Daniel Czapliński

Daniel Czapliński
Data urodzenia

XVII w.

Data śmierci

XVII w.

Daniel Czapliński – podstarości czehryński, rotmistrz wojsk polskich.

Znany jako wróg Bohdana Chmielnickiego. Wszedł w zatarg z Chmielnickim (o majątek i kobietę), co stało się prawdopodobnie jednym z powodów wybuchu powstania na Ukrainie, nazwanego później powstaniem Chmielnickiego. W 1649 wziął udział w obronie Zbaraża (był pierwszym z wysłanników, któremu udało się wydostać z oblężonego Zbaraża[1]), uczestnik bitwy pod Beresteczkiem w 1651. Wybrany deputatem do Trybunału Głównego Koronnego w Lublinie w 1653 roku.

Zatarg z Chmielnickim

W 1647 r. Chmielnicki, wówczas wdowiec i setnik Subotowa, zamieszkał z Heleną Chmielnicką. Czapliński postanowił mu ją odbić, wykorzystując do tego plan pozbawienia Kozaka ww. Subotowa. Dodatkowym ułatwieniem miał być fakt, że Chmielnicki nie dysponował dokumentami mogącymi w pełni dowieść jego praw do chutoru. W czasie najazdu podstarościego na posiadłość duże szkody na ciele odniósł najstarszy z synów setnika Tymofiej Chmielnicki. Rywal Czaplińskiego został natomiast osadzony w więzieniu. „Helena kresowa” (tak nazwał pierwszą z przyczyn zatargu Franciszek Rawita-Gawroński)[2] zamieszkała z polskim szlachcicem i w krótkim czasie wyszła za niego.

Chmielnicki zdołał jednak wydostać się na wolność, z pomocą samej „Heleny” oraz starszyzny rejestrowej. Chorąży koronny Aleksander Koniecpolski (1620–1659), bezpośredni zwierzchnik Czaplińskiego, a także sam Czapliński, nie mieli pojęcia o fakcie, że Kozak, oprócz byłej już funkcji setnika czechryńskiego, był jedną z niewielkiego grona osób, które wiedziały o tajnych planach Władysława IV dotyczących nowej wojny polsko-tureckiej[3]. Podstarości oskarżył Chmielnickiego o zdradę (na poparcie czego miał dowody), sądząc, że wystarczy to do ostatecznego pogrążenia rywala. W zapomnienie odeszły wszystkie krzywdy doznane przez byłego setnika, ten zaś, (...) nie mając się do kogo uciec, na Niż się udał, do inszych także similiter [podobnie] ukrzywdzonych, których numerus [liczba] niepomała po tamtych Niżowych krajach (...), którzy Chmielnickiego ducem [wodzem] sobie obrali[4].

W kulturze popularnej

Jest jednym z bohaterów Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza. Efektownie wyrzucony przez Skrzetuskiego z karczmy. W ekranizacji Jerzego Hoffmana w postać tę wcielił się Jerzy Bończak.

Przypisy

  1. ↑ J. Kaczmarczyk, Bohdan Chmielnicki, s. 109
  2. ↑ Bohdan Chmielnicki do elekcyi Jana Kazimierza, Lwów 1906, s. 146. Historia ta jest powszechnie znana i utrwalona zarówno przez późniejsze przekazy pamiętnikarskie, jak też przez historiografię przedmiotu i literaturę piękną. Czy jednak była prawdziwa? Czy nie została spreparowana w wiele lat po opisywanych wydarzeniach przez siedemnastowiecznych plotkarzy, którzy starali się wyjaśnić niejasne dla nich przyczyny osobistej tragedii przywódcy Kozaków, skłóconego zarówno z Czaplińskim, jak i ze swoją drugą żoną, notabene zabraną właśnie Czaplińskiemu, z którym była zamężna? (Władysław Serczyk, Na płonącej Ukrainie – dzieje kozaczyzny (1648–1651) Warszawa 1998, s. 41).
  3. ↑ Wiktor Czermak, Plany wojny tureckiej Władysława IV, Kraków 1895.
  4. ↑ J. Kaczmarczyk, Bohdan Chmielnicki, s. 40, za: Regestr krzywd kozackich od Chmielnickiego królowi Władysławowi IV przesłany, w: Jakuba Michałowskiego, wojskiego lubelskiego, a późniéj kasztelana bieckiego, Księga pamiętnicza wyd. Antoni Zygmunt Helcel, Kraków 1864, Dok nr 4, s. 7. W. Serczyk, loc. cit. zauważa, iż w Regestrze tym jak i w liście Chmielnickiego wysłanym z Zaporoża do hetmana Mikołaja Potockiego brak jakiejkolwiek wzmianki w sprawie owego sporu o żonę, choć jest wiele innych skarg na Czaplińskiego.

Bibliografia

  • J. Kaczmarczyk, Bohdan Chmielnicki, Łódź 1988, s. 39–40.