Demonstracja na placu Czerwonym w 1968 roku

Demonstracja siedmiorga

„Za wolność waszą i naszą!” - jeden z transparentów użytych podczas demonstracji
Państwo	ZSRR
Miejscowość	Moskwa
Data	25 sierpnia 1968
Uczestnicy	Konstantin Babicki, Tatiana Bajewa, Larysa Bogoraz, Natalja Gorbaniewska, Wadim Delaunay, Władimir Driemluga, Paweł Litwinow, Wiktor Fajnberg
brak współrzędnych

Demonstracja na placu Czerwonym w 1968 znana również jako demonstracja siedmiorga lub demonstracja na łobnym miestie – jedna z najgłośniejszych akcji protestacyjnych dysydentów radzieckich^[1], przeprowadzona 25 sierpnia 1968 na placu Czerwonym w Moskwie w proteście przeciwko inwazji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację, obecnie symbol ruchu dysydenckiego w ZSRR.

Łobnoje miesto

Natalja Gorbaniewska w 2005 roku

Demonstracja

25 sierpnia 1968 roku, osiem osób: Konstantin Babicki(ros.) – lingwista, Tatiana Bajewa – studentka historii, Larysa Bogoraz – lingwista, Natalja Gorbaniewska – poetka, Wadim Delone – poeta, Władimir Driemluga – robotnik-elektryk, Paweł Litwinow – fizyk i Wiktor Fajnberg – filolog, dokładnie o godz. 12:00 w południe, na placu Czerwonym usiadło przy pomniku zwanym "łobnoje miesto" i rozwinęło plakaty z napisami w języku rosyjskim: „Tracimy najlepszych Przyjaciół”, „Uwaga na okupantów”, „Ręce precz od CSRR!”, „Za wolność waszą i naszą!” (hasło polskich powstańców zaproponowane przez Gorbaniewską – miłośniczkę kultury i historii Polski^[2]), „Wolność dla Dubčeka!” i – w języku czeskim – „Niech żyje wolna i niezależna Czechosłowacja” oraz niedużą flagę Czechosłowacji. Bardzo szybko zostali otoczeni przez grupę ciekawskich i zdziwionych całym zajściem gapiów, z którymi demonstranci zaczęli prowadzić dialog o przyczynie protestu i wydarzeniach w Czechosłowacji. W ciągu kilku następnych minut demonstranci zostali aresztowani, pobici i odstawieni na komisariat przez milicjantów i funkcjonariuszy KGB patrolujących plac. Według Bajewej krzyczeli oni m.in.: „Oni sprzedali się za dolary!” i „Bij Żydów!”^[3]. Po aresztowaniu, już na komisariacie, siedmiu demonstrantów namówiło najmłodszą, 21-letnią Tatianę Bajewą, aby zeznała, że w miejscu demonstracji znalazła się przypadkowo i z całym zajściem nie miała nic wspólnego. Została zwolniona.

Konsekwencje

Pięcioro demonstrantów - Larysa Bogoraz, Konstantin Babicki, Wadim Delaunay (Delone), Władimir Dremluga i Paweł Litwinow - stanęło 9 października tegoż roku przed moskiewskim sądem^[4]. Pomimo wysiłków oskarżonych i ich adwokatów, aby przekonać sąd, że ich czyn nie miał znamion przestępstwa, wszyscy otrzymali wyroki skazujące: Fajnberg i Gorbaniewska zostali umieszczeni w zakładzie psychiatrycznym na przymusowym leczeniu, Delaunaya i Dremlugę skazano na dwa lata i dziesięć miesięcy więzienia^[4], pozostali zostali skazani na bezterminowe zesłanie^[3]. Dziś byli uczestnicy demonstracji uważają, że wyroki zapadły jeszcze przed procesem^[2].

Reakcje

Już następnego dnia po demonstracji Rudé právo zamieściło pozytywny artykuł o zdarzeniu^[3]. Mieszkańcy czechosłowackiego miasta Hradec Králové w tym samym roku uroczyście zasadzili siedem brzóz symbolizujących uczestników demonstracji. Wiadomość o proteście przeniknęła na Zachód – w 1973 roku amerykańska piosenkarka Joan Baez jeden ze swoich utworów zatytułowany Natalia poświęciła Gorbaniewskiej.

Powszechnie uważa się, iż demonstracja 25 sierpnia była jedynym w ZSRR wystąpieniem przeciw okupacji Czechosłowacji. W rzeczywistości do protestów doszło ponadto w Moskwie i Leningradzie, na prowincji rosyjskiej i w republikach nierosyjskich^[5].

40 lat później, w tym samym miejscu miała miejsce demonstracja w obronie praw człowieka w Rosji, podczas której użyto haseł sprzed czterdziestu lat. Została ona rozpędzona przez milicję, trzech uczestników aresztowano^[6]

Losy uczestników

• Konstantin Babicki – po trzyletnim zesłaniu nie pozwolono mu wrócić do zawodu. Zmarł w 1993.
• Larisa Bogoraz – za udział w demonstracji 4 lata spędziła na zesłaniu. W 1972 powróciła do Moskwy i kontynuowała działalność w ruchu obrony praw człowieka, również po upadku ZSRR. Szef moskiewskiego oddziału Komitetu Helsińskiego, Zmarła w Moskwie w 2004.
• Wadim Delone – za udział w demonstracji skazany na 2,5 roku zesłania. Po uwolnieniu wyjechał do Francji. Zmarł w Londynie w 1983.
• Władimir Driemluga – za udział w demonstracji otrzymał 3 lata zesłania, w późniejszych latach wyemigrował do USA, gdzie zmarł w 2015.
• Wiktor Feinberg – w czasie zatrzymania Fajnbergowi wybito przednie zęby, więc nie można go było pokazać na procesie. Umieszczony zatem został na cztery lata w szpitalu psychiatrycznym, gdzie był poddawany barbarzyńskim kuracjom psychotropowym. Został zwolniony na skutek protestów międzynarodowych^[7] i po uwolnieniu z zakładu psychiatrycznego w 1974 wyjechał na Zachód. Opublikował tam swoje przeżycia z pobytu z zakładzie, demaskujące psychiatrię ZSRR jako narzędzie systemu totalitarnego w walce z przeciwnikami ustroju; inicjator ruchu „САРА” – Campaign Against Psychiatric Abuses for Political Purposes; podczas I wojny w Czeczenii jeździł do Czeczenii jako obrońca praw człowieka.
• Natalja Gorbaniewska – jako matka dwojga małych dzieci (przybyła na plac z jednym z nich w wózku) została wypuszczona i nie uczestniczyła w procesie manifestantów w 1968 roku, jednak kontynuując działalność opozycyjną, w 1970 została aresztowana i do 1972 przebywała na przymusowym leczeniu w zakładzie psychiatrycznym. W 1975 wraz z dwojgiem dzieci wyemigrowała na Zachód i w 1976 osiadła w Paryżu, gdzie współpracowała m.in. z paryską Kulturą i miesięcznikiem Nowaja Polsza, w 2005 otrzymała polskie obywatelstwo, a w 2008 doktorat honoris causa UMCS^[8]. Zmarła w Paryżu w 2013.
• Paweł Litwinow – w procesie skazany na 5-letnie zesłanie, w 1974 został zmuszony do emigracji, mieszka w USA. Autor prac o ruchu praw człowieka w ZSRR, publikowanych w latach 70. na Zachodzie.
• Tatiana Bajewa – najmniej znana uczestniczka zdarzenia, wyłączona z całej sprawy (śledztwo przeciwko niej umorzono, nie była nawet powołana jako świadek w procesie). Od 1992 mieszka w USA.

W maju 2010 dwoje uczestników demonstracji z 25 sierpnia – Fajnberg i Gorbaniewska, podpisało list otwarty dysydentów rosyjskich w sprawie katastrofy smoleńskiej^[9].

Przypisy

Bibliografia

• Katarzyna Duda: Andriej Amalrik - rosyjski dysydent. recenzent Prof. dr hab. Lucjan Suchanek. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2015. ISBN 978-83-233-2961-9. [dostęp 2021-06-05].
• David Remnick: Grobowiec Lenina. Warszawa: Wydawnictwo Magnum, 1997, s. 31–34. ISBN 83-85852-24-7.
• Natalia Gorbaniewska. W południe. „Karta”, s. 122–136, 1997. Warszawa: Ośrodek Karta. ISSN 0867-3764. 

Linki zewnętrzne

• Notatka KGB o demonstracji z 25 sierpnia 1968. psi.ece.jhu.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-08)].
• Strona poświęcona wydarzeniom z 25 sierpnia 1968