Czystek monpelijski
![]() | |||
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek | czystek monpelijski | ||
Nazwa systematyczna | |||
Cistus monspeliensis L. Sp. Pl. 524 1753[3] | |||
Synonimy | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
![]() |
Czystek monpelijski[5] (Cistus monspeliensis L.) – gatunek rośliny z rodziny czystkowatych (Cistaceae Juss.). Występuje naturalnie w Europie Południowej, Azji Mniejszej, Afryce Północnej oraz Makaronezji[6].
Rozmieszczenie geograficzne
Rośnie naturalnie w Europie Południowej, Azji Mniejszej, Afryce Północnej oraz Makaronezji. Spotykany jest w Portugalii, Hiszpanii (wraz z Wyspami Kanaryjskimi i Balearami), Francji, Włoszech (wliczając Sardynię i Sycylię, na wybrzeżu Dalmacji, w Grecji (także na Krecie i Wyspach Egejskich), Turcji, na Cyprze, w Tunezji, Algierii oraz Maroku[6].
We Francji został zaobserwowany w departamentach Alpy Nadmorskie, Aude, Aveyron, Delta Rodanu, Charente-Maritime, Korsyka Południowa, Górna Korsyka, Gard, Hérault, Pireneje Wschodnie, Tarn, Var, Vaucluse, a także prawdopodobnie w Tarn i Garonna i Drôme, natomiast w Lozère wyginął[7]. We Włoszech występuje w regionach Abruzja, Apulia, Basilicata, Kalabria, Kampania, Lacjum, Liguria, Molise, Sardynia, Sycylia oraz Toskania[8]. Na Cyprze ma status gatunku autochtonicznego i jest spotykany w południowo-zachodniej części wyspy[9]. Na Malcie także jest gatunkiem autochtonicznym, lecz rzadko spotykanym, znajduje się tam pod ochroną – w 1989 roku został wpisany do krajowej czerwonej księgi gatunków zagrożonych[10].
Morfologia
- Pokrój
- Zimozielony[11] krzew dorastający do 0,3–1,2 m wysokości[6]. Pokrój jest zwarty[11]. Wydziela aromat. Pędy są pokryte lepkimi gruczołami[6].
- Liście
- Naprzeciwległe, siedzące. Mają równowąsko lancetowaty kształt[6]. Mierzą 25–50 mm długości[12] i 4–8 mm szerokości[6]. Mają 3 nerwy główne. Górna powierzchnia jest silnie owłosiona i ma ciemnozieloną barwę[6] (latem mogą przebarwiać się na brązowo[11]), natomiast od spodu są filcowate z kępkami włosków[6]. Nasada liścia jest nieznacznie zwężona[11]. Blaszka liściowa o lekko falistym brzegu[6].
- Kwiaty
- Zebrane po 2–8 w jednostronne grona, osadzone na wyprostowanych szypułkach[7]. Mają 5 działek kielicha różniących się od siebie, są pokryte mniej lub bardziej gęsto długimi włoskami. Płatków jest 5, są pomarszczone, mierzą 2–3 cm długości[6], mają białą barwę[7] z żółtą plamką u nasady[6]. Pręciki mają żółtą barwę[13]. Szyjka słupka jest bardzo krótka[7]. Nie mają podsadek[12].
- Owoce
- Torebki o kulistym kształcie, są nagie, otwierają się na wierzchołku w pięciu zębach[6]. Nasiona są nieco szorstkie[7].
- Gatunki podobne
- Roślina jest podobna do gatunku C. clusii, który ma mniejsze liście (1–2 mm szerokości) z pojedynczym nerwem głównym. Ponadto różni się trzema działkami kielicha, które są pokryte razem z szypułką długimi białymi włoskami[6]. Innym podobnym gatunkiem jest czystek żywicowy (Cistus ladanifer), który ma większe kwiaty – dorastające do 10 cm średnicy.
Biologia i ekologia
Rośnie w garigu[6], makii oraz w suchych miejscach[7]. We Włoszech występuje na wysokości do 700 m n.p.m.[12], natomiast na Cyprze do 600 m n.p.m.[9] Najlepiej rośnie w pełnym nasłonecznieniu[7]. Preferuje podłoże o kwaśnym odczynie[6]. Występuje od 8 do 10 strefy mrozoodporności. Kwitnie od kwietnia do czerwca[6]. Kiełkowaniu nasion sprzyja przejście pożaru[14].
Nazewnictwo
Nazwa rodzajowa „Cistus” pochodzi od greckiego słowa „kìsthos”, które oznacza torebkę i prawdopodobnie odnosi się do owoców. Nazwa gatunkowa „monspeliensis” wywodzi się z łaciny i odnosi się do francuskiego miasta Montpellier, w okolicach którego gatunek jest obecny[14].
Zastosowanie
W medycynie ludowej stosowano tę roślinę do gojenia ran – w leczeniu ukąszeń owadów, zapalenia skóry, oparzeń, bólów stawów, a także do płukania jamy ustnej przy bólu zęba. Ponadto żywica tej rośliny jest stosowana w kosmetyce. Ma także zastosowanie jako roślina ozdobna[15].
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-01] (ang.).
- ↑ a b Cistus monspeliensis L. (ang.). The Plant List. [dostęp 2016-05-29].
- ↑ Cistus monspeliensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
- ↑ Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. C. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 119-120. ISBN 83-01-11074-0.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Peter Schönfelder, Ingrid Schönfelder: Guide photo de la flore de Méditerranée. Paris: Delachaux & Nestlé, 2014, s. 32. ISBN 978-2-603-02027-2. (fr.)
- ↑ a b c d e f g Cistus monspeliensis L. (fr.). Tela Botanica. [dostęp 2016-05-29].
- ↑ Cistus monspeliensis L. (wł.). W: Schede di Botanica [on-line]. Altervista. [dostęp 2016-05-29].
- ↑ a b Cistus monspeliensis (ang.). Flora of Cyprus — a dynamic checklist. [dostęp 2016-05-29].
- ↑ White rochrose (ang.). [dostęp 2016-05-29].
- ↑ a b c d Andreas Bärtels: Rośliny śródziemnomorskie. Warszawa: Multico, 2009, s. 113. ISBN 978-83-7073-683-5. (pol.)
- ↑ a b c Cistus monspeliensis L. (wł.). Flora e vegetzione della Sicilia. [dostęp 2016-05-29].
- ↑ Neil Fletcher: Fleurs de la Méditerranée. Larousse, 2011, s. 32. ISBN 978-2-03-587167-1. (fr.)
- ↑ a b Cistus monspeliensis L. (ang.). An Interactive Guide of the Flora of the Temporary Ponds of Sardinia (Italy). [dostęp 2016-05-29].
- ↑ Cistus monspeliensis L. - Cisto di Montpellier / Le piante e le erbe medicinali (wł.). erbe.altervista.org 2006 -2011. [dostęp 2016-05-29].
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: Krzysztof Golik, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cistus monspeliensis w okolicach Narbony we Francji
Autor:
This picture is a work by Emmanuel Douzery.
Please credit this with: Picture : Emmanuel Douzery in the immediate vicinity of the picture. If you use one of my works, please email me (account needed) or leave me a short message on my discussion page. It would be greatly appreciated! Do not copy this picture illegally by ignoring the terms of the license below, as it is not in the public domain. If you would like special permission to use, license, or purchase the picture, please contact me to negotiate terms. |
Leaves of the Montpellier rockrose (Cistus monspeliensis)
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Cistus monspeliensis, near Mulato, Gran Canaria
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cistus monspeliensis in La Orotava, Tenerife, Canary Island