Deklaracja niepodległości Ukrainy

Deklaracja niepodległości Ukrainy
Акт проголошення незалежності України

Państwo	Ukraina
Data utworzenia	24 sierpnia 1991
Ratyfikowano	24 sierpnia 1991
Autor(zy)	Łewko Łukjanenko
Sygnatariusze	Łeonid Krawczuk
Cel	przywrócenie niepodległego państwa ukraińskiego

Flaga Ukrainy wyniesiona na salę obrad Rady Najwyżej w momencie ogłoszenia niepodległości. Obecnie w Muzeum Rady Najwyższej Ukrainy

Deklaracja niepodległości Ukrainy (ukr. Акт проголошення незалежності України) – dokument przyjęty przez ukraiński parlament 24 sierpnia 1991 roku^[1], przywracający^[a] niepodległość Ukrainy^[1][2].

Przyjęcie

Ustawa została przyjęta w następstwie zamachu stanu w Moskwie dokonanego 19 sierpnia 1991 roku, kiedy twardogłowi komunistyczni przywódcy Związku Radzieckiego próbowali przywrócić kontrolę Komitetu Centralnego KPZR nad całym ZSRR^[1]. W odpowiedzi (podczas specjalnej, 11-godzinnej, sobotniej sesji plenarnej^[3]) Rada Najwyższa Ukraińskiej SRR w przeważającej większości zatwierdziła Deklarację niepodległości^[1]. Ustawa przeszła 321 głosami za, 2 przeciw i 6 wstrzymujących się (na 360 obecnych)^[3]. Tekst został w dużej mierze spisany w nocy z 23 na 24 sierpnia, głównie przez Łewko Łukjanenkę, Serhija Hołowycza, Mychyjło Horynia, Iwana Zajecia i Wiaczesława Czornowoła^[4].

Ukraińscy komuniści, przekonani za kulisami przez swojego kolegę z partii i Przewodniczącego Rady Najwyższej Łeonida Krawczuka^[4], poczuli się zmuszeni poprzeć deklarację niepodległości, aby zdystansować się od zamachu stanu^[3]. Pierwszy sekretarz Komunistycznej Partii Ukrainy Stanisław Hurenko przekonywał, że „to będzie katastrofa”, jeśli KPU nie poprze niepodległości^[3]. Członkowie partii byli zdenerwowani wiadomościami o aresztowaniu jej byłego przywódcy Wołodymyra Iwaszki w Moskwie, ponownym podporządkowaniu Armii Radzieckiej przywódcom Rosyjskiej FSRR i zamknięciu pomieszczeń Komitetu Centralnego KPRZ^[4].

Pierwsza strona gazety parlamentarnej „Hołos Ukrajiny” z tekstem deklaracji wydrukowanym w dolnej połowie (27 sierpnia 1991 r.)

Tego samego dnia (24 sierpnia) parlament wezwał do przeprowadzenia referendum w sprawie poparcia dla Deklaracji niepodległości^[1][3]. Propozycja zorganizowania ogólnokrajowego referendum wyszła wspólnie od liderów opozycji Ihora Juchnowskiego i Dmytro Pawłyczki^[3]. Parlament opowiedział się również za utworzeniem Gwardii Narodowej Ukrainy i przekazał sobie jurysdykcję nad wszystkimi siłami zbrojnymi znajdującymi się na terytorium Ukrainy^[3].

Poza hałaśliwym tłumem, który zebrał się pod budynkiem parlamentu, ulice Kijowa były tego dnia ciche i niewiele dało się zauważyć oznak otwartego świętowania^[3].

W następnych dniach przyjęto szereg uchwał i dekretów: nacjonalizację całego majątku KPU i przekazanie go Radzie Najwyższej oraz radom lokalnym; amnestia dla wszystkich więźniów politycznych; zawieszenie wszystkich działań KPU i zamrożenie aktywów KPU oraz jej kont bankowych do czasu oficjalnego dochodzenia w sprawie możliwej współpracy z moskiewskimi puczystami; powołanie komisji śledczej w sprawie zachowania najwyższych urzędników Ukraińskiej SRR podczas zamachu stanu; oraz powołanie komitetu do spraw wojskowych związanych z utworzeniem Ministerstwa Obrony Ukrainy^[3].

26 sierpnia 1991 r. stały przedstawiciel Ukraińskiej SRR przy ONZ Hennadij Udowenko poinformował biuro Sekretarza Generalnego ONZ, że jego stała misja w tym zgromadzeniu międzynarodowym powinna zostać oficjalnie przekształcona na reprezentanta Ukrainy^[5]. Tego samego dnia komitet wykonawczy miasta Kijowa zagłosował za usunięciem wszystkich pomników komunistycznych bohaterów z miejsc publicznych, w tym pomnika Lenina na centralnym Placu Rewolucji Październikowej^[3]. Komitet wykonawczy zdecydował także, że duży plac w centrum Kijowa zostanie przemianowany na Majdan Nezałeżnosti (Plac Niepodległości), podobnie jak centralna stacja metra pod nim^[3].

Dwa dni później gotowość do służby w Gwardii Narodowej zadeklarowało ponad 200 000 mieszkańców Lwowa i obwodu lwowskiego^[6].

W referendum niepodległościowym 1 grudnia 1991 r. ludność Ukrainy wyraziła szerokie poparcie dla Deklaracji niepodległości, z ponad 90% głosów za i 82% frekwencją^[1]. Referendum odbyło się tego samego dnia, co pierwsze bezpośrednie wybory prezydenckie na Ukrainie; wszystkich sześciu kandydatów na prezydenta popierało niepodległość i prosiło wyborców o głosowanie „tak”. Powodzenie referendum zakończył wszelkie możliwości utrzymania Związku Radzieckiego jako całości, nawet na ograniczoną skalę.

Tydzień po wyborach nowo wybrany prezydent Łeonid Krawczuk dołączył do swojego rosyjskiego i białoruskiego odpowiednika, podpisując Porozumienie białowieskie, w którym stwierdzono, że Związek Radziecki przestał istnieć^[7]. Oficjalnie państwo związkowe zostało rozwiązane 26 grudnia^[8].

Od 1992 r. 24 sierpnia obchodzony jest na Ukrainie Dzień Niepodległości^[9].

Uznanie międzynarodowe

Polska i Kanada były pierwszymi krajami na świecie, które uznały niepodległość Ukrainy, oba w dniu 2 grudnia 1991 r.^[10][11] Tego samego dnia (2 grudnia) podczas wieczornej emisji programu telewizyjnego Wiesti poinformowano, że prezydent Rosyjskiej FSRR Borys Jelcyn również uznał niepodległość Ukrainy^[12].

Stany Zjednoczone uczyniły to 25 grudnia 1991 r.^[13] W tym miesiącu niepodległość Ukrainy uznało 68 państw, a w 1992 roku kolejne 64 państwa^[14].

Chronologia międzynarodowego uznania niepodległości Ukrainy

Data	Kraj
2 grudnia 1991	Polska
2 grudnia 1991	Kanada
2 grudnia 1991	Rosyjska FSRR
3 grudnia 1991	Węgry
4 grudnia 1991	Łotwa
4 grudnia 1991	Litwa
5 grudnia 1991	Argentyna
5 grudnia 1991	Chorwacja
5 grudnia 1991	Kuba
5 grudnia 1991	Czechosłowacja
9 grudnia 1991	Estonia
11 grudnia 1991	Słowenia
12 grudnia 1991	Gruzja
16 grudnia 1991	Bułgaria
16 grudnia 1991	Turcja
18 grudnia 1991	Armeńska SRR
20 grudnia 1991	Kirgistan
20 grudnia 1991	Turkmenistan
23 grudnia 1991	Kazachstan
23 grudnia 1991	Szwajcaria
24 grudnia 1991	Afganistan
24 grudnia 1991	Norwegia
25 grudnia 1991	Iran
25 grudnia 1991	Izrael
25 grudnia 1991	Meksyk
25 grudnia 1991	Tadżykistan
25 grudnia 1991	Stany Zjednoczone
25 grudnia 1991	Jugosławia
26 grudnia 1991	Australia
26 grudnia 1991	Brazylia
26 grudnia 1991	Niemcy
28 grudnia 1991	Indie
26 grudnia 1991	Nowa Zelandia
26 grudnia 1991	Peru
26 grudnia 1991	ZSRR
26 grudnia 1991	Syria
26 grudnia 1991	Tajlandia
26 grudnia 1991	Urugwaj
27 grudnia 1991	Algieria
27 grudnia 1991	Białoruś
27 grudnia 1991	Kambodża
27 grudnia 1991	Chiny
27 grudnia 1991	Cypr
27 grudnia 1991	Francja
27 grudnia 1991	Mołdawia
27 grudnia 1991	Wietnam
28 grudnia 1991	Indonezja
28 grudnia 1991	Włochy
28 grudnia 1991	Japonia
28 grudnia 1991	Jordania
29 grudnia 1991	Bangladesz
30 grudnia 1991	Finlandia
30 grudnia 1991	Korea Południowa
30 grudnia 1991	Liban
30 grudnia 1991	Maroko
31 grudnia 1991	Belgia
31 grudnia 1991	Dania
31 grudnia 1991	Grecja
31 grudnia 1991	Luksemburg
31 grudnia 1991	Holandia
31 grudnia 1991	Pakistan
31 grudnia 1991	Hiszpania
31 grudnia 1991	Wielka Brytania
1 stycznia 1992	Irak
2 stycznia 1992	Etiopia
2 stycznia 1992	Laos
2 stycznia 1992	Zjednoczone Emiraty Arabskie
3 stycznia 1992	Egipt
3 stycznia 1992	Libia
3 stycznia 1992	Panama
4 stycznia 1992	Uzbekistan
5 stycznia 1992	Bahrajn
7 stycznia 1992	Portugalia
8 stycznia 1992	Rumunia
10 stycznia 1992	Gwinea
17 stycznia 1992	Mongolia
19 stycznia 1992	Islandia
22 stycznia 1992	Filipiny
24 stycznia 1992	Nepal
6 lutego 1992	Azerbejdżan
11 lutego 1992	Botswana
14 lutego 1992	Południowa Afryka
4 marca 1992	Madagaskar
7 maja 1992	Rwanda
2 czerwca 1992	Senegal
8 czerwca 1992	Tanzania
23 lipca 1993	Macedonia

Zobacz też

• Akt Przywrócenia Państwa Litewskiego

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Rodney P. Carlisle, J. Geoffrey Golson: Turning Points – Actual and Alternate Histories: The Reagan Era from the Iran Crisis to Kosovo. Santa Barbara: ACB-CLIO, 2007. ISBN 1-85109-885-2. (ang.)
• James E. Goodby, Benoit Morel: A Guide to the United States' History of Recognition, Diplomatic, and Consular Relations, by Country, since 1776: Ukraine. Oxford: Oxford University Press, 1993. ISBN 0-19-829161-2. (ang.)
• Paul Robert Magocsi: A History of Ukraine: The Land and Its Peoples. Toronto: University of Toronto Press, 2010. ISBN 1-4426-1021-2. (ang.)
• Robert A. Saunders, Vlad Strukov: Historical Dictionary of the Russian Federation. Lanham: Scarecrow Press, 2010. ISBN 0-8108-5475-9. (ang.)
• Roman Solchanyk: Ukraine and Russia: The Post-Soviet Transition. Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, 2000. ISBN 0-7425-1018-2. (ang.)
• Roman Szporluk: Russia, Ukraine, and the Breakup of the Soviet Union. Stanford: Hoover Institution Press, 2000. ISBN 0-8179-9542-0. (ang.)