Czytelnia Akademicka w Krakowie

Czytelnia Akademicka w Krakowie – organizacja samopomocowa założona w 1859 roku razem z Bratnią Pomocą przez studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Historia

Na początku 1859 roku z inicjatywy studenta medycyny Stanisława Loewenhardta powstała tajna organizacja studentów Bratnia Pomoc. Równocześnie w jego mieszkaniu działała Czytelnia Akademicka. Gdy Loewenhardt wyjechał z Krakowa zmieniła ona lokalizację, ale nie zaprzestała działalności[1]. Opracowując w 1861 roku pierwszy statut Bratniej Pomocy zaproponowano połączenie obu organizacji, ale w 1862 roku został on przez Namiestnictwo zwrócony z zaleceniem oddzielenia Czytelni. Pomimo wprowadzonych zmian w statucie do 1865 roku Obie organizacje nadal były połączone, a na czele Czytelni stał wiceprezes Bratniej Pomocy[2]. Pod koniec 1866 roku Namiestnictwo zatwierdziło statut Czytelni[3]. Początkowo miała ona 83 członków. Ich ilość zwiększyła się do 220 po 1870 roku, gdy Czytelnia w 1869 roku uzyskała pozwolenie na udostępnianie czasopism literackich i codziennych. W latach 70. XIX wieku powstały pierwsze kółka filozoficzne i przyrodnicze. Potem historyczne, geograficzne, prawnicze, szachistów, muzyczne i oświaty ludowej. W latach 1881-1882 Czytelnia wydawała Przegląd Akademicki, który przez ostatnim roku wydawania był jej oficjalnym organem. W 1882 roku wychodzi pismo Przeszłość, a w 1885 roku przez 5 miesięcy Ziarno. W 1884 roku profesor Smolka zrzekł się opieki nad Czytelnią, a dekretem Namiestnictwa z 1 października 1884 Czytelnia została rozwiązana. W momencie rozwiązania w Czytelni działały kółka: filozoficzne, prawnicze, oświaty ludowej, filologiczne, geograficzne, muzyczne, szachistów i szermiercze. Po rozwiązaniu Czytelni część z nich się usamodzielniła, część upadła, a część rozpoczęła działalność w nowej Czytelni[4]. W roku 1887 roku Czytelnia powołała komitet w składzie: Tadeusz Butrymowicz, Władysław Leopold Jaworski, dr Ludwik Grzybowski i Herman Seinfeld, którego celem było sprowadzenie prochów Adama Mickiewicza do Krakowa[5]. W 1888 roku składu Komitetu został rozszerzony o Ksawerego Konopkę, Mieczysława Pawlikowskiego, ks. Ignacego Polkowskiego, posła Tadeusza Romanowicza i Ferdynanda Weigla, a Damazy Miśko jako przedstawiciel Czytelni szedł w skład jego zarządu i pełnił funkcję sekretarza[6]. W 1890 roku Damazy Miśko jako przedstawiciel Czytelni pojechał z delegacją do Francji po prochy Adama Mickiewicza[5].

W listopadzie Czytelnia ponownie rozpoczęła działalność ze zmienionym statutem. Nowa organizacja przejęła majątek poprzedniej z biblioteką liczącą 4145 woluminów. Liczyła ona 401 członków zwyczajnych i 47 honorowych. Czytelnia mieściła się pod adresem Rynek Główny 10[4]. 9 maja 1889 roku Minister Spraw wewnętrznych odpowiedział na pismo członków Czytelni informując, że decyzja o jej rozwiązaniu w 1884 roku była bezprawna[7]. W związku z tym zgromadzenie członków podjęło decyzję o rozwiązaniu z dniem 1 lipca starej Czytelni, a zaczął obowiązywać stary statut sprzed 1884 roku[8].

W październiku 1889 roku w lokalu Czytelni wygłosił wykład Ernest Breiter, który mówił o wynarodowieniu Polaków przez Austrię i Niemcy i stwierdził, że wierzy w rewolucję w Rosji. Podczas obchodów wigilii w grudniu wykład o braterstwie mówił Ludwik Kulczycki[8]. Namiestnictwo reskryptem z 15 lutego 1890 roku rozwiązało stowarzyszenie za zorganizowanie spotkań podczas których "dyskutowano kwestie społeczne i polityczne"[9].

Kuratorzy[4]:

Prezesi:

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Jubileusz 60-lecia...., s. 10.
  2. ↑ a b Jubileusz 60-lecia, s. 12.
  3. ↑ Jubileusz 60-lecia...., s. 15.
  4. ↑ a b c Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego od r. 1864 do r. 1887 i obraz jego stanu dzisiejszego, Kraków 1887, s. 246-249.
  5. ↑ a b Sprowadzenie zwłok Mickiewicza, „Kuryer Lwowski”, anno.onb.ac.at, 16 kwietnia 1888, s. 2 [dostęp 2020-10-01].
  6. ↑ W czytelni akad. krakowskiej, „Kurier Lwowski”, anno.onb.ac.at, 23 maja 1889, s. 4 [dostęp 2020-10-02].
  7. ↑ Pośpiech naszych władz, „Kurier Lwowski”, anno.onb.ac.at, 17 czerwca 1889, s. 2 [dostęp 2020-10-20].
  8. ↑ a b Jerzy Myśliński, "Ognisko" (1889-1890) na tle losów Czytelni Akademickiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” (1), 1962, s. 184-203.
  9. ↑ Rozwiązanie Czytelni Akademickiej w Krakowie, „Kurier Lwowski”, anno.onb.ac.at, 19 lutego 1890, s. 1 [dostęp 2020-10-20].
  10. ↑ Sprawozdanie z czynności wydziału zarządzającego Czytelnią Akademicką Krakowską za letnie półrocze 1872 r, www.szukajwarchiwach.gov.pl [dostęp 2020-10-20].
  11. ↑ Listy z kraju, „Kurier Lwowski”, anno.onb.ac.at, 27 listopada 1885, s. 2 [dostęp 2020-10-20].
  12. ↑ a b Listy z kraju, „Kurier Lwowski”, anno.onb.ac.at, 24 października 1888, s. 1-2 [dostęp 2020-10-20].
  13. ↑ Damazy Miśko, „Kurier Lwowski”, anno.onb.ac.at, 21 września 1894, s. 5 [dostęp 2020-10-02].

Bibliografia