Dąb Bartek

Dąb Bartek
POL Pomnik Przyrody.svg pomnik przyrody ustanowiony w 1954 roku
Ilustracja
Dąb Bartek (2016)
Państwo

 Polska

Nazwa systematyczna

Quercus robur

Obwód

985 cm

Położenie na mapie gminy Zagnańsk
Mapa konturowa gminy Zagnańsk, w centrum znajduje się punkt z opisem „Dąb Bartek”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Dąb Bartek”
Położenie na mapie powiatu kieleckiego
Mapa konturowa powiatu kieleckiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Dąb Bartek”
Ziemia50°59′14,16″N 20°39′00,46″E/50,987267 20,650128
Dąb Bartek na rysunku Wojciecha Gersona z 1873 roku
Dąb Bartek od strony drogi

Dąb Bartek – jeden z najstarszych w Polsce dębów, od 1954 roku chroniony prawem jako pomnik przyrody, rosnący na terenie leśnictwa Bartków (nadleśnictwo Zagnańsk), przy drodze wojewódzkiej nr 750 z Zagnańska do Samsonowa, w województwie świętokrzyskim.

Wiek i rozmiary

W okresie międzywojennym wiek dębu oceniano nawet na 1200 lat[a]. Cezary Pacyniak w publikacji z 1992 roku Najstarsze drzewa w Polsce podał wyniki swoich badań, według których wiek Bartka wynosił wówczas 654 lata[1] (według tego pomiaru w 2022 roku dąb miałby 684 lata).

Zgodnie z pomiarami wykonanymi w 2013 roku drzewo ma 28,5 metra wysokości[2] – wcześniejsze źródła podawały 30 metrów[3]. Według danych z nadleśnictwa Zagnańsk obwód pnia na wysokości 1,30 m wynosi 9,85 m, a przy ziemi 13,4 m, rozpiętość korony 20 × 40 m, okap korony 720 m³, średnica 3,14 m[3]. Miąższość całego drzewa wynosi 72 m³, miąższość grubizny 65 m³, w tym pień główny 46 m³.

Historia

W 1829 roku dąb miał czternaście konarów głównych i szesnaście bocznych, a w 2008 osiem konarów głównych[4].

W roku 1906 dąb ucierpiał od pożaru pobliskich zabudowań[5].

W 1920 pień drzewa zacementowano; plombę tę w 1978 usunięto[5], a ubytek wypełniono plombą z żywicy[4] i zamaskowano płatami kory[5].

W końcu sierpnia 1933 roku, podczas zlotu z okazji 25-lecia Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego w Samsonowie, obok dębu odsłonięto pamiątkowy kamień z napisem: W 25-lecie ZWC i Związku Strzeleckiego 1908-1933 — Obywatele. Kamień ten przeleżał ponad 30 lat przewrócony napisem do ziemi (do 1984); obecnie znajduje się po wschodniej stronie Bartka.

W 1934 sąd konkursowy pod przewodnictwem profesora Władysława Szafera uznał Bartka za „najokazalsze drzewo w Polsce”[4]. Dąb uznano za pomnik przyrody orzeczeniem Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej z 28.10.1954[4]. Drzewo zostało wpisane do rejestru pomników przyrody Rozporządzeniem nr 35/2007 Wojewody Świętokrzyskiego z dnia 12 grudnia 2007 w sprawie uznania za pomniki przyrody[6].

3 czerwca 1991 uszkodzeniu w wyniku uderzenia pioruna uległ jeden z konarów oraz część pnia – powstała tak zwana listwa piorunowa. Uszkodzenie zostało zakonserwowane[4]. W późniejszym okresie założono na drzewie piorunochron[5]. W 1997 roku zamontowano w miejsce drewnianych podpory teleskopowe podtrzymujące konary[5].

Stan

Próchnienie pnia stało się poważnym problemem: grubość zdrowej tkanki nie przekracza 20 cm, a w wielu miejscach wynosi zaledwie 5 cm. Dąb zaczął się niebezpiecznie przechylać pod ciężarem jednego z konarów[7]. W 2011 roku podjęto próby ratowania powoli obumierającego drzewa. Najnowsza koncepcja ratunku dotyczy wykonania łuku, do którego dąb mógłby zostać podwieszony – ma to pozwolić uniknąć ewentualnego złamania lub wywrócenia się drzewa. Koszt realizacji łuku to 2 miliony złotych. Ministerstwo Środowiska zgodziło się przeznaczyć pieniądze na ten cel, lecz najpierw niezbędne było wykonanie dokumentacji i opracowania, co wyniosło około 100 tysięcy złotych. Wiele fundacji, mediów i osób prywatnych rozpoczęło zbiórkę funduszy przy jednoczesnym nagłaśnianiu problemu[8].

Legendy

Według jednej z legend król Jan III Sobieski i Marysieńka ukryli w Bartku skarby[9]. Według innej z legend ten sam król, wracając triumfalnie spod Wiednia, zostawił w dziupli tego drzewa flaszę wina i zdobyczną turecką szablę[10].

Turystyka

W pobliżu dębu przechodzi zielony szlak turystyczny z Bliżyna do Zagnańska.

Uwagi

  1. ↑ dane z tablicy informacyjnej, znajdującej się obok drzewa

Przypisy

  1. ↑ Cezary Pacyniak, Najstarsze drzewa w Polsce. Przewodnik, Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, ISBN 83-7005-199-5, OCLC 749543523.
  2. ↑ Gazeta.pl − Uczelnie badają dąb Bartek. [dostęp 2016-02-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-04-11)].
  3. ↑ a b Ochrona przyrody. [w:] Nadleśnictwo Zagnańsk [on-line]. [dostęp 2012-08-28].
  4. ↑ a b c d e Portal Informacji Kulturalnej województwa świętokrzyskiego – Dąb Bartek. pik.kielce.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-09)]..
  5. ↑ a b c d e Zarzyński P. & Tomusiak R., 2013: Najgrubsze dęby Polski (2). Przyroda Polska, 7, strona 19.
  6. ↑ poz. 3552 ROZPORZĄDZENIE WOJEWODY Nr 35/2007 z dnia 12 grudnia 2007r. w sprawie uznania za pomniki przyrody, [w:] DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO nr 239/2007 z dnia 2007-12-14, Świętokrzyski UW.
  7. ↑ Podpora dla Bartka, wiadomosci.gazeta.pl [dostęp 2018-07-03] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04] (pol.).
  8. ↑ Paweł Rogaliński: Co zrobisz dla Bartka?. PRZEGLĄD DZIENNIKARSKI - JOURNALISTIC REVIEW. Paweł Rogaliński, 28/09/2011. [dostęp 2012-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  9. ↑ Tatiana Banaś, Ryszard Garus: Legendy Świętokrzyskie. Kielce: 1996, s. 45. ISBN 83-86953-07-1.
  10. ↑ Maria Ziółkowska: Gawędy o drzewach, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, warszawa 1988, ISBN 83-205-4053-4, s. 65-74

Bibliografia

  • Mieczysław Starz Dąb Bartek Zagnańsk i okolice Kielce 2007.
  • Mieczysław Starz Zagnańsk, Samsonów, Tumlin, Ćmińsk z dziejów osad nad górną Bobrzą Kielce 1995.
  • Stanisław Janicki Dąb Bartek Zagnańsk 1995.
  • Stanisław Janicki Spacerkiem po gminie Zagnańsk i okolicy Zagnańsk 2003.

Media użyte na tej stronie

Świętokrzyskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Świętokrzyskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 51.4 N
  • S: 50.1N
  • W: 19.6 E
  • E: 22 E
Kielce County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Kielce County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 51.08 N
  • S: 50.52 N
  • W: 20.08 E
  • E: 21.21 E
Green pog.svg
Shiny green button/marker widget.
Dąb Bartek 1.jpg
Autor: Mirosława Mielczarek, Licencja: CC BY 3.0
To jest fotografia obszaru chronionego dostępnego w CRFOP pod numerem
Bartek-ulica.jpg
Autor: Goku122, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Dąb Bartek od strony drogi
POL Pomnik Przyrody.svg
WZÓR TABLICY INFORMUJĄCEJ O NAZWIE POMNIKA PRZYRODY BĘDĄCEGO POJEDYNCZYM TWOREM PRZYRODY ŻYWEJ LUB NIEOŻYWIONEJ (Dziennik Ustaw z 21 grudnia 2004 Nr 268 poz. 2665)
Dąb Bartek Wojciech Gerson 1873.jpg
Dąb Bartek - drzeworyt wg rys. Wojciecha Gersona, 1873.