Decentralizacja na Ukrainie

Decentralizacja na Ukrainie (ukr. Децентралізація в Україні, реформа децентралізації) – reforma ustrojowa wprowadzana na Ukrainie od 2014 roku w celu decentralizacji władzy poprzez stworzenie niezależnego samorządu terytorialnego, realizującego zadania odrębne od administracji rządowej i finansowane z własnych środków. Przy wprowadzaniu reformy zachowano trójstopniowy podział administracyjny oraz unitarną formę państwa.

Tło

Mapa rejonów Ukrainy przed reformą

Od czasu uzyskania niepodległości w związku z rozpadem ZSRR Ukraina pozostawała państwem silnie scentralizowanym. Model ten utrudniał modernizację kraju, towarzyszyła mu też niska wydolność działania urzędów i wysoki poziom korupcji. Nie przystawał on również do wewnętrznego zróżnicowania poszczególnych regionów Ukrainy. Tymczasem samorząd na poziomie obwodów i rejonów miał bardzo niskie kompetencje – zdecydowanie silniejszą pozycję mieli przedstawiciele władzy centralnej, tj. odpowiednio gubernatorzy i starostowie. Zróżnicowanie kraju było przy tym pretekstem do prezentowania przez polityków prorosyjskich z Ukrainy oraz przez samą Federację Rosyjską pomysłów mających na celu przekształcenie kraju w państwo federalne. Debata na ten temat nasiliła się w okresie bezpośrednio po zwycięstwie Euromajdanu i zakończeniu sprawowania władzy przez Wiktora Janukowycza^[1]. Wcześniej temat decentralizacji podejmowany był pod koniec lat 90. oraz w latach 2007–2009, jednak nie doszło do wprowadzenia realnych zmian, a relacje między centrum a regionami opierały się wciąż na przepisach z czasów sowieckich. Szczebel rejonów i obwodów nie miał władz wykonawczych, a jedynie rady – funkcje wykonawcze sprawowali zatem przedstawiciele terenowych organów administracji państwowej. Tendencje centralizacyjne pogłębiały się w trakcie rządów Wiktora Janukowycza – w latach 2011–2013 przyjęto ponad dwadzieścia ustaw, które ograniczały i tak wąskie kompetencje władz samorządowych^[2].

Reforma

Mapa rejonów Ukrainy po reformie

Powrót do tematu reformy decentralizacyjnej stał się możliwy po zmianie władzy w wyniku Euromajdanu. Od początku do najistotniejszych kwestii pojawiających się w debacie nad stworzeniem nowego modelu samorządu były takie tematy jak podział władzy między rządem a władzami regionów (ustalenie zadań własnych i zleconych oraz mechanizmu ich finansowania), kwestia prawa do określenia dodatkowego języka regionalnego, sposób postępowania z dochodami z podatków lokalnych (przed reformą podlegały one redystrybucji przez budżet centralny) oraz precyzyjne uregulowanie kompetencji nowych jednostek samorządu w zakresie współpracy międzynarodowej – obawy dotyczyły np. samodzielnego zawierania umów z państwami trzecimi^[3]. Szczególne kontrowersje wzbudziła jednak kwestia statusu części obwodów donieckiego i ługańskiego, które od 2014 znajdują się poza kontrolą władz w Kijowie. Problem ten wywołał publiczne spory w momencie próby zmian w ukraińskiej konstytucji w 2015 roku^[4][5].

W związku z trudnościami w przeprowadzeniu zmiany konstytucji reformę postanowiono kontynuować w istniejących wówczas ramach ustrojowych. Na podstawie ustawy z 2015 roku rozpoczął się proces dobrowolnego łączenia się małych hromad w nowe, większe hromady mające działać według nowych zasad (ukr. Об'єднана територіальна громада, ОТГ). Proces ten trwał do 2020 roku^[6] – w tym czasie na Ukrainie istniały hromady działające na pierwotnych zasadach, jak i jednostki funkcjonujące w oparciu o nowe przepisy^[7]. Kolejny etap zmian nastąpił w 2020 roku – zreformowano wówczas szczebel rejonów i obwodów, przy czym liczna rejonów zmieniła się z 490 na 136^[8]. Pierwsze historyczne wybory samorządowe^[9], w których mieszkańcy wybrali władze samorządowe wszystkich szczebli odbyły się 25 października 2020^[10].

Współpraca z Polską

Od samego początku ukraińska reforma decentralizacyjna przebiegała we współpracy i przy wykorzystaniu doświadczeń Polski w tworzeniu samorządu. Pierwsza oficjalna wizyta w Polsce przedstawiciela nowego rządu powołanego po Euromajdanie miała miejsce w marcu 2014 – ówczesny wicepremier Wołodymyr Hrojsman wystąpił wówczas z prośbą o wsparcie tej reformy i spotkał się z pozytywną odpowiedzią ze strony ministrów rządu Donalda Tuska^[11]. Polscy eksperci doradzali m.in. w zakresie ustalania nowych kompetencji poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego oraz tworzeniu systemu finansowania ich działań^[12]. W projekty i inicjatywy wspierające różne elementy reformy decentralizacyjnej zaangażowane były m.in. Fundacja Edukacja dla Demokracji^[13][14], Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej^[15] czy też Fundacja Inicjatyw Menedżerskich^[16]. Reformę decentralizacji wspierały także inne państwa Unii Europejskiej, m.in. poprzez tworzenie partnerstw międzynarodowych pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego^[17].

Zobacz też

• Stowarzyszenie Zjednoczonych Gromad
• podział administracyjny Ukrainy

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Decentralisation of Power in Ukraine. About Reform. gov.ua. [dostęp 2022-04-17].
• Michał Potocki: Decentralizacja jest największym sukcesem niepodległej Ukrainy?. forsal.pl, 2021-08-29. [dostęp 2022-04-17].
• Daniel Szeligowski: Nie wszystkie drogi prowadzą do Kijowa. Ukraińska decentralizacja i jej polityczne skutki. klubjagiellonski.pl, 2020-09-28. [dostęp 2022-04-17].
• Michał Cyrankiewicz: Polscy eksperci reformują ukraiński samorząd terytorialny. rp.pl, 2014-07-14. [dostęp 2022-04-17].