Dekanat Cieszyn

Dekanat Cieszyn
Ilustracja
Położenie na mapie diecezji
Państwo Polska
Data powołaniaprawd. pocz. XIV wieku
Diecezjabielsko-żywiecka
Dziekanks. Stefan Sputek
Wicedziekanks. Jacek Gracz
Ojciec duchownyo. dr Wit Chlondowski OFM
Dane statystyczne (2005[1])
Liczba wiernychponad 22000
Liczba kapłanów
• w tym diecezjalnych
• w tym zakonnych		29
21
8
Liczba osób zakonnych51 (zakonnice)
Liczba parafii7
Położenie na mapie Cieszyna
Mapa konturowa Cieszyna, w centrum znajduje się punkt
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego
Mapa konturowa powiatu cieszyńskiego, po lewej znajduje się punkt
Ziemia49°45′13,65″N 18°39′22,80″E/49,753792 18,656333

Dekanat Cieszyn – jeden z 23 dekanatów katolickich wchodzących w skład diecezji bielsko-żywieckiej, w którego skład wchodzi 7 parafii[2]. Dekanat swoją powierzchnią obejmuje miasto Cieszyn[a]. W 2005 dekanat liczył ponad 22 tysiące wiernych[1].

Parafie

Duszpasterstwo[2]

  • Dziekan: ks. Stefan Sputek
  • Wicedziekan: ks. Jacek Gracz
  • Ojciec duchowny: o. dr Wit Chlondowski OFM[3]
  • Dekanalny Wizytator Katechizacji: ks. Krzysztof Gardyna
  • Dekanalny Duszpasterz Rodzin: ks. Tomasz Kotlarski
  • Dekanalny Duszpasterz Młodzieży: ks. Jakub Kuliński.

Historia

Archiprezbiterat (odpowiednik dekanatu w dawnej diecezji wrocławskiej) w Cieszynie był jednym z dwunastu na jakie w średniowieczu dzielił się archidiakonat opolski diecezji wrocławskiej.

Został po raz pierwszy wzmiankowany w sprawozdaniu z poboru świętopietrza z 1335 w diecezji wrocławskiej sporządzonym przez Galharda z Cahors. Powstał prawdopodobnie na początku XIV wieku[4] i przez następnych kilkaset lat miasto stanowiło administracyjno-kościelne centrum dla księstwa cieszyńskiego.

Wspomniane wyżej sprawozdanie wymienia 10 jego parafii[5]: Jasienica (? – Hankendorf), Rudzica (villa Rudgeri), Zebrzydowice (villa Sifridi), Simoradz (Zimoracz), Lipowiec (Lipovecz), Kończyce Małe (? – Cunczendorf), Dębowiec (Bemgard), Leszna (Lezna), Piotrowice (villa Petri), Bludowice (Bluda)[6]. Ponadto wymieniono Orłową (z podległym kościołem w Solcy), pod jurysdykcją klasztorną. Nieznane są przyczyny pominięcia pozostałych istniejących wówczas parafii, jak np. cieszyńskiej. Ogólnie założyć można, że na obszarze archiprezbiteratu cieszyńskiego w 1335 funkcjonować mogło już w sumie 17 parafii, oprócz wyżej wymienionych również w Bielsku (Starym), Cieszynie, Frysztacie, Goleszowie, Jamnicy (zob. Frydek), Ogrodzonej[7]. Nieznana jest przynależność parafii w Boguminie, możliwe że należała do dekanatu raciborskiego.

Według kolejnego zachowanego sprawozdania z poboru świętopietrza, tym razem sporządzonego przez archidiakona opolskiego Mikołaja Wolffa w 1447 na Śląsku Cieszyńskim funkcjonowało 50 parafii[8][9]: Bielsko (Belicz), Bludowice (Bluda), Bruzowice (Bransowicz), Cieszyn (Teschen), Czechowice (Czechowicz), Dębowiec (Bomgarte), Dobra (Dobersey), Domasłowice (Domaslowicz), Dziećmorowice (Ditmari villa), Frydek (Fredek), Frysztat (Freyenstat), Goleszów (Boleschaw), Górki (Gorky), Grodziec (Grodecz), Hażlach (Hazelach), Herzmanice (Hermansdorff), Jabłonków (Jablonka), Jasienica (Heyczendorff), Karwina (Arnoldi villa)[b], Kisielów (Kyselaw), Kończyce (Cunczendorff[c]), Końska (Kanzakowicz), Kula (Czula), Leszna (Lesna), Lutynia (Lutina), Marklowice (Merclowicz), Międzyrzecze (Conradsvalde), Ochaby (Ochabn), Ogrodzona (Ogrodzona), Olbrachcice (Albrothsdorff), Orłowa (Orlovia), Ostrawa (Ostravia), Pietwałd (Petirswalde), Piotrowice (Petirsdorff), Pruchna (Prochna), Ropica (Ropicza), Rudzica (Rudgersdorff), Rychwałd (Reychenwald), Siedliszcze (Czedlicz), Simoradz (Schimoradz), Skoczów (Scotczowa), Stonawa (Stinavia), Sucha (Sucha), Szobiszowice (Sobieschowicz), Szonów (? – Schonwald), Ustroń (Wstrowe), Trzycież (Stzreczicz), Wędrynia (Vandrzina) i Zebrzydowice (Seyfredsdorff). Dekanat obejmował całe ówczesne księstwo, w granicach którego było około 200 miejscowości, a więc średnio parafia obejmowała 4 miejscowości. Na podstawie sumarycznej wysokości opłaty w owym sprawozdaniu liczbę ówczesnych parafian, a więc i mieszkańców Śląska Cieszyńskiego, oszacowano na 9770[10].

Przed Reformacją zapoczątkowaną w księstwie w latach 40. XVI wieku założono jeszcze parafie w Bielowicku, Cierlicku, Gnojniku, Gruszowie, Gutach, Herzmanicach, Kościelcu (Cierlicku), Mazańcowicach, Nydku, Puńcowie, Racimowie, Rzepiszczu, Skalicy, Strumieniu, Szonowie (o ile nie wcześniej), Szumbarku, Trzanowicach i być może w Wierzbicy[11].

W okresie Reformacji znaczna część ludności zmieniła wyznanie na luteranizm, przejmując wiele miejscowych kościołów. Pierwszej po soborze trydenckim wizytacji dekanatu dokonał w 1652 archidiakon opolski Bartłomiej Reinhold sporządzając protokoły z odwiedzin parafii w Cieszynie (z filią w Ogrodzonej), Goleszowie, Jabłonkowie, Puńcowie, Dobrej (z filią w Skalicy), Frydku, Bruzowicach (z filią w Siedliszczu), Frysztacie (z filią w Piotrowicach), Strumieniu, Skoczowie (z filią w Bielowicku), Grodźcu, Bielsku, Czechowicach, Orłowej i Rychwałdzie[12]. W rękach katolików znajdowały się kościoły w miastach książęcych w Cieszynie, Jabłonkowie, Skoczowie i Strumieniu, ponadto właśnie odebrano kościoły protestantom w Bielsku i Frysztacie. Pośród kościołów wiejskich do katolików należały świątynie miejscowościach książęcych: Puńcowie, Bielowicku, Lipowcu, Grodźcu, Orłowej, kaplica w Pierśćcu; a z miejscowości szlacheckich w Czechowicach i Piotrowicach. Katolicy dominowali i posiadali kościoły we frydeckim państwie stanowym: Frydku, Dobrej, Skalicy, Bruzowicach i Siedliszczu. W rękach protestantów pozostawały niemal wszystkie pozostałe świątynie we wsiach szlacheckich[13]. Wzmożona akcja kontrreformacyjna rozpoczęła się w 1654, kiedy to 20 marca do Cieszyna przybyli dwaj komisarze cesarscy i jeden biskupi, tworząc specjalną komisję, która odebrała pozostałe w rękach ewangelików 49 kościołów i 1 kaplicę (przy czym nie wszystkie wymienione w 1652 jako będące w rękach ewangelików zostały w sprawozdaniu komisji wymienione). Struktura kościelna wymagała odbudowy. Po odzyskaniu kościołów biskup wrocławski Karol Ferdynand Waza utworzył w Cieszynie komisariat biskupi. Komisarzem został Andrzej Scodonius, arcydziekan opolski i kustosz raciborski, który 15 października podzielił obszar komisariatu na dekanaty, a tych na parafie[14]. Z obszaru dawnego archriprezbiteratu wydzielono 3 nowe: Bielsko, Frydek i Frysztat a ponadto komisariatowi poddano powstały w 1592 dekanat wodzisławski.

Nowy pomniejszony dekanat cieszyński utworzyło 13 parafii (11 obsadzono proboszczami): Cierlicko, Cieszyn, Dębowiec, Gnojnik (nieobsadzony), Goleszów, Jabłonków, Leszna Górna, Puńców, Ropica, Skoczów, Strumień, Trzycież (nieobsadzony) i Wędrynia[15].

Po wojnach śląskich Cieszyn został oddzielony od diecezjalnego Wrocławia granicą austriacko-pruską. W 1770 dla habsburskiej części diecezji wrocławskiej utworzono Wikariat Generalny. W okresie józefinizmu powstały nowe parafie, m.in. w Mostach k. Jabłonkowa, Istebnej. Cieszyńską parafię podzielono na dwie: przy dotychczasowym kościele parafialnym i przy kościele klasztornym Dominikanów (zlikwidowaną w 1790), a ponadto wydzielono z niej lokalie w Pogwizdowie, Łąkach i Ogrodzonej. W 1806 z cieszyńskiego wydzielono parafie w Jabłonkowie, Wędryni, Trzycieżu, Mostach k. Jabłonkowa, Istebnej i lokalię w Końskiej i utworzono z nich dekanat w Jabłonkowie. W połowie XIX wieku na dekanat w Cieszynie składało się 6 parafii (Cieszyn (z filią w Zamarskach), Goleszów, Leszna, Pogwizdów, Puńców, Ustroń (z filią w Wiśle)) i dwie lokalie (Łąki i Ogrodzona). Po I wojnie światowej nastąpił konflikt graniczny pomiędzy Polską a Czechosłowacją, w wyniku którego miasto i dekanat zostało przedzielone granicą państwową w 1920.

W 1919 dekanat posiadał 7 parafii i 2 lokalie: Goleszów, Leszna, Łąki (lokalia), Ogrodzona (lokalia), Pogwizdów, Puńców, Cieszyn, Trzyniec, Ustroń[16]. Z powyższych parafia w Trzyńcu i lokalia w Łąkach znalazły się w 1920 w Czechosłowacji. W 1925 wraz z pozostałymi dekanatami cieszyńskiego Wikariatu: Bielsko, Skoczów i Strumień, wszedł w skład nowej diecezji katowickiej[17].

Według schematyzmu diecezji katowickiej z 1927 na dekanat cieszyński składało się 8 parafii[18]: Cieszyn, Goleszów, Istebna, Leszna Górna, Ogrodzona, Pogwizdów, Puńców i Ustroń. W 1938 do powyższych dołączyła parafia w Hażlachu[19].

W 1992 dekanat znalazł się w nowo utworzonej diecezji bielsko-żywieckiej. W 1995 z cieszyńskiego wydzielono dekanat Goleszów[20].

Uwagi

  1. ↑ Jedynie Marklowice są filią parafii św. Jana Nepomucena w Pogwizdowie w innym dekanacie
  2. ↑ Identyfikacja Arnoldi villa z Jaworzem jest błędna. Zobacz: Robert Mrózek: Nazwy miejscowe dawnego Śląska Cieszyńskiego. Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach, 1984, s. 83, 86. ISBN 82-00-00622-2.
  3. ↑ Miejscowość Cunczendorff wymieniono dwukrotnie, przy czym w granicach archiprezbiteratu znajdowały się wówczas cztery miejscowości o takiej nazwie, stąd przypuszcza się, że chodzi w jednym wypadku o wspólną parafię dla Kończyc Wielkich i Małych k. Frysztatu a w drugim o parafię w Kończycach i Racimowie k. Ostrawy

Przypisy

  1. ↑ a b Dwuczęściowy dodatek do gazety Głos Ziemi Cieszyńskiej nr. 44 i 45 z listopada 2005 pt. "Panorama Parafii Katolickich Ziemi Cieszyńskiej"
  2. ↑ a b Dekanat Cieszyński. diecezja.bielsko.pl. [dostęp 2017-04-07].
  3. ↑ Robert Karp: Biskup mianował ojców duchownych kapłanów. diecezja.bielsko.pl, 21 marca 2017. [dostęp 2017-04-07].
  4. ↑ Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 395. ISBN 978-83-926929-3-5.
  5. ↑ Jan Ptaśnik: Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344. Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 366.
  6. ↑ I. Panic, 2010, s. 396
  7. ↑ I. Panic, 2010, s. 399
  8. ↑ I. Panic, 2010, s. 412
  9. ↑ Registrum denarii sancti Petri in archidiaconatu Opoliensi sub anno domini MCCCCXLVII per dominum Nicolaum Wolff decretorum doctorem, archidiaconum Opoliensem, ex commisione reverendi in Christo patris ac domini Conradi episcopi Wratislaviensis, sedis apostolice collectoris, collecti. „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”. 27, s. 369-372, 1893. Breslau: H. Markgraf (niem.). 
  10. ↑ I. Panic, 2010, s. 322
  11. ↑ I. Panic, 2010, s. 417
  12. ↑ Veröffentlichungen aus dem Fürstbischöflichen Diözesan-Archiven zu Breslau. Bd 2. Visitationsberichte der Diözese Breslau. Archidiakonat Oppeln. Breslau: G. P. Aderholz, 1904, s. 19-27. (łac.)
  13. ↑ Idzi Panic: Śląsk Cieszyński w początkach czasów nowożytnych (1528-1653). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2011, s. 294. ISBN 978-83-926929-5-9.
  14. ↑ Janusz Spyra: Śląsk Cieszyński w okresie 1653-1848. Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2012, s. 285. ISBN 978-83-935147-1-7.
  15. ↑ J. Spyra, 2011, s. 286
  16. ↑ Handbuch des Bistums Breslau und seines Delegaturbezirks für das Jahr 1919. Breslau: Fürstbischöfliche Geheime Kanzlei, 1919, s. 139-. (niem.)
  17. ↑ Józef Londzin: Historja generalnego wikarjatu w Cieszynie. Cieszyn: 1926.
  18. ↑ Schematyzm Diecezji Śląskiej. Katowice: nakł. Kurji Biskupiej, 1927, s. 27-32.
  19. ↑ Rocznik Diecezji Śląskiej (Katowickiej), 1938. Katowice: nakł. Kurji Biskupiej, 1938, s. 39-44.
  20. ↑ Ustanowienie nowych dekanatów w rejonie cieszyńskim. diecezja.bielsko.pl, 11 października 1995. [dostęp 2017-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-09)].
Parafie dekanatu cieszyńskiego

Diecezja Bielsko-Żywiecka - dekanat Cieszyn.png

Dekanaty diecezji bielsko-żywieckiej
Jan Kanty.jpg

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Japanese Map symbol (Church).svg
Japanese map symbol "Church". U+26EA
Jan Kanty.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Cieszyn location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: ODbL
Location map of Cieszyn, Poland
Ta mapa of Cieszyn została utworzona dzięki danym z projektu OpenStreetMap, zbieranym przez społeczność. Mapa ta może być niekompletna i zawierać błędy. Niewskazane jest poleganie wyłącznie na niej w nawigacji.
Diecezja Bielsko-Żywiecka - dekanat Cieszyn.png
Autor: D T G, Licencja: CC BY-SA 3.0
Dekanat Cieszyn diecezji bielsko-żywieckiej
Cieszyn County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Cieszyn County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 49.95 N
  • S: 49.50 N
  • W: 18.55 E
  • E: 19.03 E