Dekret grudniowy

Dekret grudniowy – dekret wprowadzony 21 grudnia 1807 roku przez władze Księstwa Warszawskiego. Stanowił akt wykonawczy do czwartego artykułu konstytucji Księstwa Warszawskiego, nadającego wolność osobistą wszystkim mieszkańcom Księstwa[1].

Dekret wprowadzał zasady kapitalistycznej własności ziemi zamiast poprzedniej feudalnej, co oznaczało formalnie, że feudalna relacja między panem a chłopem została zastąpiona cywilnoprawnym stosunkiem dwóch teoretycznie równych stron: właściciela ziemi i jej użytkownika. Faktycznie oznaczało to, że właścicielami ziemi w Księstwie pozostawali szlachcice. Chłopi natomiast nie tylko nadal nie mieli tytułu własności ziemi, którą użytkowali, ale tracili zwyczajowe prawa, które uniemożliwiały lub utrudniały szlachcie usuwanie poddanych z gospodarstwa[1]. Po wejściu w życie dekretu grudniowego chłopi, choć formalnie byli już wolnymi ludźmi, w zamian za użytkowanie ziemi byli zobowiązani wypełniać na rzecz właściciela „powinności”, czyli najczęściej pańszczyznę. W przeciwnym wypadku mogli być wyrugowani z gospodarstwa przez szlachcica[2].

Na mocy dekretu grudniowego chłop mógł dowolnie przemieszczać się po terenie państwa, jednak był zobowiązany do pozostawienia swemu panu tzw. załogi, czyli inwentarza żywego, budynków i narzędzi, a także zasiewów[3]. Konsekwencją wydania dekretu grudniowego było ekonomiczne uzależnienie chłopstwa od właścicieli ziemskich, gdyż wielu mieszkańców wsi nie miało możliwości znalezienia zajęcia poza rolnictwem. Z drugiej strony artykuł 3 stawiając jako warunek korzystania z ziemi wykonywanie „dotychczasowych powinności” utrzymywał pańszczyznę.

Dekret niekorzystny dla chłopów pomimo uzyskania przez nich wolności osobistej[4], w porównaniu z zabraniającym samowolnego usuwania z ziemi Uniwersałem Połanieckim stanowił krok wstecz[5]. W Księstwie Warszawskim mawiano żartobliwie, że dekret „zdejmował chłopu kajdany z nóg razem z butami”[6].

Przypisy

  1. ↑ a b Barbara Grochulska, Małe państwo wielkich nadziei, seria "Dzieje narodu i państwa polskiego", zeszyt III-43, KAW, Warszawa 1987, s. 27.
  2. ↑ Dekret grudniowy, art. 3, Dziennik Praw Księstwa Warszawskiego, tom 1, nr 1, str. 10 - 12.
  3. ↑ Andrzej Dziadzio, Konstytucja Księstwa Warszawskiego 1807. Polska odmiana bonapartyzmu, "Państwo i Społeczeństwo" 7 (2007): 113-122.
  4. ↑ Tadeusz Łepkowski, Słownik historii Polski, Warszawa 1973 str. 73n.
  5. ↑ Władysław Grabski, Historia Towarzystwa Rolniczego : 1858-1861 r. Historia rozwoju rolnictwa i sprawy włościańskiej w pierwszej połowie XIX wieku Warszawa ; Kraków 1904, tom 1, rdz 1 Powstanie kwestii włościańskiej (s. 1 - 36).
  6. ↑ Jarosław Czubaty, Księstwo Warszawskie (1807-1815), WUW, Warszawa 2011, s. 163.

Linki zewnętrzne