De Stijl

De Stijl
Państwo	Holandia
Tematyka	sztuka
Pierwszy numer	październik 1917
Ostatni numer	styczeń 1932
Redaktor naczelny	Theo van Doesburg

De Stijl^[a] (z niderl. „styl“) – ugrupowanie artystyczne założone w 1917 roku w Lejdzie przez Theo van Doesburga (1883–1931) i Pieta Mondriana (1872–1944), skupiające artystów abstrakcyjnych reprezentujących neoplastycyzm – nowy kierunek w sztuce, stworzony w latach 20. XX w. przez Mondriana, charakteryzujący się użyciem linii pionowych i poziomych, które nachodząc na siebie, dzieliły płaszczyzny na kwadraty i prostokąty, oraz stosowaniem trzech barw podstawowych (żółtej, niebieskiej i czerwonej) i trzech tzw. nie-kolorów (czerni, bieli i szarości).

Nazwa grupy pochodzi od czasopisma De Stijl wydawanego w latach 1917–1931 przez Theo van Doesburga (1883–1931). Grupa rozpadła się po śmierci van Doesburga w 1931 roku.

Historia

Grupa powstała w 1917 roku w Lejdzie a jej założycielami byli Piet Mondrian (1872–1944) i Theo van Doesburg (1883–1931)^[2]^[b], który w latach 1917–1931 wydawał czasopismo De Stijl^[3]^[c]^[d]. Grupa skupiała się wokół czasopisma, w którym jej członkowie publikowali, i którego tytuł De Stijl stał się formalną nazwą grupy^[2].

Na łamach De Stijl Mondrian opublikował w 1917 roku serię artykułów, w których wyłożył swoje poglądy na sztukę, definiując neoplastycyzm (nider. De Nieuwe Beelding – pol. „tworzenie nowego obrazu”^[5])^[3]^[6]. W 1920 roku wydał broszurę Le Néo-plasticisme^[7].

Mondrian zafascynowany był mistycznymi ideami teozofa M.H.J. Schoenmaekersa (1875–1944)^[8]^[9]^[6], którego później uważał za szarlatana^[5]. Jednocześnie był pod wpływem kubizmu, z którym zetknął się podczas pobytu w Paryżu przed 1914 rokiem^[8]. Według Mondriana sztuka powinna być odnaturalizowana, czysto abstrakcyjna, pozbawiona relacji z rzeczywistością^[5].

Mondrian stworzył kierunek naznaczony pozytywną mistyką. Tajemne działanie świata polegało na zasadzie przeciwieństw: siły aktywnej – siły biernej, pionów – poziomów. Tak też w neoplastycyzmie wyróżnia się dwie podstawowe linie – pionową i poziomą – oraz trzy kolory zasadnicze: żółty, niebieski i czerwony oraz trzy nie-kolory: biel, czerń i szarość (mieszaninę bieli i czerni). Linia pionowa oznaczała dynamikę, czyli męskość, a pozioma stateczność – kobiecość.

W twórczości osób związanych z tym nurtem uwidaczniają się charakterystyczne cechy stylu – prostokątność i stosowanie czystych kolorów (czerwonego, niebieskiego, żółtego, czarnego, białego, szarego), brak dekoracji, wiara w abstrakcję i postawa odrzucająca naturę na rzecz dzieł rąk ludzkich.

Od roku 1929 głównym ośrodkiem działalności grupy był Paryż^[2]. Grupa rozpadła się po śmierci van Doesburga w 1931 roku^[2].

Członkowie De Stijl

Jan Wils

Członkami grupy byli:

Piet Mondrian (1872–1944) – malarz^[e]^[8]
Theo van Doesburg (1883–1931) – malarz^[8]
Jacobus Johannes Pieter Oud (1890–1963) – architekt^[8]^[f]
Gerrit Rietveld (1888–1964) – architekt^[8]
Vilmos Huszár (1884–1960) – malarz^[8]^[g]
Antony Kok (1882–1969) – poeta^[8]
Bart van der Leck (1876–1958) – malarz, projektant^[8]^[h]
Robert van ’t Hoff (1887–1979) – architekt, projektant mebli^[8]^[i]
Georges Vantongerloo (1886–1965) – rzeźbiarz, malarz^[8]^[j]
Jan Wils (1891–1972) – architekt^[8]^[k]

Później do ugrupowania dołączyli^[2]:

Gino Severini (1883–1966) – malarz
Hans Arp (1887–1966) – malarz, grafik, poeta
Constantin Brâncuși (1876–1957) – rzeźbiarz
Cornelis van Eesteren (1897–1988) – architekt
František Kupka (1871–1957) – malarz
El Lissitzky (1890–1941) – malarz, grafik, architekt
Man Ray (1890–1976) – fotografik, reżyser

Wybrane dzieła

Tableau I, Piet Mondrian, 1921, Gemeentemuseum Den Haag

Czerwono-niebieskie krzesło, Gerrit Rietveld, 1918, Gemeentemuseum Den Haag

Dom Rietvelda w Utrechcie

Przykłady dzieł malarskich:

1916 – Kompozycja 1916 Nr. 4, Bart van der Leck, Kröller-Müller Museum^[1]^[10]
1916–1917 – Kompozycja w linie, Piet Mondrian, Kröller-Müller Museum^[11]
1918 – Rytm tańca rosyjskiego, Theo van Doesburg, Museum of Modern Art^[12]
1921 – Kompozycja z wielką czerwoną płaszczyzną, żółtym, czarnym, szarym i niebieskim, Piet Mondrian, Gemeentemuseum Den Haag^[13]
1921 – Tableau I, Piet Mondrian, Gemeentemuseum Den Haag

Przykłady prac architektonicznych:

1916 – Huis ter Heide van ’t Hoffa^[4]
1919 – niezrealizowany projekt destylarni Ouda^[4]
1923 – aksonometryczne studium domu van Doesburga i van Eesterena^[4]
1921–1924 – dom Rietvelda w Utrechcie^[4]^[8]
1924–1927 – osiedle robotnicze w Hoek van Holland Ouda^[8]

Przykłady wzornictwa użytkowego:

1918 – Czerwono-niebieskie krzesło, Gerrit Rietveld, Museum of Modern Art^[14]

Wpływ

Prace grupy De Stijl silnie oddziaływały na Bauhaus oraz styl międzynarodowy w architekturze i wzornictwie^[4]^[8]. De Stijl miał wpływ m.in. na działalność architektów Ludwiga Mies van der Rohe i Paolo Portoghesiego^[4].

W Polsce silne więzi z De Stijl łączyły ugrupowania Blok (1923–1926), Praesens (1926–1930), grupa „a.r.”^[2]. Wpływy holenderskiego ugrupowania widoczne są przede wszystkim w pracach Henryka Stażewskiego, jak i na łamach polskich awangardowych czasopism. Przykładem ewolucji założeń neoplastycyzmu w rzeźbie są prace czołowej artystki awangardowej Katarzyny Kobro^[15]. Założyciele ugrupowania Praesens, Barbara i Stanisław Brukalscy, zainspirowani pracami Rietvelda, zaprojektowali i zbudowali w 1929 roku dom własny w Warszawie^[16], który w 1937 roku otrzymał brązowy medal na Międzynarodowej Wystawie „Sztuka i technika w życiu współczesnym” w Paryżu^[17].

Pod wpływem De Stijl tworzyli również:

Ilya Bolotowski (1907–1981)
Marlow Moss (1890–1958)
Amédée Ozenfant (1886–1966)
Max Bill (1908–1994)
Jean Gorin (1899–1981)
Burgoyne Diller (1906–1965)
Friedrich Vordemberge-Gildewart (1899–1962)

Uwagi

↑ Theo van Doesburg (1883–1931) w swoim artykule z 1927 roku odnosił się do De Stijl jako tytułu czasopisma, jako nazwy grupy artystycznej skupionej wokół czasopisma oraz jako idei podzielanej przez członków grupy^[1]. De Stijl jako nazwa ugrupowania artystycznego jest powszechnie przyjętą definicją^[1].
↑ Encyklopedia Britannica podaje, że założycielami grupy byli również Bart van der Leck (1876–1958) i Vilmos Huszár (1884–1960)^[3]. Natomiast Bois (1993) uznaje za założycieli wszystkich artystów, którzy w listopadzie 1918 roku podpisali manifest ruchu – byli to: Mondrian, van Doesburg, Vilmos Huszár (1884–1960), Jan Wils (1891–1972), Robert van ’t Hoff (1887-1979), Georges Vantongerloo (1886-1965) i Antony Kok (1882–1969)^[1].
↑ Nazwa De Stijl pochodzi rzekomo od tytułu publikacji niemieckiego architekta Gottfrieda Sempera (1803–1879) Der Stil in den technischen und tektonischen Künsten oder Praktische Ästhetik wydanej w latach 1860–1863^[4].
↑ Ostatnie wydanie De Stijl ukazało się w 1932 roku po śmierci van Doesburga^[1].
↑ Mondrian opuścił grupę w 1923 roku (Bois (1993) podaje rok 1925^[1]), kiedy van Doesburg zaczął stosować w swoich pracach elementy diagonalne^[3].
↑ Oud opuścił grupę w 1921 roku^[1].
↑ Huszár opuścił grupę w 1922 roku^[1].
↑ Van der Leck opuścił grupę przed publikacją manifestu grupy w listopadzie 1918 roku^[1].
↑ Van ’t Hoff opuścił grupę w 1919 roku^[1].
↑ Vantongerloo opuścił grupę w 1922 roku^[1].
↑ Wils opuścił grupę w 1919 roku^[1].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Yve-Alain Bois: Painting as Model. MIT Press, 1993, s. 101–102. ISBN 978-0-262-52180-2. [dostęp 2018-12-27]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Stijl, De, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2018-12-27] .
↑ ^a ^b ^c ^d Art Terms. D. De Stijl. [w:] www.tate.org.uk [on-line]. [dostęp 2018-12-26]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Stijl De. W: James Stevens Curl: The Oxford Dictionary of Architecture. Oxford University Press, 2015, s. 742. ISBN 978-0-19-860678-9. [dostęp 2018-12-26]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Neoplasticism. W: Ian Chilvers: The Oxford Dictionary of Art. Oxford University Press, 2004, s. 497–498. ISBN 978-0-19-860476-1. [dostęp 2018-12-26]. (ang.).
↑ ^a ^b Mw. B.H. Spaanstra-Polak: Mondriaan, Pieter Cornelis (1872-1944). W: Biografisch Woordenboek van Nederland. T. 1. Den Haag: 1979. (niderl.).
↑ Piet Mondrian, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2018-12-26] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o De Stijl, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2018-12-26] (ang.).
↑ K. van Berkel: Schoenmaekers, Mathieu Hubertus Josephus (1875-1944). W: Biografisch Woordenboek van Nederland. T. 5. Den Haag: 2002. (niderl.).
↑ Kröller-Müller Museum: Bart van der Leck (1876 – 1958) Compositie 1916 no. 4, 1916. krollermuller.nl. [dostęp 2018-12-27]. (niderl.).
↑ Kröller-Müller Museum: Piet Mondriaan (1872 – 1944), Compositie in lijn, tweede staat, 1916-1917. krollermuller.nl. [dostęp 2018-12-27]. (niderl.).
↑ Theo van Doesburg (Christian Emil Marie Küpper) Rhythm of a Russian Dance. [w:] www.moma.org/ [on-line]. [dostęp 2018-12-27]. (ang.).
↑ Piet Mondriaan [1872-1944 Composition with large red plane, yellow, black, gray and blue]. [w:] www.gemeentemuseum.nl [on-line]. [dostęp 2018-12-27]. (ang.).
↑ Gerrit Rietveld Red Blue Chair. [w:] www.moma.org/ [on-line]. [dostęp 2018-12-27]. (ang.).
↑ MichałM. Wenderski MichałM., Cultural Mobility in the Interwar Avant-Garde Art Network: Poland, Belgium and the Netherlands, Routledge, 2018, ISBN 978-1-138-49354-4 .
↑ Willa Barbary i Stanisława Brukalskich, Warszawa, zabytek.pl [dostęp 2018-01-19] (pol.).
↑ Agnieszka Sural: Domy własne architektów. [w:] culture.pl [on-line]. 2013-12-02. [dostęp 2019-01-19]. (pol.).

Bibliografia

Anita Włodarczyk-Kulak, Maurycy Kulak, red.: O sztuce nowej i najnowszej – główne kierunki artystyczne w sztuce XX i XXI wieku. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 2010, s. 176–177.

Linki zewnętrzne

De Stijl. Edited by Theo van Doesburg. Leiden, 1917–1932. 8 volumes (90 numbers) – Skany czasopisma De Stijl. [w:] sdrc.lib.uiowa.edu [on-line]. [dostęp 2018-12-26]. (ang.).

[2] Theo van Doesburg (1883–1931) w swoim artykule z 1927 roku odnosił się do De Stijl jako tytułu czasopisma, jako nazwy grupy artystycznej skupionej wokół czasopisma oraz jako idei podzielanej przez członków grupy^[1]. De Stijl jako nazwa ugrupowania artystycznego jest powszechnie przyjętą definicją^[1].

[5] Encyklopedia Britannica podaje, że założycielami grupy byli również Bart van der Leck (1876–1958) i Vilmos Huszár (1884–1960)^[3]. Natomiast Bois (1993) uznaje za założycieli wszystkich artystów, którzy w listopadzie 1918 roku podpisali manifest ruchu – byli to: Mondrian, van Doesburg, Vilmos Huszár (1884–1960), Jan Wils (1891–1972), Robert van ’t Hoff (1887-1979), Georges Vantongerloo (1886-1965) i Antony Kok (1882–1969)^[1].

[7] Nazwa De Stijl pochodzi rzekomo od tytułu publikacji niemieckiego architekta Gottfrieda Sempera (1803–1879) Der Stil in den technischen und tektonischen Künsten oder Praktische Ästhetik wydanej w latach 1860–1863^[4].

[8] Ostatnie wydanie De Stijl ukazało się w 1932 roku po śmierci van Doesburga^[1].

[14] Mondrian opuścił grupę w 1923 roku (Bois (1993) podaje rok 1925^[1]), kiedy van Doesburg zaczął stosować w swoich pracach elementy diagonalne^[3].

[15] Oud opuścił grupę w 1921 roku^[1].

[16] Huszár opuścił grupę w 1922 roku^[1].

[17] Van der Leck opuścił grupę przed publikacją manifestu grupy w listopadzie 1918 roku^[1].

[18] Van ’t Hoff opuścił grupę w 1919 roku^[1].

[19] Vantongerloo opuścił grupę w 1922 roku^[1].

[20] Wils opuścił grupę w 1919 roku^[1].

[:8-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Yve-Alain Bois: Painting as Model. MIT Press, 1993, s. 101–102. ISBN 978-0-262-52180-2. [dostęp 2018-12-27]. (ang.).

[:7-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Stijl, De, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2018-12-27] .

[:1-4] Art Terms. D. De Stijl. [w:] www.tate.org.uk [on-line]. [dostęp 2018-12-26]. (ang.).

[:2-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Stijl De. W: James Stevens Curl: The Oxford Dictionary of Architecture. Oxford University Press, 2015, s. 742. ISBN 978-0-19-860678-9. [dostęp 2018-12-26]. (ang.).

[:5-9] Neoplasticism. W: Ian Chilvers: The Oxford Dictionary of Art. Oxford University Press, 2004, s. 497–498. ISBN 978-0-19-860476-1. [dostęp 2018-12-26]. (ang.).

[:4-10] Mw. B.H. Spaanstra-Polak: Mondriaan, Pieter Cornelis (1872-1944). W: Biografisch Woordenboek van Nederland. T. 1. Den Haag: 1979. (niderl.).

[:6-11] Piet Mondrian, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2018-12-26] (ang.).

[:0-12] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o De Stijl, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2018-12-26] (ang.).

[:3-13] K. van Berkel: Schoenmaekers, Mathieu Hubertus Josephus (1875-1944). W: Biografisch Woordenboek van Nederland. T. 5. Den Haag: 2002. (niderl.).

[:9-21] Kröller-Müller Museum: Bart van der Leck (1876 – 1958) Compositie 1916 no. 4, 1916. krollermuller.nl. [dostęp 2018-12-27]. (niderl.).

[:13-22] Kröller-Müller Museum: Piet Mondriaan (1872 – 1944), Compositie in lijn, tweede staat, 1916-1917. krollermuller.nl. [dostęp 2018-12-27]. (niderl.).

[:12-23] Theo van Doesburg (Christian Emil Marie Küpper) Rhythm of a Russian Dance. [w:] www.moma.org/ [on-line]. [dostęp 2018-12-27]. (ang.).

[:10-24] Piet Mondriaan [1872-1944 Composition with large red plane, yellow, black, gray and blue]. [w:] www.gemeentemuseum.nl [on-line]. [dostęp 2018-12-27]. (ang.).

[:11-25] Gerrit Rietveld Red Blue Chair. [w:] www.moma.org/ [on-line]. [dostęp 2018-12-27]. (ang.).

[26] MichałM. Wenderski MichałM., Cultural Mobility in the Interwar Avant-Garde Art Network: Poland, Belgium and the Netherlands, Routledge, 2018, ISBN 978-1-138-49354-4 .

[:14-27] Willa Barbary i Stanisława Brukalskich, Warszawa, zabytek.pl [dostęp 2018-01-19] (pol.).

[:15-28] Agnieszka Sural: Domy własne architektów. [w:] culture.pl [on-line]. 2013-12-02. [dostęp 2019-01-19]. (pol.).

[a]

[2]

[b]

[3]

[c]

[d]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[e]

[f]

[g]

[h]

[i]

[j]

[k]

[1]

[10]

[11]

[12]

[13]

[4]

[14]

[15]

[16]

[17]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne