Dendroforowie

Ołtarz ofiarny dendroforów z galijskiej Valentii z inskrypcją wotywną

Dendroforowie (łac. dendrophŏri, l. poj. dendrophorus od gr. δενδροϕορέο – nosić gałęzie; δένδρον – drzewo i ϕόρος – niosący[1]) – uczestnicy religijnych obrzędów ku czci niektórych bóstw w starożytnym Rzymie; także członkowie zawodowych stowarzyszeń rzemieślniczych związanych z obróbką drewna.

W aspekcie kultowym

Nazwa ta odnosi się zazwyczaj do uczestników obrzędów procesyjnych ku czci bóstw obcych – przede wszystkim Kybele i Attysa, niosących wyrwane z korzeniami symboliczne drzewa przybrane wstęgami. Wnoszona ceremonialnie do miasta wyrwana sosna odgrywała istotną rolę w rytuale związanym z ponawiającą się śmiercią Attysa i jego radosnym odrodzeniem. Ceremonie te odbywały się podczas corocznych uroczystości przypadających na 22-25 marca, lecz również podczas tzw. taurobolium, polegającego na składaniu obojgu bóstwom krwawej ofiary ekspiacyjnej z byka (czasem z baranów i kóz), połączonej ze skrapianiem się krwią zwierzęcia[a]. Podczas głównych, czterodniowych uroczystości, tak zwane dendrophoria odbywano w drugim dniu obchodów.

W Rzymie nazwa ta uległa przeniesieniu i do innych obcych kultów, w których podczas uroczystości podobnie noszono gałązki drzew – jak np. ku czci Dionizosa i Demeter. Odnoszono ją jednak nawet do rzymskiego Sylwana[b], który w kulcie bachicznym wyobrażany był z gałęzią lub pniem cyprysu[2].

Wapienny relief z Bordeaux przedstawiający dendroforów (II-III w.)

W aspekcie społecznym

Niezależnie określano tak również zrzeszonych w osobnej korporacji rzemieślników zajmujących się dostarczaniem drewna na potrzeby produkcji i handlu (na materiały budowlane, stolarskie, do produkcji węgla drzewnego). Ich wygląd i pracę najlepiej przedstawia wapienna płaskorzeźba z Galii[c], ukazująca kilka ubranych w robocze tuniki postaci dźwigających pień świeżo ściętego drzewa[3]. Greckopochodna nazwa miała wywodzić się od stałego uczestnictwa w procesji noszenia świętej sosny w kulcie Attysa i Kybeli. W zachodnich prowincjach cesarstwa zrzeszenia dendroforów najczęstsze były właśnie w Galii, zarówno wskutek niezwykłego rozpowszechnienia tam kultu Wielkiej Matki (Magna Mater) Kybele, jak i silnego wpływu rzymskich obyczajów społecznych[4]; tłumaczy to nagromadzenie związanych z nimi zabytków (ołtarze, stele nagrobne).

W czasach największej aktywności dendroforowie skupiali się w tzw. kolegiach, będących tym samym odpowiednikiem zarazem cechów i bractw religijnych (jako collegiati lub corporati)[d]. Dokładne szczegóły ich działalności są jednak wciąż mało poznane. Wiadomo m.in., że wraz z rzemieślnikami z podobnych zawodów (jak np. fabri – pracownicy budowlani) zajmowali się z racji swych umiejętności i wyposażenia (siekiery, drabiny) również gaszeniem pożarów. Wymienieni są w stu kilkudziesięciu inskrypcjach rzymskich, poczynając od okresu Flawiuszów aż do schyłku III wieku.

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Dla Rzymian miały one w sobie coś barbarzyńskiego i bezwstydnego, wydzielając „jakby stęchłą woń rzeźni i domu rozpusty” (L. P. Lagrange [w] "Revue biblique", 1919, s. 480; cyt. za J. Carcopino, dz. cyt. poniżej, s. 135).
  2. ↑ Początkowo przydomek Fauna, potem samodzielne bóstwo.
  3. ↑ Odkryta w Bordeaux w 1838 r. i obecnie znajdująca się w tamtejszym Muzeum Akwitańskim (d. Muzeum Archeologicznym).
  4. ↑ Miano je stworzyć za panowania Klaudiusza dla umożliwienia uczestnictwa w kulcie Attysa obywatelom rzymskim, gdyż kapłanom kultu, zwanym gallami (galles) lub archigallami, jako eunuchom prawo obywatelstwa nie przysługiwało.

Przypisy

  1. ↑ Słownik grecko-polski (opr. O. Jurewicz), Warszawa: Wyd. Szkolne PWN, 2000, t. 1, s. 183.
  2. ↑ Wspomniany tak przez Wergiliusza w Georgikach (I, 20) – „Ty, Sylwanie, co cyprys z korzeniem wyrwany niesiesz!” (w przekł. Anny L. Czerny, Warszawa 1956).
  3. ↑ Duval 1967 ↓, il. 24, s. 109.
  4. ↑ Duval 1967 ↓, s. 256; 108.

Bibliografia

  • Jérôme Carcopino, Życie codzienne w Rzymie w okresie rozkwitu cesarstwa. Warszawa: PIW, 1966
  • Paul-Marie Duval: Życie codzienne w Galii w okresie pokoju rzymskiego (I-III wiek n.e.). Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1967. OCLC 494568603.
  • Maria e Aristide Calderini, Dizionario di antichità greche e romane. Milano: Casa Ed. Ceschina, 1960

Literatura uzupełniająca

  • Uta-Maria Liertz, Die Dendrophoren aus Nida und Kaiserverehrung von Kultvereinen im Nordwesten des Imperium Romanum [w] "Arctos" (Helsinki), t. 35 (2001), s. 115-128

Media użyte na tej stronie

AutelTaurobolique-Valence-1.jpg
Autor: Morburre, Licencja: CC BY-SA 3.0
Autel taurobolique offert par les dendrophores de Valence, trouvé à Châteauneuf-sur-Isère. Musée des beaux-arts de Valence (Drôme, France). CIL XII, 1744
Relief des dendrophores- Musée d'Aquitaine.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Relief des dendrophores, découvert à Bordeaux en 1838