Dżudda

Dżudda
‏جدة‎
Państwo	Arabia Saudyjska
Prowincja	Mekka
Gubernator	Saleh Al-Turki
Powierzchnia	1600 km²
Wysokość	12 m n.p.m.
Populacja (2017); • liczba ludności; • gęstość	; 4 296 000; 2159 os./km²
Nr kierunkowy	12
Kod pocztowy	21000
	Położenie na mapie Arabii Saudyjskiej Dżudda
	21°30′N 39°11′E/21,500000 39,183333
	Strona internetowa

Dżudda, Dżedda^[1] (arab. ‏جدّة‎, Ǧudda) – miasto w zachodniej części Arabii Saudyjskiej, w prowincji Mekka, nad Morzem Czerwonym. Główny ośrodek przemysłowy, handlowy i kulturalny kraju. W mieście działa rafineria ropy naftowej, walcownia żelaza, huta aluminium, stocznia, a także fabryki artykułów chemicznych, wełnianych, skórzanych, mebli. Stanowi ono także główny port handlowy kraju nad Morzem Czerwonym (naftowy, kontenerowy), ważny port pasażerski (główny punkt tranzytowy pielgrzymek do Mekki) oraz rybacki. W 2017 r. liczyła 4 296 000 mieszkańców^[2]. Obecnie trwa budowa Jeddah Tower – pierwszego na świecie wieżowca mierzącego ponad kilometr^[3].

Historia

Dżudda w 1938 r.

Wykopaliska w dzielnicy Al-Balad wskazują, iż miasto zostało założone przez przybyszów z terenów obecnego Jemenu ok. 500 roku p.n.e wpierw jako wioska rybacka. Inne badania wykazały, że obszar ten był zamieszkany wcześniej, już w epoce kamienia. Tereny te zostały odwiedzone przez Aleksandra Wielkiego. Dżudda nabrała znaczenia w 647 roku, gdy trzeci kalif Usman ibn Affan uczynił z miasta port przyjmujący pielgrzymów przybywających do Mekki. Z racji bycia bramą do świętego miasta, wielokrotnie była podbijana. W 969 r. Fatymidzi przejęli kontrolę nad Egiptem i rozszerzyli swe wpływy na sąsiednie rejony w tym Dżuddę. Rozwinęli w tym czasie szlaki handlowe łączące basen Morza Śródziemnego i Ocean Indyjski, przy wykorzystaniu Morza Czerwonego. Następnie miasto wchodziło w skład różnych imperiów. W 1177 r. – Ajjubidów, w 1254 r. – Sułtanatu Mameluków, a w 1517 r. – Imperium Osmańskiego. Turcy wzmocnili mury obronne miasta, aby chronić się przed atakami Portugalczyków, którzy w tym okresie odwiedzali te tereny podczas wypraw do Indii. W 1802 r. miasto zajęli walczący o oderwanie od Imperium Osmańskiego żołnierze, ale Turcy odzyskali miasto w 1813. Podczas I wojny światowej Said Husajn ibn Ali próbował ponownie uniezależnić się od Turków, a także stworzyć wielkie państwo od Syrii do Jemenu. Założył w czerwcu 1916 r. sprzymierzone z państwami ententy Królestwo Hidżazu i walczył z Ibn Saudem o terytorium. Zrezygnował w 1924 r. po upadku Mekki, a jego syn stanął na czele ziem pozostałych w królestwie. Kilka miesięcy później Dżuddę ostatecznie przejął Ibn Saud i wcielił do nowo powstałego państwa w grudniu 1925 r.

Geografia

Miasto ograniczone jest przez Morze Czerwone od zachodu oraz Góry Sarawat od wschodu. W rejonie nie ma rzek i dolin, ale niedaleko miasta leżą zatoki Sharm Ob’hur i Sharm Salman. Miasto rozbudowane jest wzdłuż osi północ-południe, na dystansie około 60 kilometrów^[4]. Klimat w mieście jest suchy i gorący, a w Dżuddzie, w przeciwieństwie do innych miast Arabii Saudyjskiej, wysokie temperatury panują także w zimie. Średnia temperatura w styczniu wynosi ok. 22 °C, a w lipcu 33 °C. Opady deszczu są sporadyczne i najczęściej występują w grudniu. Najniższą temperaturą zanotowaną w Dżuddzie są 3 °C w 1995 r. Średni roczny opad wynosi zaledwie 67 mm, ale zdarzają się gwałtowne burze z gradem. Latem zdarzają się burze piaskowe niosące piasek z pustyni na Półwyspie Arabskim.

Dużym problemem miasta jest zanieczyszczenie powietrza, a także często zdarzające się pożary.

Gospodarka

Dżudda leży w sercu Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej, a wszystkie stolice regionu znajdują się w odległości dwugodzinnego lotu samolotem. Jest drugim centrum handlu w rejonie, po Rijadzie i czwartym co do wielkości ośrodkiem przemysłowym. Ekonomicznym centrum miasta jest ulica Króla Abdullaha, gdzie swoje siedziby mają jedne z największych saudyjskich firm jak np. Emaar Middle East i Al-Farsi. Inna ważną ulicą jest Tahlia, gdzie znajduje się wiele ekskluzywnych sklepów m.in. Prada, Gucci, Burberry, Chanel i Giorgio Armani.

W 2001 r. miejscowy port przyjmował 55% importu Arabii Saudyjskiej i wysyłał 5% eksportu. Co piąta firma Królestwa była zarejestrowana w Dżuddzie, tj. około 90 000 przedsiębiorstw, w tym 40 ze 100 największych firm^[4].

Miasto jest siedzibą wielu organizacji:

Islamski Bank Rozwoju
Organizacja Współpracy Islamskiej
Forum Ekonomiczne Dżudda
Organizacja Praw Człowieka Arabii Saudyjskiej
Międzynarodowa Islamska Agencja Informacyjna

Demografia

Miasto uznawane jest za najbardziej liberalne i kosmopolityczne w całym kraju z racji spotykania się tu pielgrzymów przez wiele wieków. Część odwiedzających osiedlała się tutaj, przez co Dżudda jest bardziej zróżnicowana etnicznie niż inne miasta kraju. Boom naftowy z ostatnich 50 lat spowodował napływ kolejnych imigrantów z Europy, Ameryki Północnej i Azji Południowo-Wschodniej. Mieszkają tu także arabscy chrześcijanie głównie z Libanu, Syrii i Egiptu. Jednak żaden niemuzułmanin nie jest oficjalnie obywatelem miasta, a tylko pracownikiem danego przedsiębiorstwa. Większość mieszkańców to sunnici z tego powodu w mieście znajduje się ponad 1300 meczetów, a nie ma żadnego kościoła, synagogi czy innego miejsca kultu. Publiczne propagowanie innej religii jest surowo zakazane.

Infrastruktura

Transport

Miasto jest ważnym węzłem komunikacyjnym, krajowym i międzynarodowym, z uwagi na duży port lotniczy i morski i sąsiedztwo Mekki. Co roku przewijają się przez nie miliony pielgrzymów udających się właśnie do Mekki.

Najważniejsze drogi krajowe:

nr 5: Hakl – Dżizan
nr 15: Medyna – Mekka
nr 40: Dżudda – Rijad – Dammam

Transport publiczny

Miasto boryka się z licznymi zatorami ulicznymi, szczególnie w godzinach szczytu, mimo że główne arterie drogowe są kilku jezdniowe. Miasto posiada szczątkowy system komunikacji publicznej, używany przez 4% mieszkańców (96% używa samochodu)^[5].

Jedenastego marca 2013 roku rząd zaakceptował plan wart 12 miliardów USD budowy systemu takiego systemu transportu miejskiego^[6]:

3 linie tramwajowe, łącznie 208 wagonów:
- linia pomarańczowa, długości 67 kilometrów z 22 przystankami, od Makkah Road to Obhur, z odgałęzieniem przy ulicy Sari.
- linia niebieska, długości 24 kilometrów z 17 przystankami, od lotniska do stacji kolejowej Haramin
- linia zielona, długości 17 kilometrów z 7 przystankami, od esplanady Corniche przez ulicę Palestyńską (Palestine Street) i stare lotnisko, do stacji kolejowej Haramin
autobusy: 816 autobusów z 2950 przystankami
transport wodny: 10 przystanków

Studium wykonalności wykonała kanadyjska firma konsultingowa^[5]. Budowa ma potrwać do 2030 roku.

Woda i kanalizacja

Około 70% gospodarstw domowych w mieście nie jest podłączonych do kanalizacji^[7]. Nieczystości, nawet z dużych obiektów jak hotele, wywozi się cysternami.

Wiele budynków nie posiada również podłączenia do wodociągów. National Water Company, firma wodociągowa, dostarcza na zamówienie dziennie ponad 2000 beczkowozów wody^[8]. Sieć wodociągowa w mieście, podobnie jak w innych dużych miastach Arabii, jest przestarzała. Od 2009 roku National Water Company naprawiła w Dżuddzie 64 000 zgłoszonych nieszczelności. Podobne naprawy przeprowadzone również Rijadzie, Mekkce i Tadżif, pozwoliły na zaoszczędzenie 314 milionów m³ wody^[8].

W 2014 roku około Briman, w pobliżu lotniska, miał powstać pierwszy etap rezerwuaru wodnego dla Dżuddy, o pojemności 1,5 mln m³. Ukończony zbiornik ma dostarczać 6 milionów m³. Wartość projektu określona została na 590 mln USD^[8].

Sport

Głównym sportem w mieście jest piłka nożna. Siedzibę ma tu najstarszy klub sportowy Arabii Saudyjskiej – Ittihad FC założony w 1927, a także Al-Ahli Dżudda założony w 1937. Są to jedne z najlepszych drużyn nie tylko w kraju, ale i na kontynencie. W mieście znajduje się wiele stadionów:

Prince Abdullah al-Faisal Stadium
Prince Sultan bin Fahd Stadium
KAU Stadium
Air-Defense Forces Stadium
Schools League Stadium
King Abdullah Stadium (under construction)

Uczelnie w mieście

Uniwersytet Króla Abdullaha
Otwarty Arabski Uniwersytet
Pakistański Międzynarodowy Uniwersytet
Międzynarodowy Amerykański Uniwersytet w Dżuddzie
Dżuddyjska Szkoła Japońska
German International School Jeddah
Al-Thager Model School
Cedar International School^[9]

Zabytki i muzea

Al-Balad – stare miasto z prowadzonymi wykopaliskami – stanowi przedmiot wniosku Arabii Saudyjskiej o wpisanie na listę światowego dziedzictw UNESCO
- Grobowiec Ewy – rzekomy grób biblijnej Ewy. Niedostępny dla zwiedzających ani pielgrzymów^[4].
- Meczety:
  - Meczet Al-Shafei – najstarszy zachowany meczet w mieście; położony przy ulicy Al-Jameah (Harrat Al-Mazloum). Ma kształt czworoboczny z otwartym dziedzińcem. Minarety z XIII wieku^[10].
  - Meczet Al-Mimar^[11]
  - Meczet Uthmana Bin Affana (inaczej meczet Al-Abanous) – położony również w rejonie Harat Al-Mazloum, rozpoznawalny po kolumnach z kości słoniowej; wspominany w XIV wiecznych pracach Ibn Battuta^[10].
  - Meczet Akkasz
Corniche – 30 kilometrowa esplanada wzdłuż Morza Czerwonego, popularne miejsce spacerowe i rozrywkowe, uważane za największą atrakcję turystyczną miasta^[4]
- Meczet Fatima Al-Zahra, tzw. „pływający meczet”, położony na spacerowym odcinku wybrzeża Morza Czerwonego, Corniche
- Fontanna Króla Fahda – najwyższa na świecie fontanna^[4]
- muzeum rzeźby na wolnym powietrzu – prace artystów, jak Henry Moore, Joan Miro, Victor Vasarely, rozmieszczone wzdłuż esplanady^[4]
- Pałac Khuzam – pałac z dwuwieżową bramą wjazdową, budowany w latach 1928–1935, obecnie muzeum antyków i dziedzictwa^[12]
- Muzeum Abdul Raouf Khalil^[4] – muzeum historii cywilizacji arabskiej i miasta
- Jeddah Science Oasis – centrum nauki^[4]
- letni Jeddah Festival^[4]

Cechą charakterystyczną są różnego rodzaju rzeźby i instalacje (autorstwa na przykład Julio Lafuente, Sylvestre Giovanni) umieszczone na rondach lub pasach zieleni oddzielających kilkujezdniowe ulice.

Nieistniejące

Meczet Al-Basha w rejonie Harat Al-Sham zbudowany w 1735 przez zarządcę Dżuddy Paszę Bakr. Zburzony w 1978. Na jego miejscu powstał nowy meczet^[10].

Galeria

(c) Ammar shaker, CC-BY-SA-3.0
Port morski i najwyższa na świecie latarnia morska
Plaża w Dżuddzie
Ulica Króla Abdullaha
(c) alimkasim, CC BY 3.0
Nowe osiedla w Dżuddzie
Minaret przy targowisku