Deutsche Bühne

Deutsche Bühne
Typ teatruteatr dramatyczny, teatr muzyczny
Założyciel(e)Hans Tietze, Willi Damaschke
Data powstania1920
Data zamknięcia1939
Państwo Polska
Lokalizacjaul. Gdańska 68
Bydgoszcz
Położenie na mapie Bydgoszczy
Mapa konturowa Bydgoszczy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Deutsche Bühne”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Ziemia53°07′54″N 18°00′28″E/53,131702 18,007702
Kamienica przy ul. Gdańskiej 66–68, gdzie mieściło się bydgoskie towarzystwo Deutsches Haus

Deutsche Bühneniemiecka scena teatralna w Bydgoszczy, funkcjonująca w czasach II Rzeczypospolitej (1920–1939).

Lokalizacja

Scena niemiecka działała w kompleksie pomieszczeń przy ul. Gdańskiej 52, tzw. Elysium-Theater, wynajmowanych od towarzystwa naukowego Deutsches Haus. W pomieszczeniach tych funkcjonuje dziś Grand Cassino, natomiast na miejscu drewnianego teatru Elysium po II wojnie światowej wybudowano gmach obecnego Teatru Polskiego.

Budynek

Budynek, w którym mieściła się Deutsche Bühne, wzniesiono w 1882 r. według projektu spółki Anton Hoffmann – Józef Święcicki. Była to skromna drewniana budowla ze sceną oddzieloną od widowni kanałem dla orkiestry. Wnętrze ozdabiała otwarta więźba dachowa z ozdobnie wykończonymi elementami konstrukcyjnymi. Teatr, zwany Victoria-Theater, swoją działalność zainaugurował 16 lipca 1882 r. operetką Johanna Straussa Zemsta nietoperza. W 1892 r. scenę przemianowano na Elysium-Theater. Do 1920 r. wystawiano w niej lekki repertuar – głównie operetki i wodewile. Widownia teatru wynosiła 510 miejsc (dla porównania widownia Teatru Miejskiego miała miejsc 777). W latach 1904-1905 w sąsiedztwie przy ul. Gdańskiej 66-68 wzniesiono dwie wielkomiejskie kamienice, których partery przeznaczone zostały na eleganckie lokale gastronomiczne znane jako Restaurant zum Reichskanzler[1].

Historia

Po przejściu Bydgoszczy pod administrację odrodzonego państwa polskiego w 1920 r. zawodowy niemiecki zespół teatralny był zmuszony opuścić wzniesiony w 1896 r. Teatr Miejski. W tej sytuacji mniejszość niemiecka przystąpiła do organizowania amatorskiego ruchu teatralnego, który miał wypełnić lukę po likwidacji teatru zawodowego oraz konkurować z polskimi przedsięwzięciami kulturalnymi. Zespół ten był dotowany przez władze Republiki Weimarskiej, a od 1933 r. III Rzeszy.

Niemiecka scena, która odgrywała ważną rolę w życiu kulturalnym Niemców zamieszkałych w Bydgoszczy w dwudziestoleciu międzywojennym, powstała początkowo jako niewielki teatr amatorski, założony w 1920 r. przez dr. Hansa Tietze, dyrektora prywatnego niemieckiego liceum oraz Willego Damaschke, nauczyciela. Premiera pierwszego spektaklu Die Raüber (Zbójcy) Friedricha Schillera miała miejsce 11 listopada 1920 r. W miarę upływu czasu scena stała się teatrem zawodowym, który zatrudniał aktorów i przekształcił się w instytucję, także muzyczną, mającą zespół operowy i 20-osobową orkiestrę pod batutą dyrektora Bydgoskiego Konserwatorium Muzycznego Wilhelma von Winterfelda. W zespole grali muzycy niemieccy i polscy, z przewagą tych pierwszych. Ewenementem na skalę całej Polski był także młodzieżowy zespół baletowy prowadzony przez choreograf Käthe Toeppe-Plästerer. W opracowaniach historyków można znaleźć opinię, iż na tle innych ówczesnych teatrów niemieckich w Polsce scena ta reprezentowała wysoki poziom.

W 1922 r. powołano do życia Verein-Deutsche Bühne, które reprezentowało teatr przed władzami miejskimi i innymi teatrami. Stopniowo pokonano trudności organizacyjno-finansowe (np. zakupiono kostiumy ze zlikwidowanego teatru w Sopocie). Dyrektorem sceny przez wiele lat był nauczyciel niemiecki Hans Tietze, a od 1937 r. Arnold Sonnenberg i Willi Damaschke.

Repertuar teatru dobierano zgodnie z ideą walki o niemiecką kulturę i sztukę; miał też podtrzymywać ducha narodowego wśród mniejszości. Teatr kierował się wskazówkami otrzymywanymi z Niemiec oraz posyłał do Rzeszy szczegółowe sprawozdania z zakończonych sezonów teatralnych. Wystawiano klasyków niemieckich, zwłaszcza dramaty Schillera, m.in. Zbójcy, Intryga i miłość, Don Carlos, Maria Stuart, Trylogia o Wallensteinie i wojnie trzydziestoletniej. Rzadziej sięgano do twórczości Johanna Wolfganga Goethego oraz Gerharta Hauptmanna i Hermanna Sudermanna. Uwzględniano również pozycje wielkiej klasyki obcej – Szekspira, Augusta Strindberga, George’a Bernarda Shawa. W całym sezonie odbywało się ok. 100 spektakli, z czego połowę przeznaczano na przedstawienia muzyczne.

Widownia teatru była zawsze wypełniona w pełni, do czego przyczynił się repertuar uwzględniający operetki, wodewile, komedie, opery i inne spektakle muzyczne. Na przedstawienia przychodzili także Polacy. W latach 1923–1933 zagrano 25 premier z repertuaru muzycznego. W latach 20. wystawiano m.in. operetki Johanna Straussa i Franza Lehára. Miały też miejsce gościnne występy teatrów z Niemiec, np. w 1928 r. Kammer-Opera z Berlina wystawiła Uprowadzenie z seraju Wolfganga Amadeusza Mozarta. Wilhelm von Winterfeld skomponował specjalnie dla Deutsche Bühne operetkę pt. Tanzerin aus liege (Tancerka z miłości), którą wystawiono w sezonie 1923/24. Spektakl ten, częściowo przekomponowany i przetłumaczony na jeżyk polski przez Zygmunta Urbanyja, wystawiono rok później na scenie Teatru Miejskiego w Bydgoszczy, przy pełnym aplauzie publiczności.

Deutsche Bühne – podobnie jak scena polska – organizowała również uroczystości okolicznościowe, związane z rocznicami dotyczącymi niemieckiej historii i kultury. Ukłonem w stronę społeczności polskiej była na wysokim poziomie przygotowana akademia z okazji 400 rocznicy urodzin Jana Kochanowskiego 3 maja 1930 r. W jej programie znalazły się: uwertura Christopha Willibalda Glucka do Ifigenii w Taurydzie, Stanisława Moniuszki Elegia oraz niemiecka prapremiera Odprawy posłów greckich Kochanowskiego z muzyką Wilhelma von Winterfelda i pod jego dyrekcją. Niemcy nadali tej uroczystości duży rozgłos, a prasa polska podkreśliła wysoki poziom wykonania koncertu.

Po dojściu Adolfa Hitlera do władzy w Niemczech w 1933 r. nastąpiło przekierowanie repertuaru teatru w stronę ideologii nacjonalistycznej oraz narodowo-socjalistycznej. Zaniechano wystawiania utworów, będących na hitlerowskim indeksie, spadła częstotliwość spektakli muzycznych. W obliczu zaostrzenia sytuacji politycznej między Polską a Niemcami 5 maja 1939 r. starosta bydgoski Julian Suski podjął decyzję o zamknięciu teatru, co spotkało się z gwałtownymi protestami bydgoskich Niemców i ich protektorów z Rzeszy.

Niemiecka scena teatralna w Bydgoszczy w latach 1920–1939 odegrała ważną rolę w życiu muzycznym miasta, nie tylko mniejszości niemieckiej. Mimo zaostrzenia sytuacji po 1933 r., jej działalność, podobnie jak Bydgoskiego Konserwatorium Muzycznego, była przejawem integracji dwóch społeczności Bydgoszczy: polskiej i niemieckiej.

Zobacz też

Przypisy

  1. Derkowska-Kostkowska Bogna: Dawne kompleksy restauracyjno-rozrywkowo-teatralne w Bydgoszczy. [w:] Materiały po konferencji: Siedziby teatrów, teatrzyków, oper, filharmonii – historia i architektura. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2008. ​ISBN 978-83-926423-4-3​.

Bibliografia

  • Ewa Adamus-Szymborska, Bydgoski leksykon teatralny, Zdzisław Pruss, Zofia Pietrzak, Bydgoszcz: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne, 2000, s. 108–110, ISBN 83-85327-59-2, OCLC 749203349.
  • Gogol-Drożniakiewicz Barbara: Działalność niemieckiej sceny muzycznej w II Rzeczpospolitej, [w:] Muzyka w instytucjach i stowarzyszeniach na Pomorzu i Kujawach, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2004.
  • Pruss Zdzisław, Weber Alicja, Kuczma Rajmund: Bydgoski leksykon muzyczny, Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne, Bydgoszcz 2004, s. 588–589.
  • Prus Zdzisław, Weber Alicja: Bydgoski leksykon operowy, Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne, Bydgoszcz 2002, ​ISBN 83-85327-62-2​, s. 80–81.

Media użyte na tej stronie

Kuyavian-Pomeranian Voivodeship location map.svg
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.83 N
  • S: 52.28 N
  • W: 17.16 E
  • E: 19.88 E
Bydgoszcz location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa Bydgoszczy, Polska
Gdańska 68 Kern pion.jpg
Kamienica ul. Gdańska 68 w Bydgoszczy