Dębnik (województwo małopolskie)

Dębnik

wieś
Remiza OSP
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	krakowski
Gmina	Krzeszowice
Liczba ludności (2014[1])	105
Strefa numeracyjna	12
Kod pocztowy	32-065[2]
Tablice rejestracyjne	KRA
SIMC	0324122
Położenie na mapie gminy Krzeszowice Dębnik
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Dębnik
Położenie na mapie województwa małopolskiego Dębnik
Położenie na mapie powiatu krakowskiego Dębnik
50°09′37″N 19°40′14″E/50,160278 19,670556

Karmelicka Góra – kamieniołom

Kamieniołom Dębnik

Cmentarz choleryczny

Dębnik – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Krzeszowice^[3], przy drodze powiatowej nr 2126K.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.

Miejscowość położona jest na Wyżynie Krakowsko–Częstochowskiej. Pobliskie tereny włączone zostały do obszaru chronionego Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie. Miejscowość usytuowana jest w pobliżu dolinek: Doliny Eliaszówki i Doliny Racławki oraz klasztoru w Czernej. Wokół Dębnika rozciągają się wzgórza tzw. Marmurowe Wzgórza.

W miejscowości znajdują się kamieniołomy tzw. czarnego marmuru dębnickiego (w rzeczywistości wapieni), którego złoża eksploatowane były od średniowiecza. Marmur był szczególnie popularny w XVII i XVIII w., gdy zdobiono nim wiele barokowych kościołów w Polsce (np. klasztor w Czernej, będący właścicielem kamieniołomu). Rejony eksploatacyjne znajdowały się m.in. na Borowej Górze (435 m; na pn.zach. od wsi) i Czerwonej Górze (445 m; na pd od wsi). Znajdowały się w nich dwa kamieniołomy Dębnik, Kamieniołom Siwa Góra, Kamieniołom Piaskowa Góra i Łom Karmelicki (Kamieniołom Karmelicka Gora).

W miejscowości znajduje się remiza OSP.

Historia

• 1415 – dziedzic Trzebini Mikołaj Klauskezinger odkrył tutejszy marmur;
• 1422 – ukazała się pierwsza wzmianka o tutejszej osadzie niemieckiego historyka Hartmana Schädela;
• początek XVI w. – królowa Bona sprowadziła włoskich kamieniarzy;
• początek XVII w. – marmur dębnicki zaczęto wysyłać do Warszawy; Bartłomiej Stopano i Szymon Spadi zostali pierwszymi dzierżawcami kamieniołomów;
• 1628 – Agnieszka Firlejowa została właścicielką łomów (dzierżawcami pozostali w/w dwaj Włosi);
• połowa XVII w. – zarządcą został Adam Negowicz;
• 1661 – król Jan II Kazimierz Waza wydał przywilej kamieniarzom z Dębnika, zezwalający na prowadzenie prac kamieniarskich na terenie Polski i na Litwie;
• 1680 – z testamentu kamieniarza Adama Negowicza wynika, że duży majątek podarował plebanowi paczółtowickiemu, czemu ostro sprzeciwił się przeor klasztoru w Czernej o. Kryzus. Wtargnął on do domu zmarłego, pozabierał dobytek i efekcie doszło do gorszącego wieloletniego procesu^[4];
• 1681 – administratorem łomów został Stefan Bystrzycki, który w pobliskich Paczółtowicach założył szkołę kamieniarską;
• 1689 – karmelici z Czernej wydzierżawili kamieniołomy na 20 lat mistrzom Pomanowi i Bielawskiemu;
• 1710 – karmelici przejęli administrację nad kamieniołomami;
• 1718 – karmelici ponownie wydzierżawili kamieniołomy Jackowi Zagórskiemu, Stanisławowi Bielawskiemu i Wojciechowi Maciejewskiemu;
• XVII/XVIII w. – wielkie zamówienia kamieniarskie dla krajowych i zagranicznych kościołów;
• 1720 – potwierdzono przywileje przez króla Augusta II;
• 1758 – ponowne potwierdzono je przez króla Augusta III;
• 30 czerwca 1787 – odbyła się wizyta króla Stanisława Augusta Poniatowskiego;
• 1787 – nastąpiła dzierżawa królewska; nowi włoscy kamieniarze to Domenico Schianta, Odoardo Gilli, Eliasz Galli i Leonardo Galli; nadzór sprawował ks. Sebastian Alojzy Sierakowski;
• 1794 – kierownikami łomu karmelitów zostali Leonard Galli, Mateusz Kuklewicz, Jan Galli i Ferdynand Kuhn;
• 1820 – Piotr Steinkeller został kierownikiem łomu; nastąpiło bankructwo kamieniołomów;
• 1893–1905 – nastąpiła dzierżawa łomów przez firmę Juliusz John i Spółka;
• 1914 – rozpoczęto budowę cmentarza cholerycznego, gdzie pochowano kilku żołnierzy austriackich (przy skrzyżowaniu dróg do Krzeszowic i Paczółtowic);
• 1925–1938 – dzierżawcą były Zakłady Terrabona i Terazzo „Schmaeidler” w Krzeszowicach;
• 1931 – współdzierżawcą został Zakład artystyczno–kamieniarski braci Trembeckich w Krakowie;
• 1933 – dzierżawcą kamieniołomu został Andrzej Ziębiński (1890 - 1977)
• 23 i 24 sierpnia 1944 – rozegrała się bitwa pomiędzy partyzantami polskimi i radzieckimi z Niemcami (pomnik w centrum wsi, mogiły na wzgórzu Widoma);
• 1945 – dzierżawcą kamieniołomu zostało Społeczne Przedsiębiorstwo Materiałów Budowlanych w Katowicach;
• 1945 – nastąpiło upaństwowienie kamieniołomów (Śląskie Kamieniołomy w Świdnicy, potem Kieleckie Zakłady Kamienia Budowlanego i Krakowskie Zakłady Kamienia Budowlanego);
• 1953 – rozpoczęto dokładne badania geologiczne łomów (szacowano wówczas zasoby na 768 tys. m3);
• 29 grudnia 1961 – uchwalono decyzję o utworzeniu obszaru górniczego Dębnik (powierzchnia obszaru wydobywczego wynosiła 234 094 m³). Kamieniołom dostarczał kamień łamany dla oddziału przeróbczego w Krzeszowicach, gdzie wytwarzano z niego grysy do lastrika i mączkę do produkcji tynków trwałych. Bloki marmuru wysyłano do Kielc, gdzie przecinano je na płyty, z których elementy używano na budowle reprezentacyjne, m.in. Pałacu Kultury i Nauki, gmachu Sejmu, MDM, warszawskiego Zamku Królewskiego, ambasady chińskiej i innych warszawskich obiektów. Bloki marmuru wysyłano również do Włoch i Egiptu;
• 1993 – zaprzestano wydobycia przemysłowego;
• 2011 – funkcjonowały dwa małe prywatne łomy – na cele artystyczno-rzeźbiarskie^[5].

Szlak turystyczny

• – szlak rowerowy z Krzeszowic przez Bartlową Górę, obok Diabelskiego Mostu w Dolinie Eliaszówki przez Dębnik i Siedlec do Krzeszowic.

Przebieg szlaku Dolinek Jurajskich: szlak prowadzi przez: Krzeszowice, Dolinę Eliaszówki, klasztor w Czernej, Dębnik, Dolinę Racławki, Paczółtowic, Żary, Szklary, fragment Doliny Będkowskiej, Dolinę Kobylańską, zabytkowy dwór z 3 ćw. XVIII w. w Karniowicach 26 km, Dolinie Bolechowickiej, Zelków, Wierzchowie, koło Jaskini Mamutowej i Jaskini Wierzchowskiej Górnej, Murowni, następnie przez Ojcowski Park Narodowy (węzeł szlaków), potem przez Dolinę Sąspowską, Sąspów, Kalinów, Maczugę Herkulesa, a szlak kończy swój bieg przy zamku Pieskowa Skała.

Zobacz też

• Karmelicka Góra
• Boża Męka
• Wapień dębnicki

Przypisy

Bibliografia

• Geomorfologia Polski, tom II, Warszawa 1986.
• Ryszard Gradziński, Przewodnik geologiczny o okolicach Krakowa, Warszawa 1972.
• Feliks Kiryk, Rudawa – wieś podkrakowska, 1986.
• Marian Książkiewicz Dębnik – wielowiekowa eksploatacja łomów marmuru, 1996
• Obszar Górniczy Dębnik dla złoża wapienia zbitego, Zrzeszenie Przemysłu Kamienia Budowlanego, 3.11.1961.
• Okręgowy Urząd Górniczy w Krakowie i Ministerstwo Budownictwa Przemysłu Materiałów Budowlanych, Decyzja o utworzeniu obszaru górniczego Dębnik, 29.12.1961.
• Przedsiębiorstwo Geologiczne Surowców Skalnych w Krakowie, Dokumentacja geologiczna, 29.07.1960
• Julian Zinkow, Krzeszowice i okolice, W-wa Kraków: PTTK Kraj, 1988.
• https://www.researchgate.net/publication/317603971_The_stonemasonry_centre_in_Debnik_under_the_management_of_the_discalced_Carmelites_in_Czerna

Linki zewnętrzne

• Dębnik zdjęcie satelitarne