David Lean

David Lean

David Lean (1965)
Data i miejsce urodzenia	25 marca 1908 Croydon
Data i miejsce śmierci	16 kwietnia 1991 Londyn
Zawód	reżyser, producent filmowy
Współmałżonek	Isabel Lean (1930–1936), Kay Walsh (1940–1949), Ann Todd (1949–1957), Leira Matkar (1960–1978), Sandra Hotz (1981–1984), Sandra Cooke (od 1990 do jego śmierci)
Lata aktywności	1942–1984

Sir David Lean (ur. 25 marca 1908 w Croydon^[1], zm. 16 kwietnia 1991 w Londynie^[2]) – brytyjski reżyser i producent filmowy. Dwukrotnie, w latach 1958 i 1963, został nagrodzony statuetką Oscara dla najlepszego reżysera za filmy Most na rzece Kwai (1957) i Lawrence z Arabii (1962).

Życiorys

Wychował się w rodzinie purytańskiej, a pierwszy film obejrzał w wieku 17 lat. Dla wytwórni filmowych zaczął pracować w 1928, początkowo podając herbatę, a następnie jako klapser. W latach 30. był już cenionym montażystą^[3].

Wspólnie z dramaturgiem Noëlem Cowardem nakręcił w 1942 roku Nasz okręt, uznany za film wybitny oraz za esencję brytyjskiego kina wojennego. Jego bohaterem jest okręt HMS Torrin, który bierze udział w walkach z Niemcami w okolicach Krety w 1941 roku. Nie brak tu dramatycznych scen na morzu (atak na torpedowiec niemiecki czy próby ratowania się marynarzy) ukazanych na przemian z retrospekcjami na lądzie^[4]. Lean założył wraz z Cowardem firmę Cineguild i zrealizowali kolejne filmy, będące adaptacjami sztuk Cowarda: Ta szczęśliwa rasa (1944), Spotkanie oraz Seans (oba w 1945)^[3]. Ta szczęśliwa rasa po raz pierwszy ujawnia epicki talent Leana. Film, skupiający się na losach angielskiej rodziny w latach 1918–1939, pełen jest ładunku emocjonalnego, jego bohaterowie są niejednoznaczni, a przy tym wyraziści^[5]. Melodramat Spotkanie przedstawia smutną historię platonicznego romansu Laury (Celia Johnson) i doktora Aleca (Trevor Howard), którzy poznali się na stacji kolejowej^[6]. Film ten jest uznawany za „początek powojennego realizmu” w kinie brytyjskim^[7]. Natomiast Seans to komedia fantastyczna, w której duch nawiedza dom angielskiego małżeństwa^[8].

Następne dwa filmy Leana były adaptacjami Charlesa Dickensa: Wielkie nadzieje (1946) oraz Oliver Twist (1948)^[3]. Wielkie nadzieje, uznawane za jeden z najlepszych filmów brytyjskich oraz za najbardziej udaną ekranizację prozy Dickensa, zawierają elementy filmu grozy. Cenione są za skalę i moc wizji^[9]. Szczególnie zapada w pamięć sekwencja otwierająca film, z małym Pipem spotykającym na cmentarzu galernika^[10]. Nie mniej przejmujący jest Oliver Twist – realistyczny i bezkompromisowy obraz Anglii XIX wieku^[11].

W 1950 Cineguild zakończył działalność, a Lean rozpoczął współpracę z producentem Alexandrem Kordą^[3]. Wybór Hobsona (1954) jest moralizatorską historią pijaka^[10], a Urlop w Wenecji (1955), adaptacja sztuki The Time of the Cuckoo Arthura Laurentsa, ukazuje historię sekretarki Jane Hudson (Katharine Hepburn), spędzającej wakacje w Wenecji^[12].

Owocem współpracy z amerykańską wytwórnią Columbia Pictures był dramat jeniecki Most na rzece Kwai (1957)^[3]. Jego akcja toczy się w czasach II wojny światowej, a brytyjski pułkownik Nicholson (Alec Guinness), znajdujący się w obozie jenieckim, rządzonym przez japońskich wojskowych, walczy o godność i honor. Jeńcy budują nad tytułową rzeką Kwai most, który zamierzają wysadzić Amerykanie pod dowództwem majora Sheara (William Holden)^[13]. Film został jedną z najbardziej dochodowych produkcji w historii kina^[11].

Na kanwie losów brytyjskiego oficera T.E. Lawrence’a, biorącego udział w rewolcie arabskiej powstał ceniony film Lawrence z Arabii^[3]. Film, uważany za arcydzieło zawierające spektakularne sceny, był inspiracją dla twórców takich jak George Lucas i Steven Spielberg^[14].

Scenariusz Doktora Żywago (1965) powstał na podstawie powieści Borisa Pasternaka, ukazującej losy doktora Jurija Żywagi (Omar Sharif) na tle wydarzeń w Rosji toczących się od początku XX wieku aż po lata 30. Miłością życia lekarza była Lara (Julie Christie). Melodramat mimo krytycznych recenzji odniósł wielki sukces kasowy^[14]. Ostatni film Leana – Podróż do Indii (1984), będący adaptacją Drogi do Indii E.M. Forstera, obrazuje konflikt klasowy w Indiach okresu kolonialnego^[15].

Lean był sześciokrotnie żonaty i pięciokrotnie rozwiedziony^[16]. Jego żonami były m.in. aktorki Kay Walsh (1940–1949) oraz Ann Todd (1949–1957)^[1].

Filmografia

Na podstawie^[17]

• 1942: Nasz okręt (In Which We Serve)
• 1944: Ta szczęśliwa rasa (This Happy Bread)
• 1945: Spotkanie (Brief Encounter)
• 1945: Seans (Blithe Spirit)
• 1946: Wielkie nadzieje (Great Expectations)
• 1948: Oliver Twist wg powieści Charlesa Dickensa
• 1949: Namiętni przyjaciele (The Passionate Friends)
• 1950: Madeleine
• 1952: Bariera dźwięku (The Sound Barrier)
• 1954: Wybór Hobsona (Hobson’s Choice)
• 1955: Urlop w Wenecji (Summertime)
• 1957: Most na rzece Kwai (The Bridge on the River Kwai) wg powieści Pierre’a Boulle
• 1962: Lawrence z Arabii (Lawrence of Arabia) wg wspomnień T. E. Lawrence’a
• 1965: Doktor Żywago (Doctor Zhivago) wg powieści Borisa Pasternaka
• 1970: Córka Ryana (Ryan’s Daughter)
• 1979: Lost and Found: The Story of Cook's Anchor (tv)
• 1984: Podróż do Indii (A Passage to India) wg powieści Edwarda M. Forstera

Nagrody i nominacje

Na podstawie^[18][19]

Nagroda Akademii Filmowej

Złoty Glob

Brytyjska Akademia Sztuk Filmowych i Telewizyjnych

Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Cannes

Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Wenecji

Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie

Przypisy

Bibliografia

• Olga Katafiasz: Kino brytyjskie: w obronie imperium. W: Tadeusz Lubelski, Iwona Sowińska, Rafał Syska: Kino klasyczne. Historia kina, tom 2. Kraków: Universitas, 2011, s. 359–407. ISBN 97883-242-2234-6.
• Steven Jay Schneider, Ian Haydn Smith: 1001 filmów, które musisz zobaczyć. Poznań: Elipsa, 2015. ISBN 978-83-245-9619-5.
• Tom Pendergast, Sara Pendergast: International Dictionary of Film and Filmmakers. Wyd. 4. T. 2: Directors. St. James Press, 2000, s. 573–575. (ang.).

Linki zewnętrzne

• David Lean w bazie IMDb (ang.)
• David Lean w bazie Filmweb