Dławiszowate

Dławiszowate
Ilustracja
Celastrus paniculatus
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządróżopodobne
Rząddławiszowce
Rodzinadławiszowate
Nazwa systematyczna
Celastraceae R. Br. in Flinders
Voy. Terra Austr. 2: 554. 19 Jul 1814
Owoce Celastrus paniculatus
Kwiaty trzmieliny pospolitej

Dławiszowate (Celastraceae R. Br.) – rodzina roślin z rzędu dławiszowców (Celastrales). Obejmuje 94 rodzajów z ok. 1400 gatunkami[2]. We florze Polski reprezentowana jest tylko przez rosnącą dziko trzmielinę (Euonymus) i dziewięciornika (Parnassia) oraz uprawianego dławisza (Celastrus)[3]. Są to w większości drzewa i krzewy, rzadko rośliny zielne, szeroko rozprzestrzenione na wszystkich kontynentach (z wyjątkiem Antarktydy). Największa liczba przedstawicieli występuje w strefie tropikalnej i subtropikalnej. Zasiedlają bardzo różne siedliska, od wilgotnych lasów, poprzez zbiorowiska trawiaste i wydmy po pustynie. Liczne gatunki mają znaczenie użytkowe dostarczając drewna, pożywienia lub znajdując zastosowanie w lecznictwie[4]. Rośliny drzewiaste z tej rodziny wyróżniają się zawieraniem gutaperki i charakterystycznych triterpenoidów[2].

Morfologia

Dziewięciornik błotny
Salacia fruticosa
Pokrój
Grupa bazalna, obejmująca rodzaje Parnassia i Lepuropetalon, to rośliny zielne, podczas gdy reszta rodziny to niemal wyłącznie drzewa, krzewy i pnącza[2].
Liście
Skrętoległe lub naprzeciwległe (czasem zróżnicowane w obrębie jednego rodzaju), rzadko okółkowe. Zwykle ogonkowe, całobrzegie lub piłkowane[4], pojedyncze[5]. Przylistki drobne lub nieobecne[4]. Czasem liście silnie zredukowane, np. w rodzaju Psammomoya reprezentowane są tylko przez katafile[5].
Kwiaty
W grupie bazalnej kwiaty pojedyncze lub w wierzchotce jednoramiennej. Pojedyncze i dość duże kwiaty Parnassia uznawane są za pierwsze kwiaty zredukowanej wierzchotki[2]. W grupie tej kwiaty są obupłciowe, promieniste i 5-krotne. Działek kielicha jest 5, zachodzących na siebie[4], u nasady są one zrośnięte[2]. Płatków korony jest 5 (u Lepuropetalon brak), są one wolne, od drobnych rozmiarów do całkiem okazałych, całobrzegie, ząbkowane lub frędzlowate na brzegu, barwy białej lub kremowej. Pręcików jest 5, tyle samo prątniczków, przy których wykształcają się miodniki. Zalążnia jest górna u Parnassia i wpół dolna u Lepuropetalon, powstaje z 3–4, rzadko 5 owocolistków tworzących częściowo podzieloną (Parnassia) lub pojedynczą (Lepuropetalon) komorę z wieloma zalążkami[2][4].
U reszty przedstawicieli kwiaty 4- lub 5-krotne wyrastają w kwiatostanach wierzchotkowych lub groniastych z kątów liści lub szczytowo. Kwiaty są symetryczne (tylko u Apodostigma nieco grzbieciste), obupłciowe lub jednopłciowe. Działki kielicha i płatki są wolne i zwykle niezbyt okazałe. Pręcików jest od 3 do 5, czasem też obecne są prątniczki. Zalążnia górna lub częściowo zagłębiona w dysku, podzielona częściowo lub całkowicie na dwie lub pięć komór[4].
Owoce
W grupie bazalnej pękające, wielonasienne torebki[4]. U pozostałych przedstawicieli owocem jest podzielona torebka, mięsisty pestkowiec, jagoda lub rozłupnia[2][4].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2014)

Jedna z dwóch rodzin z rzędu dławiszowców (Celestrales), należącego do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych. W klasyfikacjach wcześniejszych (system APG II z 2003) opcjonalnie wyodrębniane były rodziny dziewięciornikowatych (Parnassiaceae Martinov), Lepuropetalaceae Nakai, Pottingeriaceae Takht. W systemie APG III grupy te włączone zostały do dławiszowatych[2].

Wykaz rodzajów[6]
  • Acanthothamnus
  • Allocassine N.Robson
  • Anthodon Ruiz & Pavon
  • Apatophyllum McGill.
  • Apodostigma R.Wilczek
  • Arnicratea N.Halle
  • Bequaertia R.Wilczek
  • Brassiantha A.C.Sm.
  • Brexiella H.Perrier
  • Campylostemon Welw.
  • Canotia Torr.
  • Cassine L.
  • Catha Forssk. ex Schreb. – czuwaliczka
  • Celastrus L. – dławisz
  • Cheiloclinium Miers
  • Crocoxylon Eckl. & Zeyh.
  • Crossopetalum P.Browne
  • Cuervea Triana ex Miers
  • Denhamia Meisn.
  • Elachyptera A.C.Sm.
  • Elaeodendron J.Jacq.
  • Euonymus L. – trzmielina
  • Evonymopsis H.Perrier
  • Fraunhofera Mart.
  • Glyptopetalum Thwaites
  • Goniodiscus Kuhlm.
  • Gyminda Sarg.
  • Hartogiella Codd
  • Hartogiopsis H.Perrier
  • Hedraianthera F.Muell.
  • Helictonema Pierre
  • Hexaspora C.T.White
  • Hippocratea L.
  • Hylenaea Miers
  • Hypsophila F.Muell.
  • Katafa Costantin & J.Poiss.
  • Kokoona Thwaites
  • Lepuropetalon Elliott
  • Loeseneriella A.C.Sm.
  • Lophopetalum Wight ex Arn.
  • Macgregoria F.Muell.
  • Maurocenia Mill.
  • Maytenus Molina
  • Menepetalum Loes.
  • Microtropis Wall. ex Meisn.
  • Monimopetalum Rehder
  • Mortonia A.Gray
  • Mystroxylon Eckl. & Zeyh.
  • Orthosphenia Standl.
  • Parnassia L. – dziewięciornik
  • Paxistima Raf.
  • Peripterygia (Baillon) Loes.
  • Peritassa Miers
  • Plagiopteron Griff.
  • Platypterocarpus Dunkley & Brenan
  • Plenckia Reissek
  • Pleurostylia Wight & Arn.
  • Polycardia Juss.
  • Prionostemma Miers
  • Pristimera Miers
  • Psammomoya Diels & Loes.
  • Pseudosalacia Codd
  • Ptelidium Thouars
  • Pterocelastrus Meisn.
  • Putterlickia Endl.
  • Quetzalia Lundell
  • Reissantia N.Halle
  • Rzedowskia Medrano
  • Salacia L.
  • Salacighia Loes.
  • Salaciopsis Baker f.
  • Salvadoropsis H.Perrier
  • Sarawakodendron Ding Hou
  • Scandivepres Loes.
  • Schaefferia Jacq.
  • Semialarium N.Halle
  • Simicratea N.Halle
  • Simirestis N.Halle
  • Siphonodon Griff.
  • Stackhousia Sm.
  • Tetrasiphon Urb.
  • Thyrsosalacia Loes.
  • Tontelea Miers
  • Torralbasia Krug & Urb.
  • Tripterococcus Endl.
  • Tripterygium J. D. Hooker
  • Tristemonanthus Loes.
  • Wimmeria Schltdl. & Cham.
  • Xylonymus Kalkman ex Ding Hou
  • Zinowiewia Turcz.
Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist, podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (RosidaeTakht.), nadrząd Celastranae Takht., rząd dławiszowce (Celastrales Baskerville), podrząd Celastrineae Bessey in C.K. Adams, rodzina dławiszowate (Celastraceae R. Br.)[7].

Podział według systemu Takhtajana

Gromada: okrytonasienne (Magnoliophyta), klasa: dwuliścienne (Magnoliopsida), podklasa różowe (Rosidae), nadrząd Celastranae, rząd dławiszowce (Celastrales), rodzina dławiszowate (Celastraceae).

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g h i Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-01-03] (ang.).
  3. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland - a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  4. ↑ a b c d e f g h Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 92-94, 243. ISBN 1-55407-206-9.
  5. ↑ a b Celastraceae R. Br. [w:] Watson L. & M.J. Dallwitz. 1992. The families of flowering plants: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval na http://delta-intkey.com (ang.)
  6. ↑ List of Genera in CELASTRACEAE, [w:] Vascular plant families and genera [online], Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-01-03] (ang.).
  7. ↑ Crescent Bloom: Celastraceae (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-12-19].

Media użyte na tej stronie

Celastrus paniculatus 05.JPG
Autor: Vinayaraj, Licencja: CC BY-SA 4.0
Celastrus paniculatus
Salacia fruticosa 13.JPG
Autor: Vinayaraj, Licencja: CC BY-SA 3.0
Salacia fruticosa
Parnassia palustris (Mount Ontake).JPG
Autor: Alpsdake, Licencja: CC BY-SA 4.0
Parnassia palustris L. var. palustris in Mount Ontake, Ōtaki, Nagano prefecture, Japan.
Spindle (Euonymus europaeus).jpg
Autor: AnemoneProjectors (talk), Licencja: CC BY-SA 2.0
Spindle (Euonymus europaeus), Millennium Wood, Fairlands Valley Park, Stevenage, Hertfordshire, 5 May 2011.