Dźinizm

Swastyka – jeden z symboli dźinizmu
Otwarta dłoń – inny symbol dźinizmu

Dźinizm[1][2] (też dżinizm[3], sanskryt जैन धर्म – trl. jaina dharma, trb. dźajna dharma) – nonteistyczny system filozoficzny i religijny, który powstał w Indiach około VI wieku p.n.e. w reakcji na silnie zrytualizowany braminizm.

Etymologia

Wyraz sanskrycki जिन o transliteracji dźina i transkrypcji dźina posiada znaczenia zwycięzca[4], pogromca.

Nazewnictwo

  • W niektórych polskich tekstach spotkać można formy dżajnizm bądź dżainizm, które są niezalecanymi kalkami z sanskrytu. Były to formy zalecane i stosowane w Polsce w przeszłości[5]. Transkrypcja indyjskiego określenia to bowiem ajna dharma.
  • Forma o postaci dźinizm nie jest zapisem powstałym z pełnego respektowania zasad polskiej ortografii dla słów oryginalnie polskich. Jest ona natomiast zgodna z zasadami najpopularniejszej współcześnie polskiej transkrypcji sanskrytu.

Historia

Za twórcę tej religii uważany jest Parśwa żyjący w VIII w. p.n.e., znacząco zreformował ją jednak Wardhamana Mahawira, który stworzył zbiór zasad regulujących życie wyznawców dźinizmu. Są to:

  • ahinsa – powstrzymanie się od zadawania cierpienia wszelkim istotom żywym,
  • satja – powstrzymanie się od kłamstwa,
  • asteja – powstrzymanie się od kradzieży,
  • brahmaćarja – powstrzymanie się od cudzołóstwa (w przypadku mnichów i mniszek – powstrzymanie się od wszelkich stosunków seksualnych),
  • aparigraha – powstrzymanie się od posiadania zbędnej własności (w przypadku mnichów i mniszek – powstrzymanie się od posiadania wszelkiej własności).

Zasady te podkreślają wielki szacunek wyznawców dźinizmu dla wszystkich istot żywych. Dźiniści wierzą w możliwość wyrwania się z kręgu samsary – kołowrotu wcieleń, i osiągnięcia stanu wyzwolenia – mokszy. Droga do tego celu wiedzie poprzez trzy klejnoty, czyli:

  • należyte spojrzenie,
  • należyte poznanie,
  • należyte postępowanie (co osiąga się przestrzegając pięciu wyżej wymienionych zasad).

Liczbę wyznawców dźinizmu ocenia się na ok. 4,5–5 mln (z czego 97–98% w Indiach).

Wyznawcy dźinizmu wierzą, że świat nigdy nie powstał ani nigdy się nie skończy. Przechodzi on przez cykle wznoszące lub opadające, składające się z 4 wieków. Wyższy, urdhwaloka, to świat niebiański (loka), składający się z siedmiu niebios. Świat ziemski, madhjaloka, to kraina potępiona, obejmująca siedem piekieł, piętrzących się jedno na drugim niczym połączone ze sobą parasole.

Podział

Świątynia dżinijska w Koczin w Kerali

Współcześnie istnieją dwie główne gałęzie dźinizmu:

W XVIII w., w związku z wpływami hinduizmu na dźinizm, powstał nowy odłam odrzucający kult wizerunków i głoszący potrzebę powrotu do pierwotnego dźinizmu. Członkowie tego odłamu zwani byli Sthanakawasi (dhundhija, bawis), a jego założycielem był Lumpaka (Lankasza) żyjący w XVI w. n.e. Powstała także grupa, w której naśladuje się niektóre sposoby oddawania czci praktykowane przez hindusów – zwani są oni Murtipudźaka.

W XVIII w. wyodrębnił się także odłam Terapanthi (Ścieżka Trzech) założony przez Bhikandźi, który starał się połączyć wszystkie dźinijskie nurty w jeden.

Teksty święte

Zbiór religijnych ksiąg dźinizmu – Agama (Siddhanta) składa się z ok. 45 tekstów dotyczących doktryny, rytuału, biografii świętych oraz różnorodnych dziedzin wiedzy świeckiej. Każda ze szkół posiada własny kanon pism i komentarzy.

W V wieku n.e. na synodzie w Walabhi pod przewodnictwem śwetambarów ustalono nowy (większość starych pism zaginęła), ostateczny kanon pism dźinijskich.Najważniejsze z nich to:

  • Anga – zbiór 12 tekstów/części, istota doktryny, za pomocą legend wątków kosmologicznych i numerologicznych przedstawia się podstawy doktryny:
    • Acaranga – dotyczy dyscypliny klasztornej,
    • Suryagadanga – refutacja argumentów heretyckich,
    • Sthananga – 10 tekstów doktrynalnych,
    • Samavayanga – rozwinięcie 10 tekstów doktrynalnych,
    • Vyakhyaprajnapti (Bhagavati) – dialogi na temat dogmatów,
    • Nayadhammakahao – seria apologii i kazań,
    • Upasakadasa – biografie uczniów świeckich,
    • Antakitadasa – biografie świętych,
    • Anuttara-Aupapatrika – żywoty osób boskich,
    • Praśnavyakarana – opis błędów i zaniedbań,
    • Vipakasutra – konsekwencje dobrych i złych czynów,
    • Dristvada – tekst zagubiony.
  • Upanga – uzupełnienie doktryny, zbiór 12 tekstów/części o różnej wielkości i randze.

Tirthankara – ubóstwiani mistrzowie dźinijscy

Posąg Gomateśwary (Bahubalina) w Shravanabelagola

Według tradycji jest ich dwudziestu czterech: dwudziestu dwóch uważanych za mitycznych a Parśwa i Mahawira – za historycznych:

1. Adinatha (Riszabhadewa) – przedstawiany w kolorze żółtym, symbolizuje go byk,
2. Adźinatha – złoty, słoń,
3. Sambhawanatha – koń,
4. Abhinandana – złoty, małpa,
5. Sumatinatha – złoty lub żółty, ptak lub koło,
6. Padmaprabha – czerwony kwiat lotosu,
7. Suparśwanatha – zielony, swastyka lub siedmiogłowa kobra,
8. Czandraprabha – biały, sierp księżyca,
9. Puszpadanta (Suwidhana) – biały, krokodyl lub krab,
10. Śitalanatha – żółty lub złoty, swastyka lub liść drzewa pippal,
11. Śrejamśanatha – żółty lub złoty, orzeł, daniel lub nosorożec,
12. Wasupudźja – czerwony, wół domowy,
13. Wimalanatha – złoty lub żółty, dzik,
14. Ananatanatha – złoty, sokół lub niedźwiedź,
15. Dharmanatha – żółty, błyskawica,
16. Śantinatha – złoty lub żółty, daniel lub żółw,
17. Kunthanatha – złoty, koza,
18. Arthanatha – złoty lub żółty, ryba,
19. Mallinatha (według śwetambarów kobieta) – niebieska lub złota, dzban na wodę,
20. Munisuwrata – ciemny, żółw,
21. Naminatha – złoty, niebieski, lotos,
22. Neminatha (Arisztanemi) – czerwony lub ciemny, muszla,
23. Parśwanatha (podobno VIII–VII w. p.n.e.) – ciemnoniebieski, wąż lub siedmiogłowa kobra,
24. Tirthakara (złoty lub żółty, lew) – Wardhamana Mahawira (ok. VI–V w. p.n.e.).

Przedstawiciele i ich dzieła

  • Umaswati (ok. I–III w. n.e.) – zaliczany do śwetambarów
Tattwarthadhigamasutra (Sutry dotyczące poznania sensu prawd) – dzieło uznane przez digambarów i śwetambarów
  • Kundakunda (ok. III–IV w. n.e.) – zaliczany do digambarów
Pawajanasara (Istota objawienia)
Pańczatthijasangaha (Zestawienie pięciu zbiorów bytu)
Samajasara (Rdzeń nauki)
  • Wamalasuri (VI w. n.e.)
Paumaćarija (Historia Padmy) – najstarszy dżinijski poemat epicki
  • Dżinasena (IX w. n.e.)
Paswabhjudaja
  • Gunabhadra (IX w. n.e.)
Mahapurana
  • Hariczandra (IX w. n.e.)
Dharmasarmabhjudaja (Triumf obrońcy prawa) – tekst o 15. tirthakarze
  • Puszpadanta (X w. n.e.)
Mahapurana – tekst o kosmologii
  • Ranna (X w. n.e.)
Adźitapurana
Gadajuddha
  • Ćawundaraja (XI–XII w. n.e.)
Czawundarajapurana (historia 24 tirthankarów)
  • Abhajadewa (XI–XII w. n.e.)
Tika
Neminathaćarja
  • Ramaćandra Suri (XII w. n.e.)
Hariśćandra (Satjahariśćandra)
  • Andajja (XIII w. n.e.)
Kabbikarakawja (tekst o czystości duszy)
  • Madhura (ok. XIV w. n.e.)
Dharmathapurana
  • Bhaskaraćarja (XV w. n.e.)
Dźiwandharaćarita (Historia pobożnego księcia)
  • Dewaczandra (XIX w. n.e.)
Radźawalikatha (Historia dźinizmu)

Dźinijskie miejsca święte

  • Abu (w stanie Radżastan, Indie) – święta góra odłamu śwetambara – kompleks świątyń zbudowany pomiędzy XI a XIII w. n.e.;
  • Palitana (w stanie Gudźarat, Indie) – święte miasto śwetambarów, zamieszkiwane przez 19 kolejnych tirthankarów, znajduje się tam 109 większych świątyń i ok. 999 kaplic;
  • Shravanabelagola (w stanie Karnataka, Indie) – święte miasto Digambarów słynące z 18-metrowego posągu z 981 r. n.e. dźinijskiego świętego Bahubalina;
  • Śatrundźaja (w stanie Gudźarat, Indie) – święta góra śwetambarów w pobliżu Palitany;
  • Girnar (w stanie Gudźarat, Indie) – święta góra śwetambarów – kompleks świątyń ku czci Neminathy, świątynie, pustelnie;
  • Samed – święta góra śwetambarów, miejsce osiągnięcia nirwany przez pierwszego tirthankarę Riszabhę;
  • Asztapada – święta góra śwetambarów.

Przypisy

  1. Religia. Encyklopedia PWN , red. Tadeusz Gadacz i Bogusław Milerski, tom 3 , s. 339 , hasła: dźina, Dźina, dźinijska sztuka, dźinizm
  2. Wielki słownik wyrazów obcych PWN , red. Mirosław Bańki , oprac. haseł. Alina Gałązka, Rafał Sarna, Izabella Strasz ; Jolanta Adamska , Wyd. 1, Warszawa Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005 ,ISBN 83-01-14455-6 , s. 309 dźinizm lub dżinizm, ⇒ wersja z [dź] wskazana w pozycji uprzywilejowanej (wydanie z 2010 analogicznie)
  3. Wielki słownik ortograficzny PWN pod red. E. Polańskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, cytat: dżinizm, dżajnizm
  4. dźinizm, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-10-07].
  5. Władysław Kopaliński Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Muza Warszawa 2001 , cytat: dżajnizm, dżainizm, dżinizm

Bibliografia

  • Piotr Balcerowicz: Dżinizm. Starożytna religia Indii. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2003, seria: Świat Orientu. ISBN 83-88938-31-2.

Media użyte na tej stronie

Gomateswara.jpg
Autor: unknown, Licencja: Attribution
Swastik4.svg
Jain swastika
Ahimsa Jainism Gradient.jpg
Autor: Chainwit., Licencja: CC BY-SA 4.0
Symbol of Ahimsa in Jainism
Kerala jain temple.jpg
Autor: Thorsten Vieth from Bangalore, India, Licencja: CC BY-SA 2.0

A Jain Temple in the old part of Fort Cochin. Since they are feeding doves regularly here, tons of birds are flying around the temple, usually.

Ein Jain Tempel im alten Teil von Fort Cochin. Hier werden Tauben noch gefüttert, und daher wimmelt es hier teilweise von Vögeln.