Dąbrówno (województwo warmińsko-mazurskie)

Dąbrówno

wieś
Urząd Gminy Dąbrówno
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	ostródzki
Gmina	Dąbrówno
Sołectwo	Dąbrówno
Liczba ludności (2011)	1014[1]
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	14-120[2]
Tablice rejestracyjne	NOS
SIMC	0472325
Położenie na mapie gminy Dąbrówno Dąbrówno
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Dąbrówno
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Dąbrówno
Położenie na mapie powiatu ostródzkiego Dąbrówno
53°25′57,00″N 20°02′09,98″E/53,432500 20,036106
Strona internetowa

Dąbrówno (niem. Gilgenburg^[3]) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie Dąbrówno, w zachodniej części Mazur. Siedziba gminy Dąbrówno. Dawniej miasto (do końca lipca 1946)^[4]. W latach 1975−1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Miejscowość położona jest na obszarze Garbu Lubawskiego na przesmyku między jeziorami Dąbrowa Mała i Dąbrowa Wielka i łączącym je kanałem Welu. Znajdują się tu przystanek PKS, ośrodek zdrowia, apteka, bank, poczta, stacja benzynowa, restauracja, bary, sklepy, ośrodki wypoczynkowe.

Historia

Dawny widok zamku w Dąbrównie

Tereny te zamieszkiwało pruskie plemię Sasinów, a następnie zostały skolonizowane przez polskich osadników pochodzących z ziemi chełmińskiej i staropruskich z Pomezanii. Zamek został zbudowany przez Krzyżaków w 1319 r. w miejscu staropruskiego grodu obronnego. Przy zamku powstała osada Ylienburg, która w 1326 r. otrzymała prawa miejskie od komtura dzierzgońskiego – Luthra von Braunschweiga. Przez Dąbrówno w tamtym czasie prowadził szlak handlowy z Mazowsza do Elbląga i Gdańska. Zamek był od 1325 siedzibą wójta krzyżackiego podlegającego komturowi dzierzgońskiemu, a od 1341 ostródzkiemu. Na przełomie XIV i XV wieku powstała pierwsza szkoła miejska. W lipcu 1410 r. na dwa dni przed bitwą grunwaldzką miasto zostało zdobyte i spalone przez wojska Władysława Jagiełły^[5]. W XV w. sędzią ziemskim był tu Piotr Bażyński z Elgnowa (ojciec Jana i Ścibora – założycieli Związku Pruskiego). W 1519 miasto zdobyły wojska polskie, ale mimo tego po hołdzie pruskim w 1525 r. miejscowość została starostwem pod władzą pruskiego księcia, lennika polskiego i należała do rodów magnackich: Gablentzów, Olesnitzów i najdłużej (1572–1831) do Finck von Finckensteinów. W 1568 zakończono budowę kościoła protestanckiego dla Polaków. W XVI wieku osiedlili się tu wygnani z Czech bracia czescy (w latach 1548–1564). W 1656 roku miasto zostało spalone przez Tatarów posiłkowanych przez wojska hetmana Wincentego Aleksandra Gosiewskiego. Rok później zakończył się okres zwierzchnictwa polskiego i miasto znalazło się w granicach państwa brandenbursko-pruskiego, w 1701 przekształconego w Królestwo Prus. Dąbrówno było jednym z najsilniejszych ośrodków polskości na Mazurach, ale nigdy nie przekształciło się w ośrodek miejski o dużym znaczeniu. Rozwinięte było sukiennictwo, w 1802 pracowało 17 warsztatów, ponadto pracowali kapelusznicy oraz tkalnie płótna i przędzy wełnianej. Pod koniec XIX wieku zostało lokalnym ośrodkiem handlu, cztery razy w roku odbywały się jarmarki kramarskie, bydlęce i konne. W 1825 r. na 1171 mieszkańców tylko 431 mówiło po niemiecku. W 1880 Dąbrówno osiągnęło największą w historii liczbę mieszkańców, w mieście mieszkało 1859 osób. Od 1892 do 1900 r. katolickim proboszczem był tu ksiądz Antoni Wolszlegier, działacz niepodległościowy wybrany w 1893 r. z ramienia ludności polskiej na posła do parlamentu pruskiego^[6]. W 1910 uzyskało połączenie kolejowe z Ostródą i Działdowem (istniało do 1945).

W końcu sierpnia 1914 r. w okolicach Dąbrówna rozegrała się tak zwana I bitwa mazurska (zobacz: Bitwa pod Tannenbergiem). W odległym o 4 km Osiekowie znajdował się jeden z większych cmentarzy wojennych z tego okresu. W roku 1945 Dąbrówno zostało zniszczone w 80% i utraciło prawa miejskie. W czasach Polski Ludowej działała we wsi izba porodowa, apteka, punkt weterynaryjny, kino, powstała piekarnia, masarnia i zakład mleczarski.

Rynek

W latach 1975−1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Demografia

• 1405 - 450 osób;
• 1579 - 570 osób;
• 1785 - 900 osób;
• 1825 - 1171 osób;
• 1880 - 1859 osób;
• 1890 - 1751 osób;
• 1936 - 1718 osób;
• 1961 - 1723 osób.

Zabytki

• Ruiny zamku krzyżackiego. Zamek wybudowany w 1319 r. (skrzydło północne). Po lokacji miasta zamek włączono do systemu obwarowań miejskich. W 1410 zamek został spalony, odbudowany następnie w początkach XVI w. W latach 1683–1696 Finckensteinowie przebudowali go na barokową rezydencję, dobudowując skrzydło wschodnie i południowe, a całość otoczono parkiem. W wieku XX zamek przeszedł na własność rodziny Straussów, która zamieszkiwała go do 1945 r., kiedy zamek został spalony i zrujnowany
• Kościół parafialny (obecnie metodystyczny), zbudowany w latach 1325–1350, przebudowywany w XVII i XVIII w., szczyt zachodni neogotycki (1842). W 1697 dobudowano mauzoleum Finckenstenów. Nad wejściem do zakrystii znajduje się barokowa, bogato polichromowana empora rodu Finckensteinów z 1724. Płyty nagrobne Olesnitzów i Finckensteinów z XVi i XVII w. Strop nawy pokrywa barokowa polichromia z ok. 1730, ze scenami: Chrzest w Jordanie, Ostatnia Wieczerza, Pascha oraz postacie proroków i alegorie cnót.
• Baszta przy kościele metodystycznym
• Kościół katolicki pw. św. Jana Nepomucena i Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, neogotycki z drugiej połowy XIX wieku.
• Fragmenty murów miejskich z XIV w., zachowały się przy ul. Tylnej, Grunwaldzkiej, przy zamku i wzdłuż jeziora.
• Kamieniczki z XIX w. – przy ul. Kościelnej i Kościuszki
• Synagoga z XIX w.
• Kwatera żołnierzy na dawnym cmentarzu ewangelickim poległych podczas I wojny światowej
• Pozostałości stacji kolejowej i wieża wodna z początku XX wieku.

• 

  Pozostałości zamku

• 

  Kościół Ewangelicko-Metodystyczny

• 

  Baszta

• 

  Kościół św. Jana Nepomucena

• 

  Wieża ciśnień

• 

  Dawna synagoga

Religia

Kościół Ewangelicko-Metodystyczny

Na terenie Dąbrówna działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

• Kościół rzymskokatolicki – Parafia św. Jana Nepomucena i Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Dąbrównie^[7]
• Kościół Ewangelicko-Metodystyczny – Parafia Ewangelicko-Metodystyczna w Dąbrównie^[8]

Ludzie związani z miejscowością

• Jerzy Skrodzki – urodzony w Dąbrównie duchowny protestancki i pisarz religijny
• Krzysztof Haberkant (1704–1776) – urodzony w Dąbrównie pastor, lektor języka polskiego, tłumacz i pisarz
• Reinhold Haberkant (1734–1800) – urodzony w Dąbrównie tłumacz i poeta panegiryczny, syn Krzysztofa Haberkanta
• Andrzej Samuel – proboszcz i superintendent w Dąbrównie w latach 1544–1547
• Fryderyk Mortzfeld – duchowny luterański, pisarz. W XVII w. uczęszczał do miejskiej szkoły.
• Antoni Wolszlegier (1853–1922) – działacz polityczny, społeczny i narodowy, w latach 1893–1898 był posłem do parlamentu polskie Warmii i Mazur. W latach 1892–1900 był proboszczem w Dąbrównie.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Dąbrównie

Bibliografia

• Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7 s. 30
• Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, PWN, Warszawa 1998, ISBN 83-01-12677-9 s. 125
• Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 s. 198-199 ISBN 83-7200-631-8
• Miasta polskie w Tysiącleciu, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, t. II, s. 115-116.

Linki zewnętrzne

• Historia Żydów w Dąbrównie na portalu Wirtualny Sztetl
• Dąbrówno, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 944 .

Przypisy