Czyżyny

Czyżyny

Państwo	Polska
Miasto	Kraków
Poprzednia nazwa	Dzielnica XLIV Czyżyny
Położenie na mapie Krakowa Czyżyny
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Czyżyny
Położenie na mapie województwa małopolskiego Czyżyny
50°04′19″N 20°00′34″E/50,071944 20,009444

Czyżyny – obszar Krakowa wchodzący w skład Dzielnicy XIV Czyżyny, dawna wieś.

Na terenie Czyżyn znajdują się bloki mieszkalne wielorodzinne 5-15-kondygnacyjne wraz z infrastrukturą społeczną (przedszkole, szkoła, plac zabaw, przychodnie lekarska, park), jak i Muzeum Lotnictwa Polskiego z czynnym od 2003 r. lądowiskiem Kraków-Czyżyny z betonową drogą startową o wymiarach 720 × 60 m, które powstało na byłym lotnisku Kraków-Rakowice-Czyżyny.

Historia

Wieś Czyżyny była własnością książęcą. Od połowy XIII wieku należała do mogilskiego zakonu Cystersów. Lokowana na prawie niemieckim w 1294 przez Wacława II. Lokację potwierdził Kazimierz Wielki w 1336^[1]. Ze wzmianek XIV-wiecznych wiadomo o moście nad prądnickimi bagnami i karczmie na terenie Czyżyn. Wieś duchowna Czerzyny, własność Opactwa Cystersów w Mogile, położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie proszowskim województwa krakowskiego^[2]. W 1787 szlachta ziemi krakowskiej witała tu przybywającego do Krakowa króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Pod koniec XVIII wieku głównymi obiektami Czyżyn był dwór z folwarkiem oraz karczma, a w Czyżynach z przyległym Łęgiem notowano około 600 mieszkańców i 100 domów. W drugiej połowie XIX wieku wieś liczyła ponad 800 mieszkańców. Funkcjonowała w niej jednoklasowa szkoła ludowa.

Dalszy rozwój terenu wiązał się z rozbudową Twierdzy Kraków – zbudowany został fort Pszorna. Stacjonował tu oddział balonowy 2 Pułku Artylerii Fortecznej twierdzy Kraków. W 1912 dowództwo austriackie utworzyło na tym terenie Flugpark 7 razem z całym zapleczem technicznym. Fort nie przetrwał do naszych czasów – został zburzony w 1951 w związku z budową Alei Planu 6-letniego (obecnie Alei Jana Pawła II), jego pozostałościami są ziemne stoki na terenie Parku Lotników.

W latach 1936–1939 w Czyżynach wzniesiono kościół św. Judy Tadeusza, a w 1951 erygowano parafię.

18 stycznia 1945, wraz z Olszą i Rakowicami, Czyżyny włączone zostały do Krakowa.

Kolej

W 1899 roku wybudowano linię kolejową Kraków – Kocmyrzów dla ułatwienia transportu osobowego i dostarczania płodów rolnych do Krakowa z okolicznych wsi, tzw. „Kocmyrzówkę”. W Czyżynach znajdowała się stacja kolejowa (w okolicy obecnego Ronda Czyżyńskiego, w miejscu gdzie obecnie mieści się stacja paliw). W 1900 wybudowano odgałęzienie linii do Mogiły. W 1930 Polskie Koleje Państwowe wykupiły linie od prywatnych właścicieli.

W latach powojennych linia ta i stacja Czyżyny służyły do transportu i przeładunku materiałów budowlanych dla wznoszonego, kilkaset metrów dalej, miasta Nowa Huta.

W latach sześćdziesiątych XX wieku linia do Kocmyrzowa straciła znaczenie ekonomiczne i została zlikwidowana, a tory i stację rozebrano.

Lotnisko

Lotnisko Kraków-Rakowice-Czyżyny powstało w 1912 w związku z rozwojem lotnictwa Austro-Węgier. W 1917 roku stało się jednym z punktów etapowych pierwszej w Europie regularnej pocztowej linii lotniczej łączącej Wiedeń z Kijowem i Odessą. Początkowo zajmowało obszar 55 hektarów i obejmowało bazę oddziału lotniczego. Po odzyskaniu niepodległości i przejęciu obiektów lotniska przez polskie władze następowała stopniowa rozbudowa i wzrost znaczenia lotniska jako drugiego co do wielkości w kraju. W czasie II wojny światowej lotnisko przejęli Niemcy, a po jej zakończeniu straciło swoje znaczenie ze względu na rozwój urbanistyczny okolicznych terenów. W 1963 zostało zlikwidowane.

Pozostałościami infrastruktury lotniska są Park Kultury i Wypoczynku utworzony w 1966 na niezabudowanych terenach polotniczych (obecnie Park Lotników Polskich) oraz obiekty należące obecnie do Muzeum Lotnictwa Polskiego, które organizuje rokrocznie w tym miejscu Małopolski Piknik Lotniczy. Część (zachodnia) pasa znajdującego na terenie Muzeum Lotnictwa cieszy się dużą popularnością w gronie niezrzeszonych krakowskich modelarzy RC.

Osiedla

W latach 1977–1988 wybudowano osiedle Dywizjonu 303, a w latach 1978–1990 osiedle 2 Pułku Lotniczego (według projektu W. Cęckiewicza). Wzniesiono budynki mieszkalne cztero- i jedenastokondygnacyjne w technologii wielkopłytowej (według projektu M. i J. Chronowskich, S. Golonki). Na osiedlach powstały ponadto 2 szkoły, 4 przedszkola, żłobek, 2 przychodnie lekarskie oraz pawilony handlowo-usługowe.

W latach 70. powstały domy studenckie Politechniki Krakowskiej (według projektu T. i M. Mańkowskich), a w 1980 budynki Wydziału Mechanicznego Politechniki (według projektu W. Cęckiewicza z zespołem). W 1972 rozpoczęto budowę Kampusu Akademii Wychowania Fizycznego (według projektu L. Filara).

W latach 80. wybudowano budynki mieszkalne pięcio- i jedenastokondygnacyjne w technologii wielkopłytowej (według projektu K. Szopińskiej). Natomiast w latach 90. powstały kolejne zespoły mieszkaniowe, ale już z niższymi budynkami cztero- i pięciokondygnacyjnymi, krytymi skośnymi dachami (według projektu H. Pięty, J. Barnasia, W. Gilewicza, E. Dworzak-Żak, A. Rutkowskiego). W tym czasie wybudowano także wieżowce obok kompleksu AWF i Ronda Czyżyńskiego.

Przemysł w Czyżynach

W latach 1937–1938 we wschodniej części Czyżyn wybudowano Wytwórnię Tytoniu Przemysłowego, wykorzystującą uprawy tytoniu w Proszowicach, Wawrzeńczycach i Nowym Brzesku, należącą do Polskiego Monopolu Tytoniowego. Wytwórnia nie przerwała działalności w czasie II wojny światowej, będąc przejętą przez Niemców. W latach 1949–1953 zmodernizowano wytwórnię, tworząc Zakłady Przemysłu Tytoniowego w Krakowie-Czyżynach. W 1961 przy zakładach utworzono Zakład Konstrukcji i Budowy Urządzeń dla Przemysłu Tytoniowego. Obecnie właścicielem zakładów jest koncern Philip Morris.

Atrakcje Czyżyn

Muzeum Lotnictwa Polskiego

Bezpośrednim impulsem budowy Muzeum Lotnictwa i Astronautyki (pierwotna nazwa; obecnie muzeum nosi nazwę Muzeum Lotnictwa Polskiego) była zorganizowana w 1964 przez Aeroklub Krakowski wielka Wystawa Lotnicza na terenie byłego lotniska wykorzystująca pozostałości parku technologicznego lotniska i eksponaty zwożone specjalnie na wystawę.

Po zakończeniu wystawy stworzono Ośrodek Ekspozycji Sprzętu Lotniczego, który zaopiekował się ekspozycją. W 1967 Ośrodek został przejęty przez Naczelną Organizację Techniczną i nazwany „Muzeum Lotnictwa”, a w 1971 muzeum znalazło się w gestii Ministerstwa Komunikacji. W zbiorach muzeum znajdują się: samoloty, szybowce, śmigłowce, pociski przeciwlotnicze oraz silniki lotnicze. Wśród licznych eksponatów znajdują się samoloty będące unikatami na skalę światową.

W 2003 roku przywrócono działalność lotniczą. Utworzono lądowisko Kraków-Czyżyny na części dawnej betonowej drogi startowej dla samolotów do 7500 kg i śmigłowców.

Obiekty sakralne

• Kościół św. Judy Tadeusza zbudowany w latach 1936–1939. Trójnawowa bazylika zwracająca uwagę polichromią i witrażami. Na ścianie tęczowej umieszczono Golgotę, w nawie głównej sceny z życia Chrystusa, a w prezbiterium mozaiki z postaciami polskich świętych i błogosławionych.
• Kościół św. Brata Alberta wzniesiony w latach 1983–1994. Znajduje się na osiedlu Dywizjonu 303. Świątynia nakryta wspartym na słupach stropach o konstrukcji stalowej z podwieszonym sufitem kasetonowym z przeszkloną fasadą. Obraz w ołtarzu głównym św. Brata Alberta i stacje Drogi Krzyżowej namalowała w latach 80. Z. Kopycińska-Wilczkowa, w nawie znajdują się płyty upamiętniające polskich lotników poległych w czasie II wojny światowej (wyk. B. Chromy w 1995) oraz saperów poległych przy rozminowywaniu pobliskiego lotniska w 1946 (wyk. A. Kołaczyński w 1999).
• Figura Matki Boskiej Niepokalanego Poczęcia – powstała w 1899 klasycystyczna kamienna, polichromowana figura na czworobocznym postumencie wyobrażająca postać Madonny stojącą na kuli świata, otoczona metalowym płotkiem. Na kapliczce umieszczony jest napis: „FUNDACYA /GMINY ŁĘG /R. 1899. W 1997 kapliczka została odnowiona.
• Kapliczka słupowa – latarnia umarłych – pochodząca z XVII wieku murowana kapliczka zbudowana przy drodze do klasztoru w Mogile, z wizerunkiem Matki Boskiej i figurką Serca Jezusa. W 1951 odnowiona, a w 2001 przeniesiona z pierwotnej lokalizacji ze względu na budowę drogi.

(c) Leniwec 89 z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

(c) Leniwec 89 z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Tereny zielone

• Park Lotników Polskich, dawniej: Park Kultury i Wypoczynku (1966), duży kompleks zieleni założony po II wojnie światowej, który miał oddzielać Kraków od Nowej Huty
• Park Technologiczny obok terenów Politechniki (1998)
• ogródki działkowe
• parki osiedlowe
• boisko wielofunkcyjne (2009), na os. Dywizjonu 303 przy Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 14. Projekt budowy boiska sfinansowała Rada Dzielnicy XIV Czyżyny. Koszt budowy wyniósł 1,6 mln zł. Boisko w dalszym ciągu jest rozbudowywane^[3].

Pomniki

• Pomnik Lotników Polskich poległych w latach 1939–1945, postawiony w 1989 r. w Parku Lotników w formie trzech stylizowanych ognistych języków wydobywających się z ogniska; ponad którymi na żelbetowych słupach znajduje się olbrzymi orzeł z rozpostartymi skrzydłami, trzymający w dziobie wieniec. Na niskich płomieniach ogniska napisy: „WOJNA OBRONNA 1939”; „LOTNIKOM POLSKIM POLEGŁYM W DRUGIEJ WOJNIE ŚWIATOWEJ”; „POLSKIE SIŁY ZBROJNE NA ZACHODZIE”; KAMPANIA FRANCUSKA”; „LOTNICY W DYWIZJONACH ALIANCKICH”; „BITWA O ANGLIĘ”; „LOTNICTWO NA WSCHODZIE”; „LOTNICY W ARMII KRAJOWEJ”; „LOTNICY POLEGLI W LAGRACH WIĘZIENNYCH I OBOZACH ZAGŁADY”.
• Głaz z inskrypcją Chwała lotnikom z 1970.
• Pomnik Bronisława Czecha, wzniesiony na placyku przed AWF w 1988, upamiętnia patrona krakowskiej AWF Bronisława Czecha, narciarza, olimpijczyka, zamordowanego w Oświęcimiu w 1944. Przedstawia półpostać narciarza trzymającego w dłoniach kijki narciarskie opartego na wielkim głazie.

Infrastruktura

• Przedszkole nr 110
• Szkoła Podstawowa nr 52
• Szkoła Podstawowa nr 155
• Szkoła Podstawowa nr 156 im ks. kard. Adama Stefana Sapiehy
• Zespół Szkół nr 14 im. Św. Brata Alberta – Adama Chmielowskiego:
• Akademiki Politechniki Krakowskiej
• Akademia Wychowania Fizycznego
• Centrum Handlowe „M1”
• Wydział Mechaniczny Politechniki Krakowskiej
• Stadion lekkoatletyczny AWF
• Centrum Handlowe „Czyżyny”
• Międzynarodowe Centrum Targowo-Kongresowe Expo Kraków
• Kraków Arena

Galeria

• 

  Kościół św. Brata Alberta na osiedlu Dywizjonu 303

• 

  Ulica Bolesława Orlińskiego, osiedle Nowe Czyżyny

• 

  Dawny hangar cywilnego portu lotniczego lotniska Kraków-Rakowice-Czyżyny

• 

  Osiedle 2 Pułku Lotniczego

• 

  Ulica Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego

• 

  Rondo na skrzyżowaniu ulic Centralnej i Sołtysowskiej, zabudowa mieszkaniowa

• 

  Zabudowa Czyżyn w rejonie między aleją Jana Pawła II i aleją Pokoju – blok przy ul. Narciarskiej 2H

• 

  Park Czyżyny, osiedle Nowe Czyżyny

Przypisy

Bibliografia

• Krzysztof Wielgus: Rakowice-Czyżyny lotnisko Krakowa. Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie, 2002. ISBN 83-915921-3-8.