Dadźbóg
| ||||
![]() Dażbóg pędzla Andrieja Szyszkina, 2016 | ||||
Występowanie | ||||
---|---|---|---|---|
Atrybuty | złota tarcza | |||
Nazwa święta | ||||
Odpowiednik | Helios (grecki) Lug (celtycki) Mitra (indoirański) | |||
Rodzina | ||||
Ojciec |
Dadźbóg, Dażbóg, Dabóg – bóstwo Słowian wschodnich. Często określany jako syn Swaroga. Według części badaczy Swarożyc i Dadźbóg to jeden i ten sam bóg, a różnica miała wynikać z regionalnych różnic kultu. Nie brak też opinii utożsamiających Dadźboga z samym Swarogiem, gdyż w źródłach ruskich Dadźbóg często utożsamiany jest ze słońcem, zaś w Powieści minionych lat w katalogu bóstw czczonych przez Włodzimierza Wielkiego widnieje Dadźbóg, a nie Swaróg. Według Słowa o wyprawie Igora książęta ruscy uważali się za „wnuków Dażboga”.
Dadźboga uważa się za bóstwo dostatku, na podstawie teonimu wywodzonego od dati-, "dać". Drugi człon teonimu, bog odnosi się do słowa „bóg”, w znaczeniu bogactwa[1].
W późniejszym folklorze serbskim występuje będący prawdopodobnie reminiscencją ruskiego bóstwa Dabóg, władca ziemi i bóg zła[2].
Według hipotezy R. Jakobsona przekształceniem Dażboga było wzmiankowane przez Helmolda połabskie bóstwo Podaga.
Etymologia
Od prasłowiańskiego Dad'ьbogъ (Dad'ьboga), południowosłowiańskie Dabogъ (Daboga).
Wprowadzenie chrześcijaństwa zdegradowało pierwotną nazwę bóstwa i stąd serbochorwackie (z mitologii ludowej) Dȃbōg (Dȃbog), też Dȃjbog i Dȃjbōg oraz hipotetyczne Daba, Dabo, rzadko Dàžbog "zły duch panujący nad ziemią, szatan (silan kao Gospod Bog na nebesima); bóstwo np. wilków, drobnego bydła, duch opiekuńczy kopalni".
Nazwa osobowa Dadzbog notowana od XIII wieku (według Brücknera do XVII w.), nazwa miejscowa: Daćbogi istnieje do dzisiaj, w XVI wieku Dzadźbogi na Białostocczyźnie. Staropolskie (XV wiek) patronimicum: Dabogowięta i staroukraińskie (z XIV wieku) Дажбоговичъ.
Morfologia oraz semantyka przemawia za pierwotną formą Da-bogъ, gdzie człon pierwszy to część czasownika dati, człon drugi to bogъ "bogactwo, szczęście, dola". Pierwotnym znaczeniem byłoby więc "dający szczęście, dolę, bogactwo, divitias dans, deus dator"[3].
Dażbóg w źródłach
Wspomnienie o Dażbogu zachowało się w glosach do słowiańskiego przekładu kroniki Jana Malali z X lub XI wieku. Pod koniec księgi pierwszej opowiada tam tłumacz, jak po potopie i rozproszeniu ludów panował w Egipcie najpierw Mestrom, po nim Jeremija (Hermes) następnie Feosta (Hefajstos), którego Egipcjanie nazywali bogiem, a następnie w początku księgi drugiej tłumacz interpolował nazwy: Dażbóg i Swaróg prawdopodobnie, by przybliżyć znaczenie słowiańskiemu czytelnikowi:
Tekst s-c-s (transliteracja): | Polskie tłumaczenie: |
Nazwa Dażboga dwukrotnie występuje w Słowie o wyprawie Igora podczas reminiscencji. Jeden z fragmentów brzmi następująco:
Были вечи Трояни, минула лета Ярославля; | Были века Трояновы, прошли лета Ярославовы; | Przekład polski Juliana Tuwima Były boje trojańskie, minęły dni Jarosława |
Zobacz też
- Dadzbog (imię)
Uwagi
- ↑ Bitwa na Niżatinej Niwie/Битва на Нежатиной Ниве w 1078
- ↑ W oryginale Гориславич/Gorisławic, przydomek Olega od "приносящий горе/przynoszący nieszczęście", Tuwim zastąpił oryginalną grę słów taką, która byłaby zrozumiała dla polskiego czytelnika.
- ↑ W oryginale w liczbie pojedynczej: погибала отчина Даждьбожьего внука/ginęła ojcowizna Dażbożego wnuka. Staroruskie отчина ("dobro dziedziczne"), zobacz: Samuel Bogumił Linde, jẹzyka polskiego, Tom I, Warszawa 1807, s. 588
Przypisy
- ↑ Reconstruction:Proto-Slavic/bogъ - Wiktionary, en.wiktionary.org [dostęp 2020-09-13] .
- ↑ Александар Лома, Неке српске паралеле источнословенском Вију (tłum. Niektóre serbskie paralele wschodniosłowiańskiego Wija; Gogola/Waju) [w:] "Balcanica" nr XXXII-XXXIII 2001-2002, s.123, (serb.)
- ↑ Franciszek Sławski (pod red.), Słownik prasłowiański, Tom II C-D, Warszawa 1976, s. 327
- ↑ Henryk Łowmiański, Religia Słowian i jej upadek, Warszawa 1986, s. 92, ISBN 83-01-000-33-3.
- ↑ Pełny tekst i przekład na współczesny rosyjski: Слово о полку Игореве, Игоря сына Святославля, внука Ольгова (ros.)
- ↑ Julian Tuwim, Tłumaczenia poetyckie, Wrocław 2006, s. 42, ISBN 83-0404489-7.
Bibliografia
- Gieysztor A., Mitologia Słowian, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006. ISBN 83-235-0234-X
- Jerzy Strzelczyk, Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań: Rebis, 2007, ISBN 978-83-7301-973-7, OCLC 169814243 .
Linki zewnętrzne
- Piotr Lipski, Wierzenia, obyczaje i mitologia dawnych Słowian cz.1, "Thesaurus News" nr 3, styczeń-luty 2009
Media użyte na tej stronie
The Zbruch Idol (sometimes identified as Światowid) found in Ukraine propably represents four old Slavic deities and other symbolism
The Zbruch Idol (sometimes identified as Światowid) found in Ukraine propably represents four old Slavic deities and other symbolism