Deskryptywizm (językoznawstwo)

Deskryptywizm (łac. describere „opisywać”) – dążność do opisowego ujmowania zachowań językowych[1]. Deskryptywizm zakłada obiektywny i systematyczny opis języka, odwierciedlający empiryczne fakty praktyki językowej[2]. Podejście to przeciwstawia się preskryptywizmowi, którego celem jest propagowanie pewnej formy języka oraz formułowanie i egzekwowanie jej zasad[3], zwłaszcza w edukacji[1] (zwykle w sposób autorytatywny)[4].

Naukowe opisy języków niemal zawsze są oparte na podejściu deskryptywnym[5]. Współcześni językoznawcy odrzucają preskryptywizm w swojej praktyce naukowej, skupiając się na obiektywnym opisie języków, pozbawionym ocen normatywnych[1][6]. Nie formułują oni toteż opinii na temat mowy native speakerów i dystansują się od autorytatywnych przepisów językowych[7], usiłując przedstawić faktyczny kształt języka[1]. Rozpatruje się przy tym zjawisko zróżnicowania językowego, czego owocem jest neutralne ujmowanie odrębności socjalnych i regionalnych oraz historycznej zmienności języka, bez wydawania opinii na temat poprawności językowej[8][7]. Opisy deskryptywne mogą jednak uwzględniać sądy wartościujące istniejące w danej społeczności[1], a także zwracać uwagę na sytuacyjną stosowność różnych form językowych[9].

Informacje deskryptywne czerpie się z eksperymentów, tekstów i rozmów, nagrań realnych sytuacji językowych oraz dostępnych źródeł pisanych: gazet, książek itp.[10] Obserwacje te stają się podstawą dla obiektywnego opisu języka, jego struktury, uzusu oraz akwizycji[10]. Językoznawcze postrzeganie języka odróżnia się od potocznych stanowisk, które często uznają słowniki i charakteryzacje gramatyczne za wyznaczniki „poprawnej” mowy, przypisując im duże znaczenie normatywne[11]. Podejście deskryptywne zakłada opis zarówno języka standardowego, jak i rozmaitych form nieliterackich[12].

Jak zauważają niektórzy badacze, nie istnieje ścisła granica między obiema postawami – deskryptywizmem i preskryptywizmem. W pewnym sensie charakter preskryptywny wykazuje także kodyfikacja czerpiąca z badań opisowych, gdyż przedsięwzięcie to samo w sobie wiąże się z doborem i promocją pewnych form językowych jako standardowych[13]. Terminowi „preskryptywizm” przypisuje się jednak negatywne konotacje, pojęcie to jest w praktyce kojarzone z konserwatyzmem, elitaryzmem czy też nieprzystającymi nauce uprzedzeniami społecznymi[14][4]. W węższym znaczeniu pod pojęciem preskryptywizmu rozumie się praktykę, która jednocześnie dyktuje i dezaprobuje pewne elementy językowe[13], szerząc np. pogląd, że nieskodyfikowane formy, występujące poza ramy języka standardowego, są mniej wartościowe bądź gorszej jakości[15].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Robert Lawrence Trask, Language and Linguistics: The Key Concepts, Taylor & Francis, 2007, s. 69, ISBN 978-0-415-41359-6 (ang.).
  2. ↑ Tom McArthur, Roshan McArthur, The Oxford Companion to the English Language, Oxford University Press, 1996, s. 263, ISBN 978-0-19-863136-1 (ang.).
  3. ↑ Siobhan Chapman, Key Ideas in Linguistics and the Philosophy of Language, Edinburgh University Press, 2009, s. 57, ISBN 978-0-7486-3142-1 (ang.).
  4. ↑ a b Linda Pillière i inni, Standardising English, Cambridge University Press, 2018, s. 6, ISBN 978-1-107-19105-1 (ang.).
  5. ↑ Larry Trask, A Student’s Dictionary of Language and Linguistics, Routledge, 2014, s. 67, ISBN 978-1-317-85916-1 (ang.).
  6. ↑ André Martinet, Eléments de linguistique générale, Paryż: Armand Colin, 1980, s. 6–7, ISBN 978-602-452-369-5 (fr.).
  7. ↑ a b Joan Swann, A Dictionary of Sociolinguistics, Edinburgh University Press, 2004, s. 73, ISBN 978-0-7486-1690-9 (ang.).
  8. ↑ Peter Trudgill, Sociolinguistics and Linguistic Value Judgements: Correctness, Adequacy and Aesthetics, Universität Duisburg-Essen, 1976, s. 1 [dostęp 2021-05-28] [zarchiwizowane z adresu 2019-12-24] (ang.).
  9. ↑ Suzanne Eggins, Introduction to Systemic Functional Linguistics, 2nd Edition, A&C Black, 2004, s. 139, ISBN 978-0-8264-5786-8 (ang.).
  10. ↑ a b Trevor Johnston, Adam Schembri, Australian Sign Language (Auslan): An introduction to sign language linguistics, Cambridge University Press, 2007, s. 8–10, ISBN 978-1-139-45963-1 (ang.).
  11. ↑ Christina Sanchez-Stockhammer, English Compounds and their Spelling, Cambridge University Press, 2018, s. 70–71, ISBN 978-1-107-19784-8 (ang.).
  12. ↑ Anne Curzan, Fixing English: Prescriptivism and Language History, Cambridge University Press, 2014, s. 170, ISBN 978-1-107-02075-7 (ang.).
  13. ↑ a b Alexander Bergs, Laurel J. Brinton, English Historical Linguistics, Walter de Gruyter, 2012, s. 970, ISBN 978-3-11-025159-3 (ang.).
  14. ↑ Snježana Kordić, Jezik i nacionalizam, Zagrzeb: Durieux, 2010 (Rotulus Universitas), s. 60, DOI: 10.2139/ssrn.3467646, ISBN 978-953-188-311-5, LCCN 2011520778, OCLC 729837512, OL: 15270636W (serb.-chorw.).
  15. ↑ Lora Tomaš, Starčević, Sarić, Kapović: Jezični savjeti nemaju veze s kvalitetom jezika nego s ideološkim treningom, mvinfo.hr, 13 listopada 2019 [dostęp 2019-12-25] (chorw.).
Językoznawstwo