Dźantar Mantar (Jaipur)

Obserwatorium astronomiczne Jantar Mantar[1][a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Państwo

 Indie

Typ

kulturowy

Spełniane kryterium

III, IV

Numer ref.

1338

Region[b]

Azja i Pacyfik

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

2010
na 34. sesji

Położenie na mapie Radżastanu
Mapa konturowa Radżastanu, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Obserwatorium astronomiczne Jantar Mantar”
Położenie na mapie Indii
Ziemia26°55′29″N 75°49′28″E/26,924722 75,824444
  1. ↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO
  2. ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO
Instrumenty Jantar Mantar
Samrat jantra – największy zegar słoneczny na świecie
Dźajaprakasz jantra – półkule do odczytu trajektorii ciał niebieskich
Ram jantra – instrument do ustalania azymutu ciał niebieskich
Nadiwalaja jantra – instrument do określania równonocy
Krantiwritta II – instrument do pomiaru długości i szerokości ekliptycznej ciał niebieskich
Dakszinottara Bhitti jantra – instrumenty do wyznaczania położenia ciał niebieskich w układzie współrzędnych horyzontalnych
Jantra Radż – instrument z największym astrolabium na świecie
Rasiwalaja – zespół 12 gnomonów do wyznaczania koordynat ciał niebieskich z 12 gwiazdozbiorów zodiaku
Kapala jantra – instrument do ustalania koordynat ciał niebieskich zarówno w układzie współrzędnych astronomicznych, jak i w układzie współrzędnych równikowych
Laghu Samrat jantra – zegar słoneczny

Dźantar Mantar[2] (hindi: जंतर मंतर, ang. Jantar Mantar) – obserwatorium astronomiczne w Jaipurze w Radżastanie (Indie), wzniesione na początku XVIII wieku z inicjatywy maharadży Sawai Jai Singha II (1688–1743), znanego z zamiłowania do astronomii. Na terenie obserwatorium znajduje się największy na świecie zegar słoneczny i astrolabium. Najlepiej zachowany kompleks wśród dawnych obserwatoriów indyjskich, w 2010 roku wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Historia

Budowa obserwatorium była ściśle związana z założeniem nowej stolicy państwa przez maharadżę Sawai Jai Singha II, który w 1727 roku zlecił bengalskiemu architektowi Vidaydharowi Bhattacharyi zbudowanie miasta od podstaw – Jaipuru[3]. Obserwatorium zlokalizowano w bezpośrednim sąsiedztwie pałacu maharadży, który znany był z zamiłowania do matematyki, architektury i astronomii[4]. Ośrodek powstał na idealnie płaskim placu, prace prowadzone przy udziale 23 astronomów zakończono w 1738[a][4][5]. Obserwatorium w Jaipurze jest największym i najlepiej zachowanym z pięciu obserwatoriów zbudowanych przez Singha – pozostałe to[6]:

  • Dźantar Mantar w Delhi
  • obserwatorium w Varanasi (częściowo w ruinie)
  • obserwatorium w Ujjain (częściowo w ruinie)
  • obserwatorium w Mathurze (niezachowane do naszych czasów)

W obserwatorium w Jaipurze pracowało ok. 20 astronomów, prowadząc badania z zakresu astronomii sferycznej – prowadząc obserwacje nieba, uaktualniając tablice astronomiczne i przewidując zaćmienia[4]. Prace w Jaipurze pozwoliły na ustalanie lokalnego czasu i kalendarza[4]. Obserwatorium świadczyło również przepowiednie astrologiczne oraz prognozy meteorologiczne, przepowiadając m.in. monsuny[4].

Obserwatorium zaprzestało działalności ok. 1800 roku[4]. Cześć instrumentów w części zachodniej została zburzona pod budowę świątyni, a w innej części rozpoczęto produkcję armat[4].

Pierwszą restaurację obiektu przeprowadzono w 1876 roku za panowania maharadży Ram Singha II, jednak wszelkich prac zaprzestano po śmierci władcy w 1880 roku[4]. Na początku XX wieku obserwatorium zostało gruntownie odnowione, przeprowadzono całkowitą restaurację wszystkich instrumentów a zniszczone – odbudowano[4]. Po odzyskaniu przez Indie niepodległości w 1947 roku, obserwatorium stało się własnością Radżastanu, w 1948 roku zostało wpisane na listę zabytków[7] i objęte ochroną[4].

W 2010 roku obiekt został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO[8].

Nazwa

Trzy obserwatoria Singha w Delhi, Jaipurze i Ujjain znane są pod nazwą Dźantar Mantar[9]. Obserwatorium w Delhi funkcjonuje pod tą nazwą od ponad 200 lat[9]. W dokumentach archiwalnych Jaipuru tamtejsze obserwatorium występuje pod nazwą Dźantra, która w języku potocznym została zniekształcona do Dźantar[9]. W mowie potocznej często do nazwy jednoczłonowej dodawano drugi, najczęściej nic nieznaczący wyraz do rymu dla nadania emfazy, w tym przypadku Mantar – stąd nazwa Dźantar Mantar[9].

Instrumenty

Obserwatorium składa się z 18 obiektów służących m.in. do ustalania azymutu i pozycji gwiazd, określania dat zaćmień Słońca i wysokości nad poziomem morza[10]. Do głównych instrumentów w obserwatorium należą m.in.[10][4]:

  • Samrat jantra – największy zegar słoneczny na świecie, z gnomonem o wysokości 22,6 m i dwoma kwadrantami ze skala czasu o promieniu 15,15 m, mierzący czas lokalny z dokładnością do 2 sekund[4]
  • Sasthamsa jantra – instrument do pomiaru kątów 0-60° i ustalania zenitu słońca i innych gwiazd[4]
  • Dźajaprakasz jantra – instrument złożony z dwóch półkul o średnicy 5,4 m odbijających odwrócony obraz nieba, umożliwiający obserwatorom swobodne poruszanie się po ich wnętrzach, by sporządzać odczyty[4]
  • Ram jantra – instrument złożony z dwóch cylindrycznych struktur z gnomonem pośrodku do ustalania azymutu ciał niebieskich; w obserwatorium znajdują się dwa instrumenty tego typu[4]
  • Dhruva Darsaka jantra – niewielka trapezoidalna struktura wskazująca Gwiazdę Polarną[4]
  • Nadiwalaja jantra – instrument złożony z dwóch równoległych dysków o średnicy 3.7 m do określania równonocy[4]
  • Krantiwritta jantra – nieukończony instrument złożony z okrągłej płyty o średnicy 3,4 m zorientowanej równolegle do równika do pomiaru długości i szerokości ekliptycznej ciał niebieskich[4]
  • Krantiwritta II – mniejsza wersja Krantiwritty jantry zorientowana po katem 23,27° w stosunku do równika[4]
  • Dakszinottara Bhitti jantra – obejmuje dwa instrumenty do wyznaczania położenia ciał niebieskich w układzie współrzędnych horyzontalnych[4]
  • Jantra Radż – struktura oparta na trzech filarach podtrzymująca dwie belki, z których zwisają brązowe astrolabium o średnicy 2,43 m – największe na świecie i okrągła płyta o średnicy 2.1 m, służąca do obserwacji planet, wyznaczania ich rotacji, a także do określania dat zaćmień Słońca[4]
  • Czakra jantra – instrument złożony z dwóch mosiężnych kół umieszczonych w pionie i poruszających się w poziomie w celu ustalenia momentu górowania ciał niebieskich na południku niebieskim[4]
  • Digamsa jantra – instrument złożony z pionowego filaru o wysokości 1 m otoczony współosiowymi ścianami do pomiaru odległości kątowych[4]
  • Unnathamsa jantra – instrument złożony z brązowego koła o średnicy 5,35 m, podtrzymywany przez słupy i łuki, używany do pomiaru wysokości ciał niebieskich[4]
  • Rasiwalaja – zespół 12 gnomonów do wyznaczania koordynat w układzie ekliptycznym ciał niebieskich z 12 gwiazdozbiorów zodiaku[4]
  • Kapala jantra – instrument złożony z dwóch wklęsłych półkul położonych na osi wschód-zachód, służący do ustalania koordynat ciał niebieskich zarówno w układzie współrzędnych astronomicznych, jak i w układzie współrzędnych równikowych[4]
  • Laghu Samrat jantra – mniejsza wersja Samrat jantry[4]

Uwagi

  1. ↑ Inne źródła podają rok 1734, patrz Langmead (2001).

Przypisy

  1. ↑ Indie. Polski Komitet ds Unesco. [dostęp 2019-12-18].
  2. ↑ Egzonim wprowadzony przez KSNG na 96. posiedzeniu.
  3. ↑ Donald Langmead, Christine Garnaut: Encyclopedia of Architectural and Engineering Feats. 2001, ABC-CLIO, s. 171. ISBN 978-1-57607-112-0. [dostęp 2015-01-29].
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa UNESCO: The Jantar Mantar, Jaipur. [dostęp 2015-01-29]. (ang.).
  5. ↑ Virendra Nath Sharma: Sawai Jai Singh and His Astronomy. Motilal Banarsidass Publ., 1995, s. 122. ISBN 978-81-208-1256-7. [dostęp 2015-01-29].
  6. ↑ Donald Langmead, Christine Garnaut: Encyclopedia of Architectural and Engineering Feats. 2001, ABC-CLIO, s. 170. ISBN 978-1-57607-112-0. [dostęp 2015-01-29].
  7. ↑ Donald Langmead, Christine Garnaut: Encyclopedia of Architectural and Engineering Feats. 2001, ABC-CLIO, s. 172. ISBN 978-1-57607-112-0. [dostęp 2015-01-29].
  8. ↑ UNESCO: The Jantar Mantar, Jaipur. [dostęp 2015-01-29]. (ang.).
  9. ↑ a b c d Virendra Nath Sharma: Sawai Jai Singh and His Astronomy. Motilal Banarsidass Publ., 1995, s. 98. ISBN 978-81-208-1256-7. [dostęp 2015-01-29].
  10. ↑ a b UNESCO: Portal to the Heritage of Astronomy: Short Description (ICOMOS-IAU Case Study format): The Jantar Mantar at Jaipur, India. [dostęp 2015-01-29]. (ang.).

Bibliografia

  • Najsłynniejsze miejsca i budowle świata, Wydawnictwo Wiedza i Życie, Warszawa 2006, s. 330–331, ISBN 83-7184-480-8.
Obiekty z listy Światowego Dziedzictwa UNESCO w Indiach

Flag of UNESCO.svg

Kulturowe
Przyrodnicze

Indie

  1. ↑ Wspólnie z Argentyną, Francją, Niemcami, Belgią, Japonią i Szwajcarią

Media użyte na tej stronie

India location map.svg
(c) Uwe Dedering z niemieckiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0
Location map of India.

Equirectangular projection. Strechted by 106.0%. Geographic limits of the map:

  • N: 37.5° N
  • S: 5.0° N
  • W: 67.0° E
  • E: 99.0° E
Made with Natural Earth. Free vector and raster map data @ naturalearthdata.com.
Flag of India.svg
The Flag of India. The colours are saffron, white and green. The navy blue wheel in the center of the flag has a diameter approximately the width of the white band and is called Ashoka's Dharma Chakra, with 24 spokes (after Ashoka, the Great). Each spoke depicts one hour of the day, portraying the prevalence of righteousness all 24 hours of it.
Flag of UNESCO.svg
Flag of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO)
Jantar Mantar, Jaipur - Kranti Vrtta.jpg
Autor: Vssun, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kranti Vrtta, an astronomical device at Yantar Mantar, Jaipur
KapaliYantraJaipur20080213-1.jpg
Autor: Hans A. Rosbach, Licencja: CC BY-SA 3.0
From Jantar Mantar in Jaipur.
Jaipur-Jantar Mantar-Nadivalaya Yantra N-20131016.jpg
(c) Daniel VILLAFRUELA, CC BY-SA 3.0

Nadivalaya Yantra is a double equatorial sundial. This sundial is utilsable from the September equinox to the March one. (we are in October and you can read the local time, up to the minute).

Blank Map Rajasthan state and districts.png
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Miljoshi (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Blank - Map of w:Rajasthan state, India with district boundaries.
Jaipur-Jantar Mantar-Jaya Prakâsh Yantra-20131016.jpg
(c) Daniel VILLAFRUELA, CC BY-SA 3.0

The hemispheres of the observatory Jaya Prakâsh (Triumph of the light), allowed to identify, on an hour long observation, the trajectory of a star, day and night in the northern sky.

JantarMantarJaipur20080213-4.jpg
Autor: Hans A. Rosbach, Licencja: CC BY-SA 3.0
From Jantar Mantar in Jaipur. The Samrat Yantra is the largest sundial in the world.
Jaipur-Jantar Mantar-Dakshino Bhitti Yantra,-20131016.jpg
(c) Daniel Villafruela, CC BY-SA 3.0
Dakshino Bhitti Yantra, dual sundial measuring the position of a celestial body in relation to the meridia.
Jaipur-Jantar Mantar-Ram Yantra-20131016.jpg
(c) Daniel VILLAFRUELA, CC BY-SA 3.0

Ram Yantra is formed of a double circular structure of twelve pillars and twelve horizontal slabs, graduated. The gnomon is used to read directly the azimuth of the planets in relation to the earth.

Jantar Mantar at Jaipur.jpg
Taken from the observation platform at the top of the Jantar Mantar, showing smaller architectural sundials. The Jantar Mantar is a collection of architectural astronomical instruments, built by Maharaja Jai Singh II at his then new capital of Jaipur between 1727 and 1733. The City Palace behind then Govindji Temple. Nahargarh Fort on Hill.
Jaipur-Jantar Mantar-Yantra Raj-20131016.jpg
(c) Daniel VILLAFRUELA, CC BY-SA 3.0

Yantra Raj, two disc set used as chart of the sky.