Digital Audio Broadcasting

Radioodbiornik DAB
Rozkład kanałów DAB/DAB+ w paśmie III

Digital Audio Broadcasting (DAB) – technika pozwalająca nadawać programy radiowe w formie cyfrowej, używana w 21 krajach, głównie w Europie[1]. W Polsce korzysta z niej głównie Polskie Radio, posługując się nowoczesną wersją standardu (DAB+)[2][3][4].

Standardy DAB i DAB+

Pierwsze nadajniki DAB posługiwały się kodekiem MP2 (MPEG Audio Layer II), po pewnym czasie zadecydowano jednak o migracji do kodeka HE-AAC v2, powołując do życia DAB+. Radioodbiorniki DAB nie są kompatybilne z nowszym standardem kompresji dźwięku, natomiast radioodbiorniki DAB+ są kompatybilne z obydwoma kodekami.

Nowością w DAB+ jest również zaimplementowanie kodowania korekcyjnego Reeda–Solomona, dzięki któremu eliminowane są błędy w transmisji. Niektóre radioodbiorniki DAB można przystosować do odbioru DAB+ poprzez aktualizację ich oprogramowania, opisywane są wówczas jako upgradeable[5]. Obecnie (stan na 2020 rok) w niektórych krajach (na przykład Wielkiej Brytanii) wykorzystywane są równocześnie oba standardy.

Cyfryzacja umożliwia emisję większej liczby programów, niższym kosztem, przy użyciu mniejszej liczby nadajników[2][6][7]. Stosowany w DAB+ kodek HE-AAC v2 zapewnia lepszą jakość dźwięku niż inne rozwiązania używane do wydajnej kompresji nadawanego materiału[8]. Potrzeba przepływności 300 kbps aby w transmisji nie dało się odczuć żadnych pogorszeń jakości (percepcyjnie transparentny system). Jeszcze przy przepływności 160 kbps jakość jest porównywalna ze zwykłą transmisją w standardzie FM, przy niższych wartościach jakość znacząco się pogarsza (w porównaniu z systemem FM). Żeby rywalizować z systemem FM wysokiej jakości należy użyć przepływność na poziomie 192 kbps, wtedy jakość dźwięku utrzymuje się na poziomie typowym, często występującym w eterze[9]. Nawet przy 128 kbps dźwięk jest bliski oryginałowi. Przy niższych przepływnościach straty są już słyszalne, jakkolwiek dzięki funkcjonującym w ramach HE-AAC v2 technikom Spectral Band Replication oraz Parametric Stereo jakość dźwięku nadal może być wysoka[8]. Nadawcy różnicują przepływność w zależności od profilu rozgłośni. Przykładowo w Polsce Program II Polskiego Radia zawierający programy z wrażliwą na jakość przekazu muzyką klasyczną posiada przepływność ustaloną na 128 kbps, a programy słowne takie jak Polskie Radio 24 czy Radio Poland wykorzystuje 64 kbps[10][2]. Odczytując te wartości należy mieć na uwadze, że przepływności deklarowane przez rozgłośnie w materiałach informacyjnych oraz wyświetlane na odbiornikach nie zawsze muszą odnosić się do przepływności samego dźwięku. Przykładowo, jeśli rozgłośnia deklaruje przepływność na poziomie maksymalnym w DAB+ (192 kbps) oznacza to, że przepływność audio wynosi nie więcej niż 175 kbps, a może być jeszcze niższa, jeśli stacja dołącza dane towarzyszące (Programme Associated Data)[11] takie jak slajdy czy dużą ilość informacji tekstowych.

Częstotliwości

Na mocy Specjalnego Porozumienia Wiesbaden 1995, a także późniejszych ustaleń społeczności międzynarodowej, uchwalono, że dla potrzeb naziemnego radia cyfrowego przeznacza się w Europie częstotliwości z zakresu 174–230 MHz[12]. W kilku krajach (m.in. w Norwegii) radio cyfrowe zajmuje dodatkowo częstotliwości 230–240 MHz[13]. Europejskim nadawcom można również przyznawać prawo do korzystania z części pasma L (1452–1492 MHz), jednakże rzadko się to praktykuje[14].

Historia wdrażania

Profesjonalne odbiorniki DAB produkowano już w połowie lat 90[15], natomiast modele konsumenckie pojawiły się na rynku latem 1998 roku[16]. Radioodbiorniki domowego użytku w wersji unowocześnionej (DAB+) zaczęto sprzedawać pod koniec roku 2007[17]. W 2016 roku pojawił się pierwszy smartfon obsługujący DAB+: LG Stylus 2[18][19].

Technologia Digital Audio Broadcasting nie wyparła w większości krajów analogowych transmisji FM. Choć jest dostępna na obszarze zamieszkiwanym przez ponad pół miliarda osób[20], to liczbę zakupionych radioodbiorników DAB/DAB+ oszacowano na ponad 30 milionów (dane z 2014 roku). W Europie odnotowuje się jednak znaczne postępy w budowie infrastruktury DAB+, wobec czego w kilku krajach opracowano plany rezygnacji z radia analogowego, a Norwegia wyłączyła analogowe nadajniki FM w 2017 roku[21]. Szwajcaria może przeprowadzić wyłączenia w latach 2020–2024, Szwecja w 2022 lub 2024 roku[22]. W popularyzacji naziemnej radiofonii cyfrowej mogą pomóc działania producentów samochodów – niektórzy z nich oferują radioodbiorniki DAB/DAB+ jako standardowe wyposażenie auta[23]. W przeciwieństwie do cyfryzacji telewizji, Unia Europejska nie wymogła na krajach członkowskich wyłączenia sygnału analogowego czy uruchomienia radia cyfrowego[24], niewykluczone jednak, że w przyszłości zostanie podjęta unijna decyzja dotycząca cyfryzacji radia – w 2015 roku o wsparcie dla tego procesu zabiegała w Komisji Europejskiej organizacja WorldDMB, promująca wdrażanie DAB/DAB+[25]. Wciąż, w niektórych krajach Unii (na przykład Portugalii) w ogóle nie prowadzi się testów tego systemu.

Sprzęt i oprogramowanie DAB/DAB+

Sprzęt nadawczy produkuje wiele różnych firm, m.in. Rohde & Schwarz, Plisch, Harris, Electrolink, NEC Corporation[26]. Oprócz profesjonalnych komercyjnych nadajników i radioodbiorników DAB/DAB+ funkcjonują również udokumentowane sprzętowe i programowe rozwiązania open source, pozwalające niezależnym informatykom samodzielnie konstruować urządzenia DAB/DAB+ dla rozgłośni i użytkowników domowych. O ich rozwój dba m.in. szwajcarska organizacja non-profit Opendigitalradio[27][28].

W 2013 roku wygasły europejskie prawa patentowe do technologii DAB, nadal chronione są patenty stosowane w DAB+. Osoba lub firma konstruująca sprzęt lub oprogramowanie musi pamiętać m.in. o wniesieniu opłaty licencyjnej za kodek[29].

Krytyka systemu

Choć stosowany w DAB+ kodek HE-AAC v2 zapewnia lepszą jakość dźwięku niż inne rozwiązania używane do wydajnej kompresji nadawanego materiału[8], to wielu nadawców emituje swoje programy w niższym od zalecanego bitrate. Przykładowo, niemieckie Radio Horeb nadaje z przepływnością 48kbps[30], a niektóre programy muzyczne (między innymi BBC Asian Network) nadawane są w Wielkiej Brytanii w jakości 64kbps mp2[31], co odpowiada około 50kbps w standardzie mp3[32]. Liczba ta oznacza siedem razy mniejszą przepływność dźwięku, niż najlepszy jakościowo przekaz dostępny na stronie internetowej nadawcy, mający jakość 360kbps[32][33][34]. Poza tym, w odróżnieniu od stacji FM, które mogą być odbierane z szumami, zakłócenia w odbiorze sygnału lub oddalenie się od nadajnika radia cyfrowego spowodują całkowite przerwanie odbioru[35]. Mocniej niż w FM zauważalne są także zakłócenia związane z przemieszczaniem się[36]. Dodatkowo, do odbioru sygnału DAB+ wymagany jest kompatybilny odbiornik, co powoduje dodatkowy koszt dla odbiorcy przekazu.

DAB+ w Polsce

Pierwsze testy systemu DAB w Polsce sięgają roku 1996, kiedy to 26 kwietnia rozpoczęto próbne nadawanie z PKiN na częstotliwości 105,360 MHz z mocą 250 W. Na przełomie 1996/1997 roku powstał projekt sieci pracującej na częstotliwości 104 – 108 MHz, natomiast w 1998 roku powstał projekt sieci pracującej w trybie SFN na częstotliwościach 180,064 MHz, 202,928 MHz i 204,640 MHz, jednak nie doczekały się realizacji. W 1999 roku Polskie Radio zainwestowało w kompletny zestaw nadajnika o mocy 400W ERP pracujący w kanale 10B (211,648 MHz), lecz trudności związane z uzyskaniem pozwolenia spowodowały, że emisja nastąpiła dopiero 18 października 2001 roku. Nadawano tylko przez jeden dzień, bowiem sygnał DAB powodował zakłócenia w odbiorze sąsiedniego kanału telewizyjnego[37].

2 czerwca 2009 roku Polskie Radio Wrocław, Instytut Łączności (oddział we Wrocławiu) oraz firma Emitel rozpoczęły pierwsze w Polsce testy DAB+[38]. W ramach testu uruchomiono transmisję trzech programów. Do celów emisji testowej wybrano blok 5B (176,640 MHz). Nadajnik na obiekcie RTON Wrocław/Żórawina nadawał z mocą 3,4 kW, nadajnik wspomagający (tzw. gap-filler) na Instytucie Łączności przy ul. Swojczyckiej z mocą 100 W. Po kilku latach dalszych prób, przeprowadzanych w kilku ośrodkach nadawczych, technologia DAB+ była już w Polsce wdrażana na dużą skalę, na początku 2016 roku zasięg emisji cyfrowej wynosił 53,8% populacji i 31% powierzchni kraju i rozpoczęły się testy realizowane przez innych nadawców[39].

Między 2016 a 2019 rokiem nowe kierownictwo Polskiego Radia wstrzymało rozwój technologii DAB+[40], utrzymując w wywiadach prasowych, iż projekt „jest wątpliwy”, a ilość odbiorców cyfrowych stacji jest „bliska zeru” – wciąż jednak działały uruchomione dotąd stacje oraz emisje sygnału[41]. W 2019 roku uruchomiono jednak przetargi na kolejne lokalizacje[42], a w październiku 2020 roku uruchomiono dziesięć nowych nadajników[43]. Wdrażanie technologii DAB+ w Polsce wspiera Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji[44]. Obecnie emisje można podzielić na realizowane przez Polskie Radio w ramach MUX-R3 (osiągane na terenie całej Polski) oraz inicjatywy prywatne (osiągane lokalnie, na małych obszarach). Obecnie trwa konkurs na ogólnopolski multipleks DAB+ ze stacjami prywatnymi, którego organizacją zajmuje się Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji[45][46]; w jego ramach całe pasmo VHF miałoby zostać przeznaczone wyłącznie dla radiofonii cyfrowej, co oznaczałoby konieczność likwidacji ósmego multipleksu naziemnej telewizji cyfrowej.

Multipleks Polskiego Radia (MUX-R3)

Ogólnopolska część multipleksu, będąca podstawowym składnikiem regionalnych przekazów zawiera dziewięć stacji, zarówno tych znanych z przekazów radiofonii konwencjonalnych, jak i tych emitowanych głównie w DAB+. Obecnie emitowane w systemie rozgłośnie znajdują się w tabeli.

Rozgłośnia[47]Identyfikator
(SId)[48]
Przepływność
(bit rate)
Algorytm
kompresji
StereofoniaEmisja UKF FMEmisja LW AM
Polskie Radio Program I3211112kbpsAACtaktaktak
Polskie Radio Program II3222112kbpsAACtaktaknie
Polskie Radio Program III323396kbpsAACtaktaknie
Polskie Radio 2432A664kbpsAAC+nietaknie
Polskie Radio Czwórka322396kbpsAACtaknienie
Polskie Radio Chopin32A3112kbpsAACtaknienie
Polskie Radio Dzieciom32A496kbpsAAC+taknienie
Polskie Radio Kierowców32A196kbpsAACtaknienie
Radio Poland[a]332A64kbpsAACnienienie
UR-1[b]32A272kbpsAACnietak[c]nie

Według zapewnień Polskiego Radia z początku procesu cyfryzacji, planowane było uruchomienie adresowanego do osób starszych Radia Retro i popularnonaukowego Radia Eureka[49]. Następnie Polskie Radio proponowało uruchomienie kanału sportowego, ostatecznie jednak podało, iż na razie nie ma planu uruchamiania nowych stacji[50].

W listopadzie 2017 roku, po dwuletniej przerwie nastąpiła zmiana polegająca na wycofaniu Radia Rytm na rzecz Radia Chopin[51]. W maju 2020 roku Polskie Radio podało informację na temat planowanego na 1 września uruchomienia nowej stacji Polskie Radio Kierowców, dostępnej także poprzez DAB+[52]. Rozgłośnia ostatecznie ruszyła 16 października.

Poza wyżej określonymi rozgłośniami zdarzają się też emisje programów okolicznościowych:

  • Radia Chopin (nadawane od 23 września do 23 października 2015) z okazji Konkursu Chopinowskiego[53]
  • Radia Gwiazdka (emitujące kolędy i muzykę świąteczną, nadawane od 8 grudnia 2015 roku do 6 stycznia 2016 roku[54]).
  • Radia Literatura (nadawane od 22 czerwca do 9 lipca 2018 roku z okazji festiwalu Dwa Teatry w Sopocie).

Do ogólnopolskiej części multipleksu w zależności od decyzji rozgłośni regionalnej Polskiego Radia, mogą zostać dołożone po dwie dodatkowe stacje na region. Jedną z nich jest dostępna również na UKF antena regionalna, drugą zaś wybrany przez stację program specjalistyczny, na który wydano koncesję (głównie wykorzystywane są koncesje kablowe, na przykład taką posiada Radio Opole 2[55]) przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji. Niektóre stacje regionalne (na przykład Radio Kraków) rozszczepiają swój sygnał między UKF oraz DAB+, oferując dodatkowe programy (na przykład transmisje sportowe). Rozgłośnie gdańska, koszalińska, kielecka, krakowska, olsztyńska, opolska, szczecińska i wrocławska wykorzystują oba miejsca, zaś pozostałe nie wykorzystują miejsca dla stacji tematycznej[4][26]. Po uruchomieniu kolejnej transzy nadajników w październiku 2020[42] multipleks emitowano z trzydziestu pięciu miejsc[56].

Koncesjonowane multipleksy lokalne

W maju 2019 KRRiT ogłosiła 7 konkursów na nadawanie w multipleksach lokalnych w Częstochowie, Katowicach, Poznaniu, Rzeszowie, Tarnowie, Toruniu i Warszawie[57][58]. Do konkursu oprócz stacji lokalnych zgłosiło się radio muzo.fm i Wirtualna Polska. Zostały one rozstrzygnięte w okresie od października do listopada 2019 roku, a koncesje przyznano Radiu Bezpieczna Podróż, radiu Open.fm, Radiu Profeto i radiu muzo.fm we wszystkich 7 multipleksach z wyjątkiem radia muzo.fm w przypadku Tarnowa oraz Trendy Radiu w Tarnowie, Waszemu Radiu FM w Poznaniu, Radiu Leliwa w Rzeszowie, Mega Radiu, Disco Radiu i Radiu Nuta w Warszawie, Częstochowie, Poznaniu i Katowicach oraz Radiu Kolor w Warszawie, Radiu Express w Katowicach i Częstochowie i Radiu Fiat i Radiu Jasna Góra w samej Częstochowie[59][60][61][62]. Z kolei w lipcu 2021 roku ogłoszono operatorów tych lokalnych multipleksów - spółka DABCOM została operatorem multipleksów w Częstochowie, Katowicach, Poznaniu, Tarnowie i Warszawie, a spółka PSN Infrastruktura została operatorem multipleksów w Rzeszowie i Toruniu[63][64].

W okresie od stycznia do lutego 2022 roku uruchomiona została emisja pierwszych 7 multipleksów lokalnych - jako pierwszy został uruchomiony multipleks w Tarnowie[65][66], następnie zostały uruchomione multipleksy w Rzeszowie i Toruniu[67][68][69], co zmusiło Telewizję Kablową Toruń do zmiany częstotliwości niektórych kanałów[70]. Potem uruchomiono multipleksy w Częstochowie[71][72], Warszawie i Poznaniu[73][74]. Jako ostatni został uruchomiony multipleks w Katowicach[75][76].

Pozostałe emisje

W 2015 roku odbyły się konsultacje społeczne dotyczące możliwości emisji w Polsce kolejnych dwóch multipleksów radiowych, tym razem przeznaczonych na rozgłośnie komercyjne[77], jednakże nie pojawiły się jeszcze informacje dotyczące ewentualnego uruchomienia multipleksów. Poza Polskim Radiem emisję swoich programów w systemie DAB+ testują inni nadawcy – w styczniu 2016 roku pierwszą rozgłośnią niepubliczną testującą sygnał DAB+ była rozgłośnia RDN Małopolska[78], a w 2020 roku liczba emisji realizowanych przez rozgłośnie niepubliczne wynosiła dziesięć[56].

Uwagi

  1. W ramach przekazu oferowany jest wybór audycji Polskiego Radia w językach obcych (angielskim, niemieckim, rosyjskim, białoruskim i ukraińskim) oraz programy innych stacji radiowych, między innymi BBC World Service, RFI i Głosu Ameryki.
  2. Uruchomiony czasowo przekaz Pierwszego Programu Ukraińskiego Radia wraz z audycjami redakcji ukraińskiej Polskiego Radia.
  3. Program nadaje na terenie Ukrainy.

Przypisy

  1. WorldDMB: Country Information. strona internetowa WorldDMB, 2013. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-26)]. (ang.).
  2. a b c Polskie Radio: Radio Cyfrowe DAB+ -- wszystko o cyfryzacji radia. strona internetowa Polskiego Radia, 2015. [dostęp 2013-10-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-11)].
  3. IAR: Polskie Radio rozpoczęło nadawanie w systemie cyfrowym. strona internetowa Polskiego Radia, 2013-10-01. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-02)].
  4. a b EmiTel: Aktualne parametry emisji radia DAB+ w Polsce. strona internetowa spółki EmiTel. [dostęp 2016-07-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-20)]. (pol.).
  5. WorldDMB: Glossary. strona internetowa WorldDMB, 2014. [dostęp 2014-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-26)]. (ang.).
  6. Joan Warner. DAB+ makes business sense for broadcasters. „Eureka! Online”, 2013-09-05. London: WorldDMB. [dostęp 2014-02-01]. (ang.). 
  7. WorldDMB: Spectrum & Regulation. strona internetowa WorldDMB, 2013. [dostęp 2014-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-26)]. (ang.).
  8. a b c Stefan Meltzer, Gerald Moser. MPEG-4 HE-AAC v2 – audio coding for today’s digital media world. „EBU Technical Review”, s. 2, 7, 12, styczeń 2006. Genewa: European Broadcasting Union. [dostęp 2014-01-23]. (ang.). 
  9. Leif Nyberg: Digital radio requires high data rate. Luleå University of Technology, 2013-11-18. [dostęp 2015-02-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-05)]. (ang.).
  10. Paweł Mathia: Status of the digital radio implementation in Poland. strona internetowa Europejskiej Unii Nadawców, 2015-02-11. s. 20. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-11)]. (ang.).
  11. ETSI: Digital Audio Broadcasting (DAB); Transport of Advanced Audio Coding (AAC) audio. oficjalna strona internetowa Europejskiego Instytutu Norm Telekomunikacyjnych, 2010, ETSI TS 102 563 V1.2.1 (2010-05) s. 7. [dostęp 2015-03-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-01)]. (ang.).
  12. Urząd Komunikacji Elektronicznej: Konsultacje – cyfrowa RTV w paśmie VHF. strona internetowa UKE, 2010. s. 2. [dostęp 2014-01-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-17)]. (pol.).
  13. Eoghan O’Sullivan: The use of band III in Europe. strona internetowa Europejskiej Unii Nadawców, 2014-09-01. s. 1. [dostęp 2015-03-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-03)]. (ang.).
  14. redakcja „EBU Technical Review”: CEPT paves the way for Mobile Services in L-Band. strona internetowa czasopisma „EBU Technical Review”, 2012-10-11. [dostęp 2014-01-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-21)]. (ang.).
  15. Frank van de Laar, Norbert Philips, Jos Huisken. Towards the next generation of DAB receivers. „EBU Technical Review”. Summer, s. 46, 1997. Genewa: European Broadcasting Union. [dostęp 2014-01-09]. (ang.). 
  16. Franc Kozamernik, Nigel Laflin, Terry O’Leary. Satellite DSB systems – and their potential impact on the planning of terrestrial DAB services in Europe. „EBU Technical Review”, s. 10, styczeń 2002. Genewa: European Broadcasting Union. [dostęp 2014-01-09]. (ang.). 
  17. David Baxter: Worlds First Plug-and-Play DAB+ Radio Launched. strona internetowa firmy Revo Technologies Ltd, jednego z producentów radioodbiorników DAB+, 2007-12-08. s. 1. [dostęp 2015-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-04)]. (ang.).
  18. Mateusz Tomczak: LG Stylus 2 debiutuje w Polsce. portal Benchmark.pl, 2016-05-06. [dostęp 2016-07-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-20)]. (pol.).
  19. Krzysztof Mocek: LG Stylus 2 z technologią DAB+. internetowe wydanie czasopisma PC Format, 2016-05-07. [dostęp 2016-07-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-20)]. (pol.).
  20. WorldDMB: Technology & Rollout. strona internetowa WorldDMB, 2014. [dostęp 2014-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-26)]. (ang.).
  21. Andrew Griffin: Norway has become the first country in the world to completely switch off its FM radios.. The Independent, 2017-12-13. [dostęp 2020-10-04]. (ang.).
  22. WorldDMB: Further boost for DAB+ digital radio as Sweden and Switzerland announce roadmaps for digital radio switchover. materiały prasowe organizacji WorldDMB, 2014-12-02. [dostęp 2014-12-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-10)]. (ang.).
  23. WorldDMB: Digital radio in-car. strona internetowa WorldDMB, 2014. [dostęp 2014-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-20)]. (ang.).
  24. wp.pl: Polskie stacje radiowe do cyfryzacji! Jesteś przygotowany?. portal Wirtualna Polska, 2013-07-29. [dostęp 2014-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-10)]. (pol.).
  25. WorldDMB: Digital Radio and the Connected Digital Single Market Strategy. serwer Komisji Europejskiej, IV 2015. [dostęp 2016-08-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-07)]. (ang.).
  26. a b UKE: Pozwolenia DAB 2016 03 14. strona internetowa Urzędu Komunikacji Elektronicznej, 2016-03-14. [dostęp 2016-07-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-17)]. (pol.).
  27. Opendigitalradio: Organisation. strona internetowa organizacji Opendigitalradio. [dostęp 2015-07-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-13)]. (ang.).
  28. Mathias Coinchon: Local DAB+ broadcasting using mmbtools. strona internetowa Europejskiej Unii Nadawców, 2014-09-30. s. 1–7. [dostęp 2016-08-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-06)]. (ang.).
  29. Bernie O: DAB and DAB+ Patent information. strona internetowa WorldDMB, 2014-08-21. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-16)]. (ang.).
  30. DR Deutschland (Germany), fmscan.org [dostęp 2020-10-04].
  31. BBC National DAB, fmscan.org [dostęp 2020-10-04].
  32. a b Why DAB radio in the UK is broken, and how to fix it | TechRadar, www.techradar.com [dostęp 2017-11-22] (ang.).
  33. DAB sound quality? | What Hi-Fi?, www.whathifi.com [dostęp 2017-11-22] (ang.).
  34. Link do przekazu BBC Asian Network w jakości 360kbps, dostępnego wyłącznie z terenu Zjednoczonego Królestwa.
  35. Audiences condemn digital radio because of poor quality signal | Daily Mail Online, www.dailymail.co.uk [dostęp 2017-11-22] (ang.).
  36. Why DAB radio in the UK is broken, and how to fix it: Page 2 | TechRadar, www.techradar.com [dostęp 2017-11-22] (ang.).
  37. Które radio cyfrowe w Polsce? Radioelektronik 6/2002, s. 38–39.
  38. Dariusz Więcek, Bartłomiej Gołębiowski, Daniel Niewiadomski: Weryfikacja zasięgów eksperymentalnej emisji DAB+. Krajowa Konferencja Radiokomunikacji, Radiofonii i Telewizji, KKRRiT2010, Kraków. [dostęp 2010-06-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-14)]. (pol.).
  39. Jan Dworak, Witold Graboś, Krzysztof Luft, Stefan Pastuszka, Sławomir Rogowski, Agnieszka Ogrodowczyk, Krystyna Rosłan-Kuhn, Mirosław Samsonowski, Barbara Stachowiak, Katarzyna Twardowska, Krzysztof Zalewski: Zielona Księga cyfryzacji radia w Polsce. Katarzyna Twardowska (red.), Joanna Kryńska (red.), Albert Woźniak (red.). Warszawa: Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, marzec 2016, s. 50. [dostęp 2016-07-19]. (pol.).
  40. Onet.pl (RZ): Barbara Stanisławczyk nową szefową Polskiego Radia. portal Onet.pl, 2016-01-08. [dostęp 2016-07-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-19)]. (pol.).
  41. Łukasz Brzezicki: Barbara Stanisławczyk: wstrzymujemy rozwój cyfryzacji Polskiego Radia, to wątpliwy projekt (wywiad). portal Wirtualnemedia.pl, 2016-04-07. [dostęp 2016-07-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-19)]. (pol.).
  42. a b Polska: +10 do DAB-u, RadioPolska, 1 października 2020 [dostęp 2020-10-04].
  43. Emitel zwiększa zasięg cyfrowego radia DAB+ dla Polskiego Radia S.A.. Emitel. [dostęp 2020-11-12]. (pol.).
  44. Jan Dworak, Witold Graboś, Krzysztof Luft, Stefan Pastuszka, Sławomir Rogowski, Agnieszka Ogrodowczyk, Krystyna Rosłan-Kuhn, Mirosław Samsonowski, Barbara Stachowiak, Katarzyna Twardowska, Krzysztof Zalewski: Zielona Księga cyfryzacji radia w Polsce. Katarzyna Twardowska (red.), Joanna Kryńska (red.), Albert Woźniak (red.). Warszawa: Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, marzec 2016, s. 4. [dostęp 2016-07-19]. (pol.).
  45. Krzysztof Sagan, KRRiT: 6 miejsc w MUX-R1 i częstotliwość w Nysie do rozdania, RadioPolska, 16 lutego 2022 [dostęp 2022-04-15].
  46. Krzysztof Sagan, KRRiT: Kolejne 3 miejsca w MUX-R1 i częstotliwość w Istebnej do rozdania, RadioPolska, 23 lutego 2022 [dostęp 2022-04-15].
  47. Nazwy według identyfikatorów w multipleksie DAB+ z Warszawy, aktualne na dzień 2 kwietnia 2022 roku.
  48. DAB / DAB+ – skrócony wykaz nadajników. fmdx.pl. [dostęp 2016-09-22]. (pol.).
  49. Janek Kruczkowski: Polskie Radio cyfrowe. Polskie Radio, 2014-02-20. [dostęp 2016-07-13]. (pol.).
  50. Jacek K: Cyfryzacja wciąż zamrożona, zmian przepływności (jakości) w DAB+ nie będzie. mvno-gsm.pl, 2017-04-25. [dostęp 2017-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-25)]. (pol.).
  51. Krzysztof Sagan, Polska: Grał Rytm i bach... jest Chopin, „RadioPolska”, 9 listopada 2017 [dostęp 2018-09-08].
  52. Nowa stacja w Polskim Radiu: Polskie Radio Kierowców przez całą dobę, PolskieRadio.pl [dostęp 2020-06-15].
  53. RadioPolska • Polska: Okolicznościowe Radio Chopin w DAB+ | Blog, www.radiopolska.pl [dostęp 2017-11-22].
  54. RadioPolska • Polska: Cyfrowa Gwiazdka w DAB+ | Blog, www.radiopolska.pl [dostęp 2017-11-22].
  55. Wykaz koncesji i decyzji – Nadawcy koncesjonowani – Nadawcy i operatorzy – Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, www.krrit.gov.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).
  56. a b RadioPolska • Wykaz emisji DAB+, radiopolska.pl [dostęp 2020-10-04].
  57. KRRiT opublikowała informację o konkursach w siedmiu lokalizacjach w DAB+, www.wirtualnemedia.pl [dostęp 2022-04-15] (pol.).
  58. Krzysztof Sagan, KRRiT: Pierwsze „cyfrowe” Ogłoszenia w „Monitorze Polskim”, RadioPolska, 20 maja 2019 [dostęp 2022-04-15].
  59. Wirtualna Polska będzie mieć radio na multipleksie DAB+, www.wirtualnemedia.pl [dostęp 2022-04-15] (pol.).
  60. Wirtualna Polska i Muzo FM będą mieć radio na multipleksie DAB+, www.wirtualnemedia.pl [dostęp 2022-04-15] (pol.).
  61. KRRiT rozstrzygnęła konkursy na koncesje w DAB+ w Warszawie i Częstochowie, www.wirtualnemedia.pl [dostęp 2022-04-15] (pol.).
  62. KRRiT rozstrzygnęła konkursy na koncesje w DAB+ w Toruniu i Katowicach, www.wirtualnemedia.pl [dostęp 2022-04-15] (pol.).
  63. Krzysztof Sagan, UKE: Pięć dla DABCOM, dwie dla PSN Infrastruktura, RadioPolska, 20 lipca 2021 [dostęp 2022-04-15].
  64. UKE ogłosił wyniki konkursu na operatorów lokalnych DAB+, www.wirtualnemedia.pl [dostęp 2022-04-15] (pol.).
  65. Krzysztof Sagan, Tarnów: Pierwszy koncesjonowany MUX DAB+ już w eterze, RadioPolska, 8 stycznia 2022 [dostęp 2022-04-15].
  66. Jest pierwszy lokalny multipleks DAB+. Nadaje - pięć stacji z okolic Tarnowa, www.wirtualnemedia.pl [dostęp 2022-04-15] (pol.).
  67. Krzysztof Sagan, Rzeszów: MUX PSN w eterze, RadioPolska, 11 stycznia 2022 [dostęp 2022-04-15].
  68. Krzysztof Sagan, Toruń: MUX PSN na kanale 6C, RadioPolska, 11 stycznia 2022 [dostęp 2022-04-15].
  69. Ruszyły dwa nowe multipleksy cyfrowego radia, www.wirtualnemedia.pl [dostęp 2022-04-15] (pol.).
  70. DAB+ zakłóca telewizję kablową? „Sieci muszą być szczelne elektromagnetycznie”, www.wirtualnemedia.pl [dostęp 2022-04-15] (pol.).
  71. Krzysztof Sagan, Częstochowa: DAB+ (testowo) z Jasnej Góry, RadioPolska, 29 stycznia 2022 [dostęp 2022-04-15].
  72. W Warszawie i Poznaniu ruszają nowe multipleksy DAB+, www.wirtualnemedia.pl [dostęp 2022-04-15] (pol.).
  73. Krzysztof Sagan, Warszawa, Poznań: Kolejne multipleksy DABCOM-u, RadioPolska, 1 lutego 2022 [dostęp 2022-04-15].
  74. Multipleksy lokalne DAB+ w Warszawie i Poznaniu już działają, www.wirtualnemedia.pl [dostęp 2022-04-15] (pol.).
  75. Krzysztof Sagan, Katowice, Tarnów: Rozruch komercyjnego multipleksu DAB+ na Śląsku, pełna moc w Tarnowie, RadioPolska, 9 lutego 2022 [dostęp 2022-04-15].
  76. Multipleks lokalny DAB+ w Katowicach już działa, www.wirtualnemedia.pl [dostęp 2022-04-15] (pol.).
  77. Anita Kazimierska: Będą kolejne MUX-y DAB+? Ruszyły konsultacje. satkurier.pl, 2015-02-27. [dostęp 2016-09-02]. (pol.).
  78. Szczawnica: Diecezja tarnowska testuje DAB+, RadioPolska, 15 stycznia 2016 [dostęp 2020-10-04].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

DAB Channels.png
Autor: Deneb, Licencja: CC BY 3.0
DAB Channels
DAB Digital Radio.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 2.0