Derywacja (językoznawstwo)

Derywacja (łac. derivatio) – proces słowotwórczy polegający na utworzeniu nowego wyrazu (wyraz pochodny, derywat, formacja lub konstrukcja słowotwórcza) na podstawie innego (podstawy lub bazy słowotwórczej) poprzez zmianę jego budowy morfologicznej^[1].

Rodzaje derywacji

Wyróżnia się następujące typy derywacji:

• afiksalna (dodatnia): sufiksalna (pis-arz), prefiksalna (do-jechać, przy-krótki), prefiksalno-sufiksalna (u-dostępn-ić), z elementem międzytematycznym – interfiksem (gaz-o-mierz)^[1];
• paradygmatyczna (derywacja zerowa): funkcję formantu pełnią końcówki fleksyjne (dźwig, obstawa)^[1];
• syntaktyczna (konwersja): derywat jest przekształconą w leksem formą fleksyjną podstawy (uczony)^[1];
• wsteczna (ujemna): derywacja wsteczna (uszczuplenie bazy o morfem słowotwórczy: potańcówka – potańc), mutylacja (ucięcie nierespektujące granic morfologicznych: gramatyka – grama)^[2];
• alternacyjna: funkcję wykładnika derywacji mogą pełnić oboczności fonetyczne (córka – córcia)^[1];
• prozodyczna: funkcję formantu pełni zmiana akcentu (wiarygodny)^[1].

Zobacz też

• analiza słowotwórcza wyrazu

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Grabias, Typy derywacji i składnikowa analiza formantów, [w:] Jerzy Bartmiński (red.), Pojęcie derywacji w lingwistyce, Lublin 1981.
• Renata Grzegorczykowa, Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe, wyd. 3 poprawione, Warszawa 1979.