna mieszczącego się u podnóża Zamku Czorsztyńskiego oraz rozpoczęło historię nowego Czorsztyna powstałego z rozbudowy Czorsztyna Nadzamcze.
W latach 80. XX w. dzięki inicjatywie proboszcza z Maniów, ks. prałata Antoniego Siudy i zaangażowaniu ludności zbudowano kościół pw. Matki Boskiej Fatimskiej poświęcony w 1992 przez arcybiskupa krakowskiego, ks. kardynała Franciszka Macharskiego. Świątynia znajduje się przy ul. Jana Pawła II[10]. Wyposażenie pochodzi z kościoła w Starych Maniowach (pod zalewem)[11].
W miejscowości funkcjonuje rzymskokatolicki rektorat NMP Fatimskiej[12].
Zabytki
- ruiny gotyckiego zamku z XIV wieku w granicach rezerwatu krajobrazowego
- kaplica z przełomu XVIII i XIX wieku.
Folklor
Okolica podhalańska posiada wyraźnie wyodrębnioną autentyczną i żywą kulturę lokalną, na którą składa się folklor góralski; m.in. gwara podhalańska, będąca dobrze rozpoznawalna w Polsce. Charakterystyka folkloru widoczna jest dodatkowo w kuchni, rękodziele ludowym, a także muzyce, tańcu i oryginalnym stroju podhalańskim.
Pod koniec lat 90. XX wieku na półwyspie Stylchyn urządzono kompleks skansenowo-turystyczny Osada Czorsztyn.
Przypisy
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych, Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 203 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Maria Malec. Słownik nazw geograficznych Polski. 2003. WN PWN. ISBN 83-01-13857-2.
- ↑ Rafał Monita: Jezioro Czorsztyńskie. Kraków: 2017. ISBN 978-83-65686-11-4.
- ↑ a b c d Monita 2017 ↓.
- ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 28. ISBN 83-87424-77-3.
- ↑ Wanda Gentil-Tippenhauer, Wanda Kossecka (1893-1955), „Polska Sztuka Ludowa”, 11 (3), 1957, s. 191–192.
- ↑ Słowacki udział w wojnie. Okupacja polskiego Spiszu i Orawy, Przystanek Historia [dostęp 2022-09-09] (pol.).
- ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych (KSNG) „Wykaz nazw wód stojących” (hydronimy2.pdf 1,8MB).
- ↑ Położenie kościoła.
- ↑ Historia kościoła.
- ↑ Rektorat.
Linki zewnętrzne
- Czorsztyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 869., s. 869–873.
- Czorsztyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 378.
- Zdjęcia z Pienin i Czorsztyna. top.turystyka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-26)].
- Historia Żydów w Czorsztynie na portalu Wirtualny Sztetl
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
- N: 50.59 N
- S: 49.07 N
- W: 18.92 E
- E: 21.55 E
