Demografia Białorusi

Demografia Białorusi rozumiana jest w niniejszym artykule przede wszystkim jako procesy i zjawiska demograficzne, które zachodziły we współczesnych granicach państwa białoruskiego, a więc zarówno w okresie Białoruskiej SRR, jak i niepodległej Republiki Białorusi.

Według wstępnych danych na 1 stycznia 2014, opublikowanych przez Narodowy Komitet Statystyczny Republiki Białorusi, liczba ludności w kraju wynosiła 9,468 mln^[1] (w styczniu 2013 liczba ludności wynosiła 9,4638 mln^[2]). Począwszy od 1994 liczba ludności Białorusi regularnie się zmniejszała^[3]. Powolny jej wzrost zaobserwowany został dopiero w 2013 i związany był z przyrostem migracyjnym o wielkości 7869 osób, dzięki któremu liczba ludności kraju wzrosła w ujęciu rocznym ostatecznie o 1622 osoby^[2]. Przyrost migracyjny w 2013 roku (łącznie 11 643 osoby) również zrekompensował ubytek naturalny i na początku 2014 zapewnił przyrost rzeczywisty ludności wynoszący 4,2 tys. osób (w porównaniu z początkiem 2013)^[1].

Liczba ludności

Informacje ogólne

Według danych uzyskanych w spisie powszechnym z 2009 liczba ludności Białorusi wynosiła 9 503 807^[4]. Według wstępnych danych na 1 stycznia 2014, opublikowanych przez Narodowy Komitet Statystyczny Republiki Białorusi, liczba ludności w kraju wynosiła 9,468 mln^[1].

Począwszy od 1994 aż do 2013, liczba ludności Białorusi corocznie ulegała zmniejszeniu. Zasadniczą przyczyną tej sytuacji była każdorazowo przewaga liczby zgonów nad liczbą urodzeń. Niemniej jednak pod koniec tego cyklu dała się zauważyć tendencja do zmniejszania się współczynnika zgonów i powiększania współczynnika urodzeń. Dla przykładu w pierwszym kwartale 2008 współczynnik urodzeń na 1 tys. mieszkańców wynosił 10,5 w porównaniu z 10,3 w tym samym okresie roku 2007, 9,8 w 2006 oraz 9,2 w 2005^[7]. W 2008 roku odnotowywano, iż dodatni przyrost naturalny obserwować można było w 39% miast oraz 21% osiedli typu miejskiego. Inną sytuację obserwowano na terenach wiejskich, gdzie przyrost naturalny notował wartość ujemną^[7].

Współczynnik dzietności dla ogółu ludności Białorusi utrzymywał się powyżej wartości 2,0 w latach 1958–1989. Po 1989 współczynnik dzietności był już zawsze poniżej tej wartości. W latach 2001–2005 utrzymywał się na krytycznym poziomie między 1,2-1,3. Od 2006 obserwuje się lekką tendencję wzrostową, nadal jednak niewystarczającą nawet dla prostej zastępowalności pokoleń (wzrost od poziomu 1,335 w 2006 do 1,620 w 2012)^[8]. O wiele optymistyczniej przedstawiał się zawsze współczynnik dzietności z uwzględnieniem wyłącznie ludności wiejskiej, który w latach 1958–1990 nigdy nie spadał poniżej wartości 2,4. W latach 1990–1994 sukcesywnie obniżał się on co prawda z poziomu 2,411 do 2,055, spadając od tego czasu corocznie zawsze poniżej wartości 2 (1,596 w krytycznym roku 2002). W latach 2008–2012 obserwowany był jednak coroczny wzrost współczynnika dzietności na wsi, który w 2009 osiągnął wartość 2,019 i rósł nawet do 2,664 w 2012 roku (poziom najwyższy od 1988)^[9].

Zmiany liczby ludności

Zmiana liczby ludności Białorusi w okresach międzyspisowych (w podziale na stolicę, obwody oraz miasta znaczenia obwodowego)

1970–1979	1979–1989	1989–1999	1999–2009

Przyrost naturalny

Podstawowe dane dotyczące przyrostu naturalnego na Białorusi w rozbiciu na poszczególne jednostki administracyjne (stan w 2019)

Współczynnik urodzeń (na 1 tys. mieszkańców)		Współczynnik zgonów (na 1 tys. mieszkańców)		Przyrost naturalny (na 1 tys. mieszkańców)

Prognozy demograficzne

Dynamika zmian liczebności mieszkańców w rozbiciu na obszary miejskie i wiejskie w latach 1939–2012

     ludność wiejska

     ludność miejska

Istnieje kilka prognoz demograficznych mówiących o liczbie mieszkańców Białorusi w przyszłości. Departament ds. Gospodarczo-Społecznych ONZ przewidywał w 2008 spadek liczby ludności do 9,355 mln w 2015, 8,851 mln w 2025 oraz 7,275 mln w roku 2050^[10]. Według prognoz podawanych w marcu 2014 przez United States Census Bureau liczba ludności Białorusi będzie wynosić 9,325 mln w 2025 oraz 8,340 mln w roku 2050^[11]. Do najbardziej pesymistycznych należą prognozy sporządzone przez grupę badawczą Siergieja Szczerbowa, zgodnie z którymi liczba ludności może zmniejszyć się w 2050 do zaledwie 7 mln^[3].

Oficjalna prognoza demograficzna zmieszczona w „Roczniku Demograficznym Białorusi” za rok 2013 podaje następujące dane liczbowe (prognoza na 1 stycznia odpowiedniego roku)^[12]:

• 2015 – 9425 tys.
• 2020 – 9367 tys.
• 2025 – 9310 tys.
• 2030 – 9253 tys.
• 2032 – 9235 tys.

Demografia w przekroju historycznym

Tabela przedstawia wybrane wskaźniki demograficzne w przekroju historycznym (1950-2012); opracowano na podstawie wydań United Nations Demographic Yearbook^[13] oraz „Rocznika Demograficznego Białorusi”^[14].

Wskaźniki społeczne

Piramida wiekowa Białorusi w 2005 roku

Współczynnik umieralności na Białorusi w latach 1950–2011

Długość życia

Oczekiwana długość życia wynosiła w 2012 72,2 roku. Wskaźnik dla mężczyzn wyniósł 66,6. Wskaźnik dla kobiet wyniósł 77,6^[15]. Problemem pozostaje znaczna różnica między długością życia kobiet i mężczyzn. W odniesieniu do ogółu populacji wynosiła ona w 2012 jedenaście lat (w rozbiciu na ludność miejską i wiejską różnica wyniosła odpowiednio 10,5 oraz 12,6 roku)^[15].

Piramida wiekowa

Według stanu na początek 2013 16,4% ludności Białorusi było w wieku przedprodukcyjnym, 60,1% w wieku produkcyjnym, natomiast 23,5% w wieku poprodukcyjnym^[16].

Statystyki urodzeń

W 2012 na Białorusi urodziło się 59 700 chłopców oraz 56 193 dziewczynki, co oznacza, że na 100 urodzonych dziewczynek przypadło 103 chłopców^[17]. Sytuacja, w której rodzi się więcej chłopców niż dziewczynek, wystąpiła w każdym roku, począwszy od 1950^[17]. W 2012 średni wiek narodzenia dziecka wyniósł 27,6 roku. Średni wiek kobiety rodzącej swoje pierwsze dziecko wyniósł w tym samym czasie 25,3 roku^[18].

Najwyższy współczynnik urodzeń zanotowano w 2012 w obwodzie brzeskim (13,1), najniższy zaś – w obwodzie witebskim (10,9)^[19]. Obwód witebski cechował się w tym czasie również największym współczynnikiem zgonów (15,4 przy najniższym współczynniku o wartości 9,2 w Mińsku)^[19].

Śluby i rozwody

W 2012 na Białorusi zawarto 76 245 związków małżeńskich (8,1 na 1 tys. mieszkańców). W tym samym roku 39 904 pary rozwiodły się (co daje współczynnik 4,1 na 1 tys. mieszkańców)^[20]. Największą liczbę związków małżeńskich w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców zawarto w obwodzie mohylewskim (8,4), najmniejszą – w obwodzie brzeskim (7,6). Liczba rozwodów była w 2012 największa w obwodach witebskim, homelskim oraz w Mińsku (4,3 na 1 tys. mieszkańców), najmniejsza zaś w obwodzie brzeskim (3,7)^[21]. Średni wiek wstąpienia w pierwszy związek małżeński wynosił w 2012 26,7 roku dla mężczyzn (dla porównania w 1980 wiek ten wynosił 24,3 roku) oraz 24,6 roku dla kobiet (22,9 w 1980); średni wiek wstąpienia w ponowny związek małżeński wyniósł w 2012 40,5 roku dla mężczyzn i 37,6 roku dla kobiet^[22].

Statystyka ślubów i rozwodów w latach 1970–2013^[20]:

Rok	Liczba ślubów	(na 1 tys. mieszkańców)	Liczba rozwodów	(na 1 tys. mieszkańców)
1970	83 658	9,3	17 060	1,9
1980	97 461	10,1	31 214	3,2
1990	99 229	9,7	34 986	3,4
1995	77 027	7,6	42 119	4,1
2000	62 485	6,3	43 512	4,4
2005	73 333	7,6	30 531	3,2
2010	76 978	8,1	36 655	3,9
2011	86 785	9,2	38 584	4,1
2012	76 245	8,1	39 034	4,1
2013	87 127[23]	9,2	36 105	3,8
2014	83 942	8,9	34 864	3,7
2015	82 030	8,6	32 984	3,5
2016	64 536	6,8	32 628	3,4

Skład narodowościowy

Według danych spisu powszechnego z 2009 na Białorusi zamieszkują przedstawiciele ponad 130 narodowości. Wśród nich najwięcej osób deklaruje się jako Białorusini (7 957 252, co stanowi 83,7% ludności), Rosjanie (785 084, co stanowi 8,3% ludności), Polacy (294 549, co stanowi 3,1% ludności), Ukraińcy (158 723, co stanowi 1,7% ludności), Żydzi (12 926), Ormianie (8 512), Tatarzy (7 316), Romowie (7 079), Azerowie (5 567), Litwini (5 087). Na Białorusi zamieszkują także liczące od 1 do 3,5 tys. przedstawicieli społeczności Mołdawian, Turkmenów, Niemców, Gruzinów, Chińczyków, Uzbeków, Łotyszów, Kazachów, Czuwaszów^[24].

Białorusini		Rosjanie		Polacy

W okresie Białoruskiej SRR odsetek Białorusinów w ogólnej liczbie ludności republiki miał tendencję malejącą (z 81,1% w 1959 do 77,9% w 1989), natomiast wzrastała liczebność Rosjan (odpowiednio z 8,2% do 13,2%) oraz Ukraińców (z 1,7% do 2,9%). Dane statystyczne z okresu niezależności Białorusi mówią natomiast o stałym wzroście odsetka Białorusinów (którzy stanowili w 2009 już 83,7% ludności państwa) oraz o spadku odsetka Rosjan i Ukraińców (do poziomu odpowiednio 8,7% i 1,7% w 2009). Przez cały okres powojenny stale zmniejszał się odsetek białoruskich Żydów (z 1,9% w 1959 do zaledwie 0,1% w 2009) i Polaków (z 6,7% w 1959 do 3,1% w 2009).

Skład religijny

Według oficjalnych danych z lipca 2010 58,9% ludności uważa się za ludzi wierzących. Z tej grupy 82,5% należy do Białoruskiej Cerkwi Prawosławnej (która jest częścią Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej), 12% zalicza się do Kościoła łacińskiego, 4% ludności to przedstawiciele takich wierzeń religijnych jak Islam, Hinduizm, Krysznaizm i Bahaizm. 2% ludności to wierni różnych denominacji protestanckich, Świadkowie Jehowy oraz Staroobrzędowcy. Przytoczone dane mówią także o tym, iż w obrzędach religijnych regularnie uczestniczy około 18% prawosławnych oraz 50% katolików. Na Białorusi zamieszkują także niewielkie grupy grekokatolików oraz prawosławnych należących do denominacji innych niż Białoruska Cerkiew Prawosławna^[25].

Informacje przedstawione przez gminy żydowskie mówią, iż za Żydów uważa się od 30 do 50 tys. mieszkańców Białorusi, zdecydowana większość z nich nie uczestniczy jednak aktywnie w życiu religijnym swoich społeczności^[25].

Według danych Kościoła rzymskokatolickiego z marca 2009 katolikami jest ponad 1,4 mln mieszkańców Białorusi, co stanowi około 15% ludności kraju. Białorusini-katolicy skupieni są w 619 parafiach podzielonych na cztery diecezje (pińską, witebską, grodzieńską, mohylewską)^[26].

Stosunki językowe

Wyniki spisu powszechnego z 2009 roku mówią o tym, iż w kontaktach domowych większość ludności zwykle posługuje się językiem rosyjskim (6 672 964 osoby, co stanowi 70,21% ludności). Przede wszystkim językiem białoruskim posługuje się w kontaktach domowych 2 227 175 osób, co stanowi 23,43% ludności kraju^[27]. Równocześnie z rezultatów spisu wynika, iż dla większości mieszkańców Białorusi językiem ojczystym jest język białoruski (deklarację taką złożyło 5 058 402 osób, co stanowi 57,96% ludności kraju). Język rosyjski jest ojczystym dla 3 948 074 osób (41,54%)^[27].

Proporcje liczby mieszkańców, dla których językami zwykle używanymi w kontaktach domowych są rosyjski i białoruski (na podstawie wyników spisu powszechnego z 2009)

Ogół ludności Ludność miejska Ludność wiejska

Uwagi

Przypisy